واقع شدن مازندران در حاشیه جنوبی دریای خزر و کوه‌های البرز موجب تولید زیستگاه‌های فراوانی از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب این استان و همچنین فراهم آوردن تنوع اقلیم‌ها شده است؛ زیستگاه‌ها و اقلیم‌هایی که این استان را در زمره چند استان اول کشور قرار داده است.
در منتهی‌الیه جنوب شرقی دریای خزر، در ۱۲ کیلومتری شمال شهر بهشهر، آنجایی که فقط آبی دریا و سبزی درختان و درختچه‌ها به چشم می‌خورد؛ جزیره‌ای رویایی به نام شبه‌جزیره میانکاله خودنمایی می‌کند؛ جزیره‌ای که به بهشت پرندگان شهرت یافته است که روزگاری نه‌چندان دور و در همین سال‌های اخیر، سالانه میزبان حدود یک میلیون قطعه پرنده از کشورهای مختلف به این منطقه برای زمستان‌گذرانی بود و اکنون با کاهش جمعیت این پرندگان روبرو شده‌ایم.
با شروع اولین بادهای پاییزی و سرد شدن هوا در سیبری؛ پرندگان عزم سفر به میانکاله، این بهشت پرندگان را همچون سال‌های متوالی گذشته در سر گذرانده و با نقشه راهی که در وجودشان حک شده است؛ راهی این دیار می‌شوند و تا اواخر زمستان و اوایل بهار میهمان این شبه‌جزیره رویایی هستند.
جزیره‌ای که با دارا بودن بیش از ۲۴۰ گونه پرنده مهاجر و بومی تالابی و خشک زی شناسایی‌شده که تعداد ۴۰ گونه آن تحت حمایت و در حال انقراض هستند؛ مهم‌ترین پناهگاه پرندگان سیبری و زمستان گذران در این بخش از کره زمین بوده است و این روزها با کاهش چشم‌گیر پرندگان مهاجر روبرو است.
- کاهش تراکم جمعیت پرندگان در میانکاله متأثر از آب، آتش و آلاینده
مسئول آموزش اداره حفاظت محیط‌زیست بهشهر، کاهش تعداد انواع گونه‌های پرندگان در این تالاب و جزیره را متأثر از عوامل مختلف درونی و بیرونی شبه‌جزیره می‌داند و معتقد است که کاهش پرندگان تالابی متأثر از خشک شدن بخشی از تالاب بین‌المللی میانکاله، آتش‌سوزی‌ها و وجود برخی آلاینده‌ها است.
علی طالبی با اعلام اینکه بابیان این که کاهش تراکم جمعیت و افت تنوع گونه‌ای پرندگان در سال‌های اخیر متأثر از این عوامل و برخی از عوامل دیگر است؛ افزود: این کاهش تنوع پرندگان در سال‌های مختلف با کاهش فراوانی روبرو بوده است که از سال ۸۴ تاکنون جمعیت پرندگان مهاجر به شبه‌جزیره میانکاله تا یک‌سوم تقلیل یافته است.
وی با اشاره به سال‌های مختلف ورود پرندگان به میانکاله گفت: بر اساس اعلام آمارهای انجام شده در سال ۱۳۸۴، یک میلیون و ۲۰۰ هزار قطعه پرنده در میانکاله سرشماری شدند که این تعداد در سال ۹۴ حدود ۴۷۰ هزار قطعه و در سال ۹۵ به حدود ۳۹۰ هزار قطعه پرنده رسیده است و با کاهش فراوان در این بخش روبرو بوده‌ایم که بیشتر این افت جمعیت پرندگان در گونه‌هایی همچون پلیکان سفید، عقاب دریایی دم‌سفید، قوی گنگ، قوی کوچک، قوی فریادکش، پلیکان پا خاکستری و برخی دیگر از این پرندگان بوده است.
- ایجاد ناامنی در میانکاله، عامل کاهش تعداد پرندگان
یکی دیگر از فعالان زیست‌محیطی منطقه هم با اشاره به کاهش پرندگان در تالاب میانکاله، وجود صنایع، احساس ناامنی و وجود آلاینده‌های اطراف را مهم‌ترین عامل برای کاهش امنیت در میانکاله برای پرندگان اعلام کرد.
