به گزارش روابط عمومی دانشگاه تهران، در همایش الگوهای نظم منطقه‌ای در جهان پساداعش در دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران، دکتر محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه در آغاز سخنان خود بیان کرد: «شاید بحثی که در این محفل مطرح است نیازمند دو مقدمه است، اول اینکه نظم در منطقه غرب آسیا حتماً از نظم در جامعه بین‌الملل و عرصه جهانی مستقل نیست. شرایط بین‌المللی کنونی شرایط ویژه‌ای دارد که از آن می‌توان به‌عنوان دوران گذار نام برد».
وی با تصریح اینکه در دوران گذار تحولات عظیمی صورت می‌گرفته و دوران گذار کنونی از آن مستثنی نیست، گفت: «در دوران گذار معمولاً تحولات خاصی صورت می‌گیرد و آنچه که در این دوران باعث می‌شود که تحولات جدیت بیشتری داشته باشند، شرایط سیال آن است و این شرایط سیال امکان ایجاد اشتباه محاسبات را نیز در آن فراهم می‌کند. بنابراین در این دوران برای محاسبه بر روی یک موضوع باید تمام قضایای یک امر را مورد بررسی و توجه قرار دهیم».
دکتر ظریف با اشاره به اشتباه محاسباتی که حکومت‌هایی نظیر صدام، میلوسوویچ و قذافی صورت دادند، و با اظهار اینکه در شرایط سیال محاسبه مهم است، گفت: «محاسبه غلط در دوران‌های گذار باعث سقوط حکومت‌ها شده است و محاسبه صحیح باعث قدرت یافتن فراتر از ظرفیت ظاهری و جغرافیایی کشورها شده است. در دوران جدید ما هم همین وضعیت حاکم است».
وزیر امور خارجه در ادامه سخنان خود ضمن بیان تفاوت دوران گذار کنونی با دوران گذار قبلی خاطر نشان کرد: «ما در یک جهان پساغربی زندگی می‌کنیم. البته این سخن به این معنا نیست که غرب از بین رفته است یا به زودی نابود می‌شود. بلکه به این معناست که برای اولین بار تحولات مهم جهانی و بین‌المللی لزوماً در غرب و یا توسط غرب رقم نمی‌خورد. در چند سال گذشته روند به‌گونه‌ای بوده که عموماً تحولات در غرب و توسط غربی‌ها رقم می‌خورده اما در حال حاضر اینگونه نیست».
وی در بیان مقدمه دوم و با تاکید بر اینکه این تصور اشتباهی است که ما بخواهیم ریشه تمام محاسبات در دنیا را از غرب بدانیم، افزود: «جهان ذاتاً تغییر ماهوی کرده است ما به سمت یک جهان پساغربی حرکت می‌کنیم و باید در محاسبات به آن توجه کرد».
به گفته دکتر ظریف تحولی که اخیراً در منطقه ما رخ داده است، شکست سرزمینی داعش است نه شکست داعش و ما باید این دو را از یکدیگر تفکیک کنیم.
وزیر امور خارجه در ادامه گفت: «داعش به‌عنوان مدعی دروغین خلافت اسلامی و با اشغال سرزمین‌هایی در عراق و سوریه مدعی سرزمین دروغین خلافت شد و این ادعا اکنون از بین رفته است ولی تفکر داعش، منابع فکری و مالی که از آن حمایت می‌کند و ظروفی که داعش را ایجاد کرده است، از بین نرفته است».
وی با اظهار اینکه وقتی ما از پساداعش صحبت می‌کنیم نباید تصور از بین رفتن داعش را ایجاد کنیم، افزود: «برخی از ظروف منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در ایجاد داعش مؤثر بوده‌اند، یکی از اشتباهاتی که بعضاً صورت می‌گیرد، این است که تصور می‌شود داعش تمام شده است و یکی از دلایلی که این روزها غربی‌ها لحنشان علیه ایران تندتر و گزنده‌تر شده این است که آنها تصور می‌کنند که ایران کاری را که باید در مبارزه با داعش می‌کرد، انجام داده است. ایران داعش را از بین برده است و چرا باید از این به بعد به ادعای خودشان با جمهوری اسلامی ایران با مصالحه برخورد کنیم. اگر آنها چنین تصوری را داشته باشند تصور باطلی است و اگر ما هم تصور کنیم داعش از بین رفته یک تصور ناصحیح است».
