دهمین سخنگوی دستگاه دیپلماسی ایران که در سابقه‌اش تصدی سفارت ایران در ایتالیا و اسپانیا را هم دارد، دستی در روزنامه‌نگاری نیز داشته و در دوره‌ای دبیر و سردبیر بوده است. قاسمی در آستانه سال 97 به سؤالات خبرنگار همشهری پاسخ داد که مشروح آن را می‌خوانید.
- آقای قاسمی! به‌عنوان نخستین سؤال به‌نظر شما مهم‌ترین چالش‌های دیپلماسی ایران در سال 1396 چه بود؟
از جمله مهم‌ترین چالش‌های سیاست خارجی و دستگاه دیپلماسی در سال 96، مقابله با طراحی‌ها و دسیسه‌های ایالات‌متحده و رژیم صهیونیستی و رقبا و بدخواهان منطقه‌ای‌مان بوده که با توجه به روی کارآمدن دولت جدید نومحافظه‌کار و پوپولیست در آمریکا، سیاست و رویکرد ایران‌هراسی و ایران‌ستیزی به‌طور جدی در دستورکار آن قرار گرفته است. لذا مقابله با این سیاست و رویکرد به‌شدت تهاجمی و مخرب، ازجمله چالش‌های اصلی سیاست خارجی و دیپلماسی ما بوده و هست.
چالش دیگر مقابله با توطئه‌های مثلث شوم یا به تعبیری، محور نفرت‌پراکنی و شرارت میان آمریکا، رژیم صهیونیستی و برخی رقبای منطقه‌ای به‌خصوص در منطقه خلیج‌فارس است که به‌طور مستمر در حال تولید و پمپاژ بحران و ایجاد آشوب و آنارشی در سطح منطقه غرب آسیا هستند.
یک روز غائله قطر، روز دیگر ایجاد دسیسه و بحران در جدایی‌طلبی کردی یا سناریو جنگ داخلی در لبنان از طریق حبس و حصر نخست‌وزیر قانونی این کشور در عربستان و به همه اینها جنایات مستمر سعودی‌ها در یمن و ادامه مداخلات غیرقانونی و مخرب آمریکا در عراق و سوریه را نیز می‌توان افزود. تمامی این توطئه‌ها نیز نهایتا در راستای منافع و سیاست‌های خصمانه رژیم صهیونیستی علیه ملت‌های مسلمان منطقه و مشخصا ملت مظلوم فلسطین است که با موضع‌گیری وقیحانه و نابخردانه رئیس‌جمهور آمریکا در مورد بیت‌المقدس، باعث جری‌تر و تهاجمی‌ترشدن صهیونیست‌ها و تروریست‌ها شده است.
چالش اساسی دیگر، چگونگی مقابله با جاه‌طلبی، یکجانبه‌گرایی و عهدشکنی‌های آمریکا در قبال توافق هسته‌ای است. سیاست خارجی در این سال تلاش مستمر و همه‌جانبه‌ای برای دفاع از منافع ملی کشور در چارچوب برجام به‌عمل آورده و سعی وافری برای به شکست کشاندن طراحی آمریکایی‌ها برای بلااثر‌کردن برجام انجام داده است. جلوگیری از شکل‌گیری مجدد اجماع بین‌المللی و جلوگیری از یار‌گیری و ایجاد اجماع مجدد علیه ایران در جبهه غرب ازجمله مهم‌ترین دستاوردها و البته دشوارترین چالش‌های ما محسوب می‌شود.
- برای مقابله با این چالش‌ها ایران برنامه‌ریزی کرده است؟
ما برای تمامی شرایط، انتخاب‌های بجا و منطقی و مطابق با مصالح خودمان را برمی‌گزینیم و آمادگی اجرای آنها را در صورت لزوم داریم و هرگز نگران آینده نخواهیم بود، چون آن کس که دچار ضرر و زیان فاحشی خواهد شد آمریکا و بدخواهان منطقه‌ای ما خواهند بود.
- در آستانه سال جدید هستیم. به‌نظر شما مهم‌ترین اولویت‌های سیاست خارجی ایران در سال 1397 چه باید باشد؟
حفظ و حراست از دستاوردهای هسته‌ای ملت ایران در چارچوب برجام و البته دستاوردهای فرابرجامی به‌ویژه در حوزه مسائل اقتصادی از مهم‌ترین اولویت‌های دستگاه دیپلماسی و سیاست خارجی کشور است.
مقابله با دسیسه‌های آمریکا برای تضعیف و تخریب برجام و جلوگیری از تحمیل هزینه‌های ناشی از این وضعیت بر کشورمان و وادارکردن آمریکایی‌ها برای پذیرش مسئولیت و جبران هرگونه خسارت ناشی از نقض یا تخریب برجام ازجمله برنامه‌های اساسی وزارت خارجه است.
حفظ روابط خوب و فعال با همه طرف‌های توافق هسته‌ای (منهای آمریکا) با هدف مقابله با سوءاستفاده و قانون‌شکنی آمریکا و جلوگیری از تحقق خواست آمریکایی‌ها برای ایجاد جبهه متحد ضد‌ایرانی و مقابله با هرگونه اجماع غربی علیه کشورمان از دیگر اهداف و اولویت‌های ماست.
علاوه بر این حفظ و گسترش روابط خوب و برادرانه با همه