به گزارش همشهری، در شرایطی که ارزش کل خصوصی‌سازی انجام شده از محل واگذاری سهام شرکت‌های دولتی در طول 15سال گذشته 150هزار میلیارد تومان بوده، حالا قرار است دست‌کم 100هزار میلیارد تومان از سهام شرکت‌های واگذار شده به صندوق‌های بازنشستگی در بازار سرمایه بار دیگر فروخته شود.
بحران صندوق‌های بازنشستگی یک بحران عمیق و مدت‌دار است که ریشه‌های آن از 3دهه قبل نمایان شده است، اکنون دولت با تشکیل یک کارگروه ویژه در تلاش برای حل بحران صندوق‌های بازنشستگی در ایران است. کارگروه واگذاری سهام شرکت‌های وابسته به صندوق‌های بازنشستگی در بهار امسال تشکیل شده و از 2ماه پیش فعالیت جدی خود را برای شناسایی شرکت‌ها، قیمت‌گذاری سهام و تعیین شرکت‌های دارای اولویت برای فروش آغاز کرده است.
هم‌اکنون در ایران 18صندوق بازنشستگی فعالند که بزرگ‌ترین آنها صندوق تأمین اجتماعی و صندوق بازنشستگی کشوری است. مطابق بررسی‌های انجام شده توسط این کارگروه قرار است برای حل بحران این صندوق‌ها در گام اول سهام شرکت‌های زیرمجموعه آنها واگذار شود. هفته قبل هم حسن روحانی، رئیس‌جمهور که در یک گفت‌وگوی تلویزیونی شرکت کرده بوده بر واگذاری سهام شرکت‌های زیرمجموعه صندوق‌ها تأکید کرد.
کارگروه تشکیل شده در وزارت رفاه، هنوز اطلاعاتی در مورد اینکه قرار است از چه طریقی اصلاحات را در نهاد‌های عمومی غیردولتی آغاز کند، منتشر نکرده است، اما آن‌طور که اخبار غیررسمی نشان می‌دهد در گام نخست قرار است سهام شرکت‌های زیرمجموعه تأمین اجتماعی، صندوق بازنشستگی کشوری، صندوق فولاد و صندوق نفت از طریق بورس به مشتریان داخلی و خارجی فروخته شود.
گفته می‌شود این کارگروه در حال محاسبه تعداد و ارزش شرکت‌های قابل واگذاری این دو نهاد عمومی است و گویا هنوز موفق به انجام برآورد دقیقی در مورد ارزش کل واگذاری‌ها نشده است. با این حال برآوردهای همشهری اطلاعات تقریبی و نزدیک به دقیقی را در مورد ارزش و حجم کل واگذاری این شرکت‌ها در اختیار مخاطبان قرار می‌دهد.
- ارزش کل واگذاری‌ها
داده‌های آماری از تعداد و ارزش کل سهام قابل واگذاری شرکت‌های زیرمجموعه 2 نهاد بزرگ عمومی یعنی تأمین اجتماعی و صندوق بازنشستگی کشوری نشان می‌دهد تعداد شرکت‌های این دو نهاد بزرگ دست‌کم 400شرکت با ارزش تقریبی 250هزار میلیارد تومان است.
این اطلاعات نشان می‌دهد ارزش سهام 85 شرکت از شرکت‌های زیرمجموعه تأمین اجتماعی در بورس 150هزار میلیارد تومان تخمین زده می‌شود که البته همه سهام این شرکت‌ها در اختیار تأمین اجتماعی نیست اما مقدار سهام در اختیار تأمین اجتماعی به میزانی است که قدرت کنترل این شرکت‌ها را در اختیار این نهاد عمومی بزرگ قرار می‌دهد.
هم‌اکنون ارزش کل بازار سهام ایران با محاسبه ارزش کل شرکت‌های بورس و فرابورس کمتر از 500هزار میلیارد تومان است یعنی تأمین اجتماعی و صندوق بازنشستگی کشوری بر نیمی از بازار سهام ایران به‌طور مستقیم کنترل دارند. این دو نهاد عمومی بزرگ ایران هم‌اکنون در صنایعی چون سیمان، پتروشیمی، نفت و گاز، دارو‌سازی، حمل‌ونقل، بانکداری و بیمه فعالیت می‌کنند و مقدار احاطه‌شان از حجم کل تولیداتی که در این صنایع انجام می‌شود بسیار بیشتر از سایر شرکت‌هاست و نوعی انحصار در این بازار‌ها به‌وجود آورده‌اند.