دکتر ظریف در همین راستا یادآور شد: «شرایطی که داعش در منطقه ما ایجاد کرد، آن شرایط کماکان به قدرت خود باقی است، اگر قدرت بیشتری نگرفته باشد».
وزیر امور خارجه در تشریح دلایل شکل‌گیری داعش در منطقه و با اشاره به عوامل داخلی و خارجی گفت: «یکی از دلایل اصلی این موضوع دخالت خارجی در منطقه ما است، داعش کنونی زاییده حمله آمریکا به عراق است و قبل از آن ظلم بزرگی که توسط صهیونیست‌ها علیه مردم منطقه و سرکوب حقوق مردم فلسطین انجام شده که یک عقده همیشگی را ایجاد کرده است. ناکارآمدی‌های دولت‌های منطقه در برخورد با احترام به عنوان مهم‌ترین خواسته مردم منطقه عقده‌ها را تشدید کرده است. مهم‌ترین عامل نقض احترام ادامه اشغالگری‌های رژیم صهیونیستی و عدم موفقیت در احقاق حقوق مردم فلسطین است، عاملی که در حال حاضر به خاطر سیاست‌های منطقه در حال تشدید است».
این دیپلمات عالی رتبه در ادامه صحبت‌های خود رژیم صهیونیستی را غده سرطانی در منطقه عنوان کرد و گفت: «ناکارآمدی دولت‌های منطقه در برآورده کردن نیازهای جامعه و به‌ویژه نیازهای جوانان خود که این ناکارآمدی به ناکارآمدی دولت-ملت در جهان عرب تبدیل شده است و به همین دلیل است که در جهان غرب از یک وستفالیا در جهان عرب صحبت می‌کنند. گرچه نمی‌توان گفت که این نسخه درست یا نادرستی است، ولی تشخیص درستی است».
وی خاطر نشان کرد: «یک عقده متراکم تاریخی به‌خاطر برآورده نشدن نیازهای مردم در جهان عرب شکل گرفته است و این عقده خود را به شکل حرکت علیه دولت‌های عربی نشان می‌دهد و اگر این را به عنوان مهم‌ترین عامل منطقه‌ای و داخلی داعش در نظر بگیریم متوجه می‌شویم که برخی از دولت‌های منطقه به‌ویژه کشورهایی مانند عربستان تلاش کرده‌اند که این عقده‌های متراکم و سرخوردگی‌های انباشته در منطقه را به سمت دشمنان خارجی منحرف کنند و این هم عاملی است که نه تنها رشد کاهنده نداشته بلکه با رشد فزاینده‌ای همراه بوده است».
دکتر ظریف با اظهار اینکه دو عامل مهم در ایجاد تفکر داعش و تشدید آن مؤثرند، افزود: «یکی از این عوامل ارتباطات نزدیکی است که در برخی کشورهای عربی با رژیم صهیونیستی گرفته‌اند و دوم تلاش برخی از کشورهای منطقه به سمت شکل دادن یک دشمن خارجی است به نحوی که بتواند بر روی مسائل داخلی خود سرپوش بگذارند».
وزیر امورخارجه با اشاره به اخبار منتشر شده مبنی بر انتقال برخی از افراد داعش به بیرون از منطقه گفت: «روز گذشته اخباری منتشر شد که هلی‌کوپترهای آمریکایی برخی از زندانیان داعشی در زندان حسکه را فراری داده‌اند و ما این موضوع را در نقاط دیگر نیز مانند دیرالزور شاهد بوده‌ایم. برخی نیروهای داعش به صورت منظم از این مناطق خارج شده‌اند البته بخشی از آنها به صورت هماهنگ خارج شده‌اند و بخشی از این پدیده نیز به صورت طبیعی رخ داده است».
دیپلمات عالی رتبه کشورمان با تاکید اینکه شبکه‌های ارتباطی داعش همچنان باقی مانده است، خاطر نشان کرد: «آنچه می‌توانیم از آن به‌عنوان یک تحول بسیار مهم برای آینده منطقه در نظر داشته باشیم این است که نیروهای داعش در حال پخش شدن در نقاط مختلف منطقه و چه بسا فرامنطقه هستند. تا زمانی که عوامل اصلی ایجاد داعش پابرجاست باید منتظر ماند که این خطر هر روز از جای دیگر ظهور و بروز پیدا کند، بنابراین داعش همچنان یک واقعیت هم در منطقه غرب آسیا و هم فراتر از آن است».
