زمانی هم که بحث انتخاب مستقیم شهرداران از سوی مردم به میان کشیده می‌شود، نمی‌توان از این قسمت موضوع چشم‌پوشی کرد. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، نظام انتخابات را بر دو وجه یا دو گونه مدنظر قرار داده و این دو وجه را قانونی قلمداد کرده است. در مدل اول، انتخاب به‌طور مستقیم از سوی مردم انجام می‌شود مانند انتخاب ریاست جمهوری که مردم به‌طور مستقیم پای صندوق‌های رأی رفته و فرد مورد نظر را انتخاب می‌کنند یا انتخاب نمایندگان مجلس و اعضای شورای شهر و مجلس خبرگان. اما نوع دیگری از انتخابات به‌طور غیرمستقیم برگزار می‌شود مانند انتخاب اعضای شورای نگهبان و مجمع تشخیص مصلحت نظام که در آن نمایندگان مردم این افراد را انتخاب می‌کنند.
محمد سیف‌زاده، استاد دانشگاه و حقوقدان در این مورد می‌گوید: واضح است که در بین دو نوع انتخاب مستقیم و غیرمستقیم در قانون اساسی جمهوری اسلامی، انتخابات نوع اول یعنی انتخابات مستقیم به وسیله خود مردم اصلح است.
او معتقد است با نظر اجمالی به قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران می‌توان به این نتیجه رسید که هیچ پست و مقامی در نظام نیست که مشروعیت خود را از مردم نگیرد. در حقیقت تمام منتخبین، انتخاب شده مردم بوده و مشروعیت خود را از مردم می‌گیرند.
سیف‌زاده ادامه می‌دهد: اما انتخاباتی که مردم به‌طور مستقیم پای صندوق رای می‌روند، اصلح‌تر است. در این انتخابات به دلیل دخالت مستقیم افراد، مردم‌سالاری هماهنگی بیشتری داشته و انتخاب‌شوندگان به دلیل اینکه به رای مردم نیاز دارند، احساس مسئولیت بیشتری می‌کنند.
در عین حال انتخاب‌شوندگان با رای مستقیم مردم، نزدیکی بیشتری با این افراد دارند تا آنها که با انتخاب نمایندگان مردم، در کرسی‌ها قرارمی‌گیرند. به همین دلیل این حقوقدان معتقد است، انتخاب مستقیم شهرداران با رای مردم به دلیل درگیری مردم با مشکلات شهری در حل آنها مفیدتر است و شهرداری که با ارائه برنامه‌های خود در تبلیغات روی کار آمد، موظف به پاسخگویی بیشتری است تا شهرداری که با رأی اعضای شورای شهر انتخاب می‌شود. البته این انتخابات نیاز به تصویب قانون دارد و در قوانین، موضوعی با این عنوان گنجانده نشده است.
علی نجفی توانا، حقوقدان دیگر نیز معتقد است: انتخاب شهردار در نظام‌های مختلف، متفاوت است. در برخی از کشورها به‌طور مستقیم و با رأی مردم شروع به کار می‌کند و در برخی از کشورها توسط منتخبین مردم که همان اعضای شورای شهر هستند.به اعتقاد این حقوقدان انتخاب شهردار با رأی مستقیم مردم، با معیارهای آنها هماهنگی بیشتری دارد و در حقیقت در یک پست مهم شهری به نوعی تبلور اراده مستقیم مردم پایه‌گذاری می‌شود.
نجفی‌توانا می‌گوید: شهرداری که با رأی مستقیم مردم روی کار می‌آید، باید برنامه‌های مشخصی را برای تصدی این پست ارائه دهد، بعد از انتخاب، برنامه‌های خود را براساس فعالیت و برنامه‌های ارائه کننده، اجرا کند. از سوی دیگر معدل فعالیت او می‌تواند معیار انتخابی برای مردم باشد.
به اعتقاد این حقوقدان، بهترین گزینه در یک انتخاب، گزینه انتخاب مستقیم توسط مردم است. در حقیقت یک حکومت دموکراتیک براساس دموکراسی که مشارکت مستقیم مردم در آن نقش دارد، نهادینه می‌شود.
او با اشاره به اینکه در قانون، موضوعی با عنوان انتخاب مستقیم شهرداری با رأی مردم گنجانده نشده، گفت: مدیری که با رأی مستقیم مردم انتخاب شده باشد، حتی اگر شهرداری باشد که اجرای دستورات شورای شهر از یک سو و مقررات و مصوبات مجلس از سوی دیگر و دستورات وزارت کشور نیز بر دوش او گذاشته شود، اما به دلیل ارائه طرح و برنامه و با احترام به رای مردم به خود، سازوکارهای مختلفی از نظر مدیریتی، اداری و پیشبرد برنامه‌ها دنبال می‌کند.
به گفته نجفی‌توانا، البته نمی‌توان گفت در حال حاضر چون شهردار تحت نظارت شورای شهر و قوانین مصوب است، هیچ قدرتی ندارد، اما آگاهی مردم از شعارهای او می‌تواند، نقش موثرتری در اجرای برنامه‌ها و حل معضلات و مشکلات شهر داشته باشد.
او معتقد است: برنامه‌ریزی و اجرای برنامه‌ها، نشانه توانمندی و قابلیت یک نماینده است که این نماینده می‌تواند شهردار، رئیس جمهور یا نماینده مجلس شورای اسلامی باشد.
این حقوقدان با اشاره به اینکه شهرداری نیازمند حمایت مردم است، گفت: زمانی که شهردار با آرای بالای مردم به کرسی شهرداری تکیه می‌زند، هم از حمایت مردم برخوردار است و هم حامی آنهاست و در صورتی که از قابلیت بالایی برخوردار باشد و براساس شایسته‌سالاری انتخاب شده باشد، مدیر موفقی خواهد بود و از مشارکت مردم در اداره شهر برخوردار است.
محمد دادخواه، حقوقدان نیز معتقد است انتخابات در قانون حقوقی ایران به دو صورت مراجعه به رای مردم و تکیه بر آرای نمایندگان مردم است که مهم‌ترین و برترین قوانین توسل به رای مردم است که به آن همه‌پرسی می‌گویند.
او می‌گوید: انتخاب شهرداری با رأی مستقیم دقیقاً مانند انتخاب یک نماینده یا رئیس جمهور در نظام قانونی ایران پذیرفته شده است و ساختار فعلی نظام چنین امری را پیش‌بینی کرده و این حرکت از نظر اصول قانون بسیار پسندیده و شایسته است.این حقوقدان با تأکید بر لزوم انتخاب شهردار با رأی مستقیم مردم، می‌گوید: با این کار یک انسان نسبت به شهر یا منطقه آگاهی کامل داشته و مشغول به کار می‌شود و دیگر منافع شخصی و گروهی در این پست ملحوظ نخواهد بود، امری که در بیشتر شهرها اتفاق افتاده و در ایران هم قابل اجراست.
تاریخ انتشار: ۲۱ شهریور ۱۳۸۵ - ۱۸:۵۲
فاطمه نوری: قوانین یکی از مستندترین دلایل برای اعتراض به یک جریان در جامعه و یا حرکت کردن در یک مسیر جدید است.