با این رویه به‌نظر می‌رسد چنانچه روند خصوصی‌سازی سهام این شرکت‌ها در بورس آغاز شود ظرف ماه‌های آینده دست‌کم ده‌ها‌هزار میلیارد تومان از سهام این شرکت‌ها برای فروش در بازار سهام عرضه شود. در همین رابطه مرتضی لطفی، مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری تأمین اجتماعی (شستا) اعلام کرده است: چابکسازی و واگذاری شماری از شرکت‌ها، جوانگرایی و شفافیت، سودآوری و پاسخگویی ازجمله اولویت‌های شستاست.
- احاطه نهاد‌های عمومی بر بازار
مطابق اطلاعاتی که شرکت تأمین اجتماعی و صندوق بازنشستگی ارائه کرده‌اند هم‌اکنون نزدیک به 40درصد از کل تولیدات صنعت دارویی ایران در اختیار این دو شرکت است، این شرکت‌ها همچنین یک سوم تولید سیمان ایران و 90درصد خدمات مربوط به حمل‌ونقل را هم در اختیار دارند. همچنین برآورد‌ها نشان می‌دهد بین 5 تا 45درصد از کل تولیدمحصولات پتروشیمی در گرید‌های مختلف در اختیار این دو شرکت است.
در عین حال دوسوم جابه‌جایی‌های کشور در حوزه ریلی و حمل‌ونقل مسافر و یک‌سوم تایرخودرو‌های ایرانی توسط این دو نهاد تولید می‌شود. این دو شرکت صاحب غول‌های بزرگ در صنعت پتروشیمی و حمل‌ونقل و همین‌طور مخابرات مانند رایتل و شرکت ملی نفتکش هستند که هنوز برآورد دقیقی از ارزش سهام برخی از آنها وجود ندارد.
- شستا چه شرکتی است
شستایک شرکت سرمایه‌گذاری مادر (هلدینگ) است که مجموعه‌ای با بیش از 400 شرکت و مؤسسه را اداره می‌کند. مجموع دارایی‌های این شرکت سرمایه‌گذاری دست‌کم 40 هزار میلیارد تومان و سود سالانه آن نزدیک به 3هزار میلیارد تومان است. گفته می‌شود بازدهی واقعی شستا ناشی از سرمایه‌گذاری در شرکت‌ها به‌مراتب بیش از آن میزانی است که به لحاظ مالی و حسابداری نشان داده می‌شود.
شستا دارای ۷ شرکت هلدینگ است که فعالیت‌های گسترده‌ای را در صنایع مختلف ایران انجام می‌دهند.بعضی از مؤسسه‌های وابسته که تمام یا عمده سهام آنها متعلق به شستاست، عبارتند از: شرکت تاپیکو، بانک رفاه کارگران، کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران، شرکت فولاد مبارکه اصفهان، شرکت ملی صنایع مس ایران، دانشگاه علوم قضایی، نفت ایرانول، پتروشیمی جم، شرکت سرمایه‌گذاری خانه‌سازی ایران، خدمات بهداشتی درمانی میلاد سلامت تهران، گروه پزشکی حکمت و مؤسسه‌های دیگر.
- معرفی صندوق بازنشستگی کشوری
صندوق بازنشستگی کشوری مؤسسه‌ای وابسته به وزارت رفاه است که مسئولیت اداره امورصندوق بازنشستگی مستخدمان مشمول مقررات بازنشستگی کشوری را برعهده دارد. هم‌اکنون تعداد شرکت‌های زیرمجموعه این صندوق نزدیک به 190شرکت و به ارزش تقریبی 100هزار میلیارد تومان است که صندوق بازنشستگی در این شرکت‌ها دارای میزان متفاوتی از سهام است.
این صندوق هم‌اکنون از طریق هلدینگ‌های حمل‌ونقل و گردشگری، غذایی، دارویی و کشاورزی، عمران و ساختمان، مالی، بانکی و سهام، نفت، گاز، پتروشیمی و نیروگاه (انرژی)، صنایع و معدن، سهام این 190شرکت را در اختیار دارد. از شرکت‌های صندوق بازنشستگی کشوری می‌توان به شرکت هواپیمایی آسمان (۱۰۰٪)، شرکت نفت سپاهان (۲٫۳٪)، شرکت پالایش نفت اصفهان (۴٫۵٪)، پتروشیمی آبادان (۱۲٫۷٪)، بانک پارسیان (۱٫۱۵٪)، ایران خودرو (۴٫۵٪)، بانک اقتصاد نوین (۳٫۷٪)، شرکت نفت ایرانول (۴۴٪)، پتروشیمی جم (۸٫۹٪)، شرکت نفت پاسارگاد (۴۴٫۳٪)، شرکت پتروشیمی نوری (برزویه) (۶٫۴٪)، شرکت معدنی و صنعتی چادرملو (۲٫۵٪)، شرکت لوله‌سازی اهواز (۵۵٪)، شرکت فولاد اوکسین (۳۵٪)، شرکت صنایع شیر ایران (۵۱٪)، شرکت ملی نفتکش ایران (۳۳٪) و بیمه ملت (۱۵٫۶٪) اشاره کرد.
- 120 شرکت تأمین اجتماعی، آماده واگذاری
مرتضی لطفی، مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری تأمین اجتماعی (شستا)2ماه پیش با بیان اینکه بیش از ۱۲۰ شرکت مجموعه سرمایه‌گذاری تأمین اجتماعی واگذار می‌شود، گفت:شرکت سرمایه‌گذاری تأمین اجتماعی فصد دارد فعالیت‌های خود را در 5حوزه نفت و گاز و پتروشیمی (تاپیکو)، بیمه و بانک، IT، دارو به‌ویژه داروهای هایتک (تیپیکو)، صنایع معدنی و فلزی متمرکز کند؛ به همین منظور کمیته‌ای تشکیل شده که در مرحله اول 41شرکت شستا، آماده‌فروش و واگذاری شده است که به‌زودی تشریفات قانونی آن اعلام خواهد شد.
او تأکید کرد: بیش از 80شرکت دیگر نیز در حال بررسی و آماده‌سازی است که امیدواریم در سال‌جاری بخش عمده‌ای از این شرکت‌ها واگذار شود. نجات امینی، معاون اقتصادی و برنامه‌ریزی سازمان تأمین اجتماعی هم درباره شرکت‌های زیرمجموعه تأمین اجتماعی گفت:
100درصد سهام شستا متعلق به سازمان تأمین اجتماعی است هم‌اکنون شستا سهامدار 400شرکت است که از این تعداد در مدیریت 150شرکت به‌صورت مستقیم دخالت دارد و در مابقی شرکت‌ها، سهم شستا زیر 50درصد است. نجات امینی با اشاره به اینکه شستا 35هزار میلیارد تومان دارایی دارد، اظهار داشت: بخش بزرگی از ارزش کل بورس متعلق به شستاست. معاون اقتصادی سازمان تأمین اجتماعی با اشاره به اینکه تأمین اجتماعی 40هزار میلیارد تومان پروژه نیمه‌تمام در دست دارد، افزود: چند پروژه بزرگ نیمه‌تمام داریم؛
مانند ستاره خلیج‌فارس که سازمان تأمین اجتماعی در 50درصد پروژه مشارکت دارد که ارزش سرمایه‌گذاری آن 20هزار میلیارد تومان می‌شود. او به پروژه بزرگ رایتل اشاره کرد و گفت: 100درصد سهام رایتل متعلق به تأمین اجتماعی است و جزء اولویت‌های سرمایه‌گذاری سازمان محسوب می‌شود به‌طوری که هزار تا هزار و 500میلیارد تومان سالانه در این پروژه از منابع داخلی سازمان سرمایه‌گذاری می‌شود.