وی در ادامه با اشاره به حضور داعش در افغانستان گفت: «متاسفانه شاهد آن هستیم که در این کشور یک رقابت بین داعش و طالبان در انجام بمب‌گذاری و کشتار صورت گرفته است و این گروه‌ها از طریق ایجاد خشونت و وحشت جلب توجه و حمایت می‌کنند و این به خاطر عقده‌های انباشته‌ای است که در توده‌های اجتماعی به دلایل برآورده نشدن مطالباتشان وجود دارد. در حال حاضر متاسفانه این خشونت‌ها و رقابت برای ایجاد کشتار در افغانستان رنگ و بوی فرقه‌ای به خود گرفته و این خطر بیشتری را برای منطقه ایجاد می‌کند».
دکتر ظریف تصریح کرد: «برخی معتقدند که نظم جدید در منطقه باید براساس یک قدرت شکل بگیرد، اعتقاد من بر این است که نظم جدیدی که بخواهد در آینده منطقه شکل بگیرد، نتیجه و برآیند اقداماتی است که در منطقه انجام می‌دهیم. اگر بپذیریم که اکنون در یک جهان پساغربی زندگی می‌کنیم گرچه پذیرش این موضوع در واقعیت امر دشواری است، باید بپذیریم که کنشگر هستیم نه موضوع کنش، باید بپذیریم ایران کنشگری فعال در منطقه است و می‌تواند تأثیرگذار باشد».
وزیر امور خارجه با بیان اینکه برخی از کشورها در منطقه همچنان فکر می‌کنند که می‌توانند امنیت را بخرند، گفت: «بازی‌های قبلی در منطقه نیز بر همین تصور صورت گرفته است، این کشورها به خاطر اینکه از مشروعیت داخلی برخوردار نیستند ناگزیرند برای امنیت خود به سمت خرید امنیت از خارج حرکت کنند. کشورهای منطقه باید خود برای ایجاد امنیت در منطقه حرکت کنند و در این زمینه طراحی‌هایی داشته باشند».
وی ادامه داد: «نظم امنیتی آتی در منطقه ما باید با امنیت فعلی تفاوت ماهوی داشته باشد و براساس این تفکر باید بپذیریم که ما کنشگر هستیم و این کنشگری ما تأثیرگذار است و ما در همین راستا پیشنهاد ایجاد مجمع گفت‌وگو در بین کشورهای خلیج فارس را داده‌ایم. ما فعلاً بر روی منطقه خلیج فارس تمرکز داریم چرا که اولین منطقه پیرامونی ما این منطقه است و از دیگر سو اختلافات عمیقی در غرب آسیا وجود دارد و ما در همین چارچوب تصمیم گرفتیم که در مرحله اول در منطقه خلیج فارس و اولین منطقه پیرامونی خود تمرکز کنیم».
دیپلمات عالی رتبه کشورمان با بیان اینکه تصور ایجاد یک امنیت جدید توسط کنشگر اصلی این منطقه یعنی ایران برای پایه‌ریزی یک تفکر و نگرش جدید و امنیتی در غرب آسیا به‌ویژه با شروع در خلیج فارس می‌تواند راه‌گشا باشد، افزود: «در همین راستا باید از حرکت قبلی که مبتنی بر دشمن‌سازی از ایران توسط همسایگان بوده، عبور کنیم. آنها امنیت در منطقه را بر مبنای ائتلاف‌سازی علیه ایران و خرید امنیت از خارج در نظر می‌گرفتند در حالی که این تفکری باطل و اشتباه است».
دکتر ظریف در ادامه اظهار کرد: «کشورهای منطقه خلیج فارس براساس همین تفکر خرید امنیت سال گذشته ۱۱۶ میلیارد دلار تسلیحات خرید کرده‌اند. عربستان با ۶۷ میلیارد دلار هزینه‌های تسلیحاتی‌اش از روسیه جلو زده است. امارات نیز سال گذشته حدود ۲۲ میلیارد دلار هزینه تسلیحاتی داشته است».