جمال ابوطالبی معتقد است؛ با توجه به افزایش صنایع در منطقه که روز به روز بر تعداد آن‌ها افزوده می‌شود؛ پرندگان جای امنی برای استراحت و زمستان‌گذرانی ندارند و با این روند در سال‌های آینده شاهد کاهش بیشتری از این پرندگان خواهیم بود.
- افزایش امنیت برای پرندگان زمستان‌گذران میانکاله
وی با اشاره به فعالیت انجمن‌های دوستدار محیط‌زیست در منطقه گفت: با برنامه‌ریزی انجام‌شده اکنون مرداب لپو در جوار میانکاله جای امنی برای پرندگان است و دوستداران محیط‌زیست با رصد کامل این پرندگان و حفاظت از آن‌ها، غذای مورد نیاز این پرندگان را هم فراهم و در اختیار آنان قرار می‌دهند تا بتوانیم قوهایی را که در سال‌های متمادی و به‌صورت تاریخی، میهمان میانکاله و لپو بوده‌اند و اکنون بر اثر اتفاقات منطقه و احساس ناامنی منطقه را ترک کرده‌اند؛ دوباره به منطقه برگردانیم.
باگذشت حدود ۴ ماه از کوچ پرندگان به تالاب‌های استان مازندران و شبه‌جزیره میانکاله به‌عنوان یکی از تالاب‌های مهم برای زمستان‌گذرانی پرندگان مهاجر، کاهش جمعیت پرندگان به این تالاب موجب نگرانی‌هایی برای فعالان زیست‌محیطی شده است.
کاهش جمعیت پرندگان در شبه‌جزیره میانکاله به عنوان یکی از ۹ ذخیره‌گاه زیست‌کره در ایران، از آن جهت دارای اهمیت است که فعالان زیست‌محیطی معتقدند در سال‌های اخیر با توسعه صنایع در حاشیه خزر، افزایش نورپردازی‌ها، بوق کشتی‌ها و افزایش آلودگی‌های ناشی از صنایع مختلف موجب این کاهش شده است و پرندگان به دلیل ناامن بودن منطقه، مناطق امن دیگری را برای زمستان‌گذرانی انتخاب کرده‌اند.
شبه‌جزیره میانکاله این زیستگاه منحصربه‌فرد، به دلیل تنوع گونه‌های گیاهی و جانوری از پراهمیت‌ترین ذخیرگاه‌های زیست‌کره به شمار می‌آید که در سال‌های اخیر با برخی مخاطرات روبرو شده است و دخالت‌های انسانی، آتش‌سوزی‌های متعدد، وجود صنایع، آلودگی‌های زیست‌محیطی، پس‌روی آب دریا، رشد بی‌رویه آب‌بندان‌ها و دلایل متعدد دیگر به خشک شدن تدریجی تالاب میانکاله دامن زده است.
در این بین اما اکنون شبه‌جزیره میانکاله با مشکلات متعدد دست‌وپنجه نرم می‌کند و فعالان و مسئولان محیط‌زیست معتقدند که با ادامه روند کنونی آلاینده‌ها، کمبود نزولات آسمانی، پس‌روی آب، آتش‌سوزی‌ها و بسیاری از موارد دیگر، تداوم زندگی بسیاری از جانداران و پرندگان در این تالاب با مشکلات جدی روبرو خواهد شد.
حسینعلی ابراهیمی کارنامی مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان مازندران اما با اشاره به کاهش ۲۰ درصدی آب تالاب میانکاله، برنامه پنج‌ساله احیای مجموعه ذخیره‌گاه و شبه‌جزیره میانکاله را با اختصاص منابع یک میلیارد تومانی راهی برای احیای میانکاله می‌داند و مهم‌ترین راه نجات این زیست‌کره را مدیریت صحیح در حوزه آبخیز، مدیرت منابع آبی و رعایت حق آبه میانکاله اعلام می‌کند.
برخی دیگر از کارشناسان اما کاهش تعداد پرندگان مهاجر را کم شدن آب میانکاله، خشکی و عدم تغذیه مناسب اعلام می‌کنند که علی‌رغم تلاش‌های مختلف برای افزایش ورودی آب به میانکاله، پیشرفت محسوسی مشاهده نمی‌شود و وجود تعداد کم پرندگان مهاجر، بیانگر اثرات خشكسالی در تالاب میانکاله است.
در این بخش، کوروس ربیعی مدیر اداره حیات‌وحش اداره کل حفاظت محیط‌زیست مازندران با اشاره به سرشماری جمعیت قوها بر این باور است که امسال به دلیل وضعیت آب و هوایی و سرمای دیررس در پاییز و زمستان، شاهد جمعیت کمتری از پرندگان مهاجر از جمله قوها نسبت به سال قبل بوده‌ایم.
- استقرار صنعت سبز مهم‌ترین شعار ما است
مدیر بندر امیرآباد هم با اعلام این که استقرار صنعت سبز مهم‌ترین شعار ما است؛ گفت: شرایط زیست‌محیطی منطقه میانکاله در جوار بندر امیرآباد رعایت شده و این بندر با رعایت کامل مسائل زیست‌محیطی فعالیت‌های خود را انجام می‌دهد.
سیاوش رضوانی افزود: رویکرد فعالیت اقتصادی بندر امیرآباد منافاتی با محیط‌زیست ندارد و برای همین منظور ۱۵ هکتار از اراضی بندر برای توسعه فضای سبز و گردشگری اختصاص یافته است.
با وجود همه مشکلات و معضلاتی که پیش روی شبه‌جزیره میانکاله است؛ محیط‌زیست، طرح ملی احیای این زیستگاه ارزشی میانکاله را باقوت در دستور کار قرار داده است تا با استفاده از لایروبی آبگیرها و آب‌بندان‌ها و بازگشایی ورودی آب به تالاب، این زیستگاه را از خشكسالی نجات دهد.
بنابر آنچه کارشناسان و فعالان محیط‌زیست عنوان کرده‌اند؛ در سال‌های اخیر در کنار توسعه صنایع و ساخت‌وسازهای متعدد، کاهش ورودی آب به میانکاله و خشکی تالاب، موجب کاهش حضور پرندگان شده است که این امر، ضرورت تعریف یک برنامه و طرح جامع مدیریتی برای احیاء و بازسازی تالاب را افزایش می‌دهد.
شبه‌جزیره میانکاله شبه‌جزیره‌ای است در منتهی‌الیه جنوب شرقی دریای خزر، که همه‌ساله در فصل زمستان شاهد حضور گونه‌های مختلف پرنده مهاجر زمستان‌گذران و کمیاب است که این تالاب را به‌عنوان محل زندگی خود انتخاب می‌کنند و هرگونه ساخت‌وساز به سمت این تالاب می‌تواند پیامدهای خاص و خسارات جبران‌ناپذیر را به همراه داشته باشد.
در این بین باید تا حد امکان با دوری از ساخت‌وسازها، کنترل تغییر کاربری اراضی حاشیه تالاب، ساماندهی فعالیت‌های تفرجی و تفریحی، آموزش جوامع محلی، افزایش فرهنگ عمومی، ارتقای سطح حفاظت از تالاب و همچنین توجه به زون‌های مختلف حفاظتی، گردشگری، اکوتوریسم و کشاورزی، برای توسعه همه‌جانبه این زیستگاه منحصربه‌فرد میانکاله تلاش کرد.
میانکاله بهشت پرندگان، برای پایداری نیاز به حفاظت زیست‌محیطی و توجه بیشتر است چرا که هر نوع دست‌اندازی در طبیعت و اکولوژی این پناهگاه و زیستگاه می‌تواند خسارت‌های جبران‌ناپذیری بر جای گذارد و لذا با نگهداری، حفظ و احیای مناسب میانکاله، مي‌توان آن را برای نسل حال و آینده حفظ کرد.