ورود اپلیکیشن‌های جدید پیام‌رسان به فضای رقابتی کشور در کنار سختگیری‌های وزیر ارتباطات به مدیر تلگرام یا جبهه‌گیری نماینده‌های مجلس این احتمال را مطرح کرده که شبکه محبوب ایرانی‌ها در بهترین حالت به سرنوشت وی‌چت دچار می‌شود و ورود به آن برای چند سال همچنان با محدودیت روبه‌رو خواهد شد.
با وجود معرفی شدن اپلیکیشن‌های داخلی پیام‌رسان به گفته بسیاری از فعالان کسب‌وکار اینترنتی، ترافیک تلگرام آن‌قدرها هم کم نشده و مردم با وجود دشواری دسترسی به اپلیکیشن‌های تغییر آی.پی یا فیلترشکن، هنوز تصمیم به مهاجرت نگرفته‌اند. مشکل از کجاست؟ چرا ارائه‌دهنده‌های خدمات و مشتری‌هایشان رغبتی به این مهاجرت تازه نشان نداده‌اند؟ آیا همیشه در روی همین پاشنه می‌چرخد یا احتمال تغییر وجود دارد؟
- استراتژی شکست‌خورده
یکی از مهم‌ترین بحث‌هایی که در روزهای اخیر در واکنش به بسته‌شدن تلگرام به‌وجود آمده بود، نابودی بسیاری از کسب‌وکارهای آنلاینی بود که در این فضا فعال شده و جان گرفته بودند. بات‌های تلگرامی به‌عنوان یکی از پرهزینه‌ترین و پرمخاطب‌ترین امکانات تلگرام این‌روزها با مشکل روبه‌رو شده‌اند. صاحبان کسب‌وکارهایی که این برنامه‌ها را راه‌اندازی کرده‌اند، می‌گویند تمایلی ندارند یک‌بار دیگر سرمایه‌شان را روی یک پیام‌رسان دیگر هزینه کنند؛
آن‌هم وقتی تعداد مخاطبان شبکه جدید زیاد نیست. برخی اپلیکیشن‌های پیام‌رسان برای به‌دست آوردن دل کسب‌وکارهایی که به مخاطب بیشتر فکر می‌کنند، در طول این مدت امکانی را فراهم کرده‌اند که بات‌های تلگرامی بتوانند در اپلیکیشن‌های داخلی کار کنند. آیا چنین چیزی از نظر فنی امکان‌پذیر و قابل‌اتکاست؟ امیرجلال شوکتی، توسعه‌دهنده بات تلگرام در این‌باره به همشهری می‌گوید:
«از نظر تکنیکی انجام این‌کار کاملا شدنی است. همه‌چیز با چند تغییر کوچک در کدنویسی امکان‌پذیر است. همین الان چند اپلیکیشن ادعا کرده‌اند که می‌توانند بات‌های تلگرامی را روی سیستم‌شان پیاده کنند. اما بحث ما و شرکت‌های استارت‌آپی امکان اجرای بات نیست. مزیت بات تلگرام - به‌جز کارکرد سریعش - تعداد بالای اعضای تلگرام است. در چنین وضعیتی، اگر یک پیام‌رسان خیلی عالی کار کند، احتمالا سه سال یا بیشتر طول می‌کشد تا کاربرانش به تعداد اعضای تلگرام برسند. به همین دلیل، به‌نظرم این استراتژی شکست‌خورده است.»
- رفتار کاربران شبکه‌های اجتماعی در این روزها چطور است؟
ترافیک شبکه‌های اجتماعی را با چند نفر از فعالان این عرصه در میان گذاشتیم. آنها با بررسی داده‌های بات‌ها و کانال‌هایشان اینطور نتیجه گرفته‌اند: علی‌نادعلی‌زاده: 50درصد ترافیک‌مان کمتر شده. اگر وضع همینطور پیش برود، مثل فیسبوک که مخاطبانش را به مرور از دست داد، مخاطبان تلگرام هم کنار می‌کشند. امیرجلال شوکتی: 70درصد مخاطبان‌مان را هنوز داریم. با اینکه در روزهای اول 50درصد ترافیک کمتر شده بود، این تعداد مدام رو به افزایش است. تلگرام مشتری‌های خودش را دارد.
- رقابت جدی است، اجبار نداریم
19هزار کسب‌وکار مجاز و مجوزدار که از نشان «شامد» (شناسنامه‌دار کردن الکترونیکی محتوای دیجیتال)استفاده می‌کنند، این روزها فقط در تلگرام حضور دارند. حالا با بسته شدن تلگرام، پیام‌رسان‌های داخلی مشغول جذب مخاطب‌های جدید هستند. اینطور که سیدمرتضی موسویان، رئیس مرکز توسعه فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال وزارت ارشاد به «همشهری» می‌گوید؛ «دست‌کم 6شبکه اجتماعی بزرگ در داخل کشور وجود دارند که توانایی رقابت با تلگرام را دارند.
نگاه ما این است که یک اپلیکیشن پیام‌رسان باید بتواند عمده نیازهای مخاطبانش را ازجمله خرید اینترنتی، پرداخت قبض و... برطرف کند. هرکس سرویس بهتری ارائه کند و تعداد مخاطبان‌شان به حد مشخصی - دست‌کم 5میلیون نفر - برسد، از آنها حمایت می‌کنیم.» او درباره اینکه مردم چطور می‌توانند به سرویس‌های این پیام‌رسان‌ها اعتماد کنند، می‌گوید: «شرکت‌ها تابع مشتری‌هایشان هستند. شبکه‌های اجتماعی بومی اگر بتوانند رضایت مردم را جلب کنند، رضایت صاحبان سرویس را هم جلب می‌کنند.»
- سرویس بهتر شود، مشتری می‌آید
علی‌نادعلی‌زاده، مدیر فنی یکی از شرکت‌های کسب‌وکار اینترنتی می‌گوید: «هرچند ما در داخل کشور کسب‌وکارهای خوبی داریم که هر روز چند میلیون کاربر ورودی دارند اما تجربه پیام‌رسان‌ها چه از نظر برنامه‌نویسی، جذب مخاطب و... چندان موفق نبوده است.
به‌نظر من، ساختار فنی این اپلیکیشن‌ها مشکل دارند و اگر در زمان کوتاه تعداد زیادی کاربر وارد‌شان شود، از کار می‌افتند. در واقع این طرح‌ها روی کاغذ و در مقیاس آزمایشگاهی خوب جواب می‌دهند ولی از آن‌جایی که به اندازه کافی زمان ندارند تا خودشان را با تغییرات هماهنگ کنند، دچار شوک شده و از کار می‌افتند. سرویس‌هایی که ارائه می‌کنند نیز قابل‌توجه نیست. تلگرام مدت‌هاست جای ایمیل را در ایران گرفته، روی اکثر سیستم‌عامل‌ها کار می‌کند و به اکثر نیازهای مخاطبانش جواب می‌دهد. هیچ اپلیکیشنی از نظر گسترش دامنه خدمات هنوز جای آن را نگرفته است.»
به گفته نادعلی‌زاده، اینکه دولت بخواهد مردم را به استفاده از نمونه ایرانی تشویق کند، کاملا منطقی است چون جلوی تبادل داده با سرورهای خارجی را می‌گیرد و این یعنی صرفه‌جویی در مصرف هزینه و خروج ارز از کشور. «ایرانی‌شدن و بومی‌سازی خوب است اما در عین حال باید حواسمان جمع باشد که سرنوشت اپلیکیشن‌های پیام‌رسان ما مشابه ماجرای پراید و خودروهای داخلی نشود. درست این است که دست مردم برای انتخاب باز باشد. اگر ما سرویس خوبی ارائه کنیم، مردم خودشان نمونه داخلی را انتخاب می‌کنند.»
- اپ داریم، سرعت نداریم
فارغ از کدنویسی، زیبایی و امنیت نرم‌افزارهای پیام‌رسان داخلی که باعث دفع یا جذب مخاطب می‌شود و ارتقای آن در دست سازندگان اپلیکیشن است، وضع زیرساخت‌های فنی کشور چطور است؟ آیا در داخل کشور زیرساخت‌های راه‌اندازی چنین سرویس‌هایی در سطح گسترده وجود دارد؟ امیرجلال شوکتی، توسعه‌دهنده بات تلگرام که مدت‌ها در فضاهای مختلف شبکه اجتماعی کار کرده، می‌گوید: «فراهم کردن زیرساخت کار دولت است.
انبارکردن اطلاعات، تبادل داده، فراهم‌کردن امنیت شبکه و اطلاعات بخشی از فرایندی است که باید در داخل دولت درباره آن فکر شود.» بنا بر شنیده‌ها که به‌طور مستقل توسط هیچ مسئولی قابل تأیید یا تکذیب نیستند، فضای دیتاسنترهای ایران حتی به اندازه حجم تبادل داده تلگرام نیز جوابگو نیست. علی نادعلی‌زاده که یک نمونه اپ خارجی را در ایران پیاده‌سازی کرده نظر دیگری دارد. او می‌گوید:
«سرور را می‌شود خرید و دیتاسنترها هم وجود دارند و به‌کار گرفته می‌شوند. همین الان چند شرکت بزرگ در ایران داریم که روزانه به چند میلیون کاربر سرویس‌دهی می‌کنند به همین جهت از نظر زیرساخت‌ها مشکل خاصی نیست. نکته مهم، ارائه یک سرویس خوب است. تجربه من نشان می‌دهد وقتی یک محصول خوب داخلی ایجاد شده، مردم از آن استفاده کرده‌اند.
در مورد پیام‌رسان‌های داخلی بخشی از دلنگرانی مخاطبان ما به مسئله امنیت حریم شخصی‌شان برمی‌گردد؛ اینکه آنها بدانند اطلاعات‌شان محفوظ می‌ماند، مهم است. البته این حریم به جز مواردی مثل موارد امنیتی یا زمان‌هایی است که یک حکم قضایی وجود دارد و باید جرمی را پیگیری کرد.» حورا وکیلی، فعال استارت‌آپی که تا به حال با چند شرکت استارت‌آپی کار کرده، در این‌باره می‌گوید:
«ما همین الان هم مشکلاتی در حوزه زیرساخت و دیتا داریم. گاهی سرویس‌ها در شرایط کاملا عادی دچار اختلال می‌شوند. دیتای موبایل همه‌جا آنتن نمی‌دهد و ما درباره سرعت اینترنت مشکل داریم. جذب سرمایه خارجی به جای خود، با چنین وضعی ما به سرمایه‌گذارها و شرکت‌های داخلی هم نمی‌توانیم امید چندانی داشته باشیم.»