وزیر امور خارجه افزود: «اگر به رقم‌های مصرف شده نگاه کنیم آمریکا با ۶۰۰ میلیارد دلار اول و چین با حدود ۲۰۰ میلیارد دلار دوم است در حالی است که هزینه‌های ایران در این زمینه ۱۶ میلیارد دلار بوده است. ایران کمترین هزینه تسلیحاتی را در بین کشورهای منطقه داشته ولی امن‌ترین کشور بوده است. اینکه ایران کمترین هزینه تسهیلاتی را داشته نشان دهنده این واقعیت است که تصور امنیت باید تغییر پیدا کند».
دکتر ظریف در پایان سخنان خود با بیان اینکه باید باور کنیم که ما می‌توانیم به‌عنوان یک قدرت در منطقه مبانی امنیتی را فراهم کنیم که بتواند امنیت برای آینده فرزندانمان به همراه آورد، گفت: «اینکه فکر کنیم واقع‌گرا هستیم و براساس این تفکر بخواهیم مطابق الگوهای قبلی حرکت کنیم باعث می‌شود که جنگ را در منطقه همچون گذشته نهادینه کنیم و این تفکری است که باید از آن عبور کرد».
در ابتدای این همایش دکتر سعید رضا عاملی، رئیس دانشکده مطالعات جهان با بیان اینکه موضوع نشست بسیار مهم است، گفت: «پدیده داعش پدیده‌ای است که از ابعاد مختلف جای تأمل و مطالعه دارد به طور حتم بزرگ‌ترین اتفاق بین‌المللی چند سال اخیر مبتنی بر ظهور داعش بوده است».
وی افزود: «مشکلاتی از طرف داعش در سطح جهان به‌وجود آمده که روابط جهان اسلام را رقم زده است. به نظر من مسئله داعش نقش کلیدی از جداسازی جهان اسلام از غیر اسلام به همراه داشته است».
دکتر عاملی خاطر نشان کرد: «داعش اگر چه پدیده‌ای است که موجودیت آن مربوط به چند سال اخیر است ولی به نظر می‌رسد که این پدیده متعلق به امروز نیست و ریشه چند سده‌ای در تاریخ دارد. در جریان‌های افراطی ریشه‌های سنتی و تاریخی نقش دارند و داعش پدیده‌ای است که باید در آغاز اسلام و به موازات ظهور اندیشه الهی- اسلامی پیامبر شکل گرفته باشد».
رئیس دانشکده مطالعات جهان با بیان اینکه اگر چه داعش در یک مقطع به پایان فعالیت و سلطه خود در منطقه عراق و سوریه رسیده است، گفت: «باید اذعان کرد طبیعی است که فکر داعش به پایان نرسیده، اندیشه داعشی یک تفکر باطل است که می‌تواند منشأ خسارت‌های بزرگی در سراسر جهان باشد».
به گفته وی داعش اگر چه در جهان اسلام و توسط گروهک و فرقه‌ای شکل گرفت، اما حمایت‌های بین‌المللی داعش را پردازش و آن را تبدیل به یک مسئله بزرگ جهانی کرده است.
دکتر عاملی تصریح کرد: «در این روزها بازنمایی‌های رسانه‌ای که از داعش شده با کلید واژه حکومت اسلامی همراه بوده است. رسانه‌های بزرگ غربی هر خبر وحشت‌آوری که از داعش نقل می‌کردند با واژه دولت اسلامی کدگذاری کرده بودند. هیچ قوم و دینی و ملتی نباید کدگذاری به الفاظ خشن شود».
وی با اشاره با بنیادگرایی آمریکایی که در دنیا طی این سال‌ها صورت گرفته است، گفت: «این بنیادگرایی آمریکایی است که امروز متاسفانه انواع بنیادگرایی‌ها را در جهان به وجود آورده است. بنیادگرایی به نام جریان افراطی داعش محصول بنیادگرایی آمریکایی است. آمریکا یک سرزمین تسخیر شده است که اروپایی‌ها آن را تسخیر کردند و مردمان بومی آن را از سرزمین خود اخراج کردند و آن افراطی‌گری تاریخی آغازی برای افراطی‌گرهای بعدی شد».
در این مراسم به پاسداشت تلاش‌ها و زحمات دکتر محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه از طرف دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران لوح تقدیر به وی اهدا شد. دکتر ظریف همچنین از کتابخانه دانشکده مطالعات جهان بازدید به عمل آورد.
در این مراسم دکتر رضا دهقانی، دبیر علمی همایش و دکتر عباس خامه‌دار، معاون بین‌الملل سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی به سخنرانی پرداختند و در ادامه نشست‌های تخصصی برگزار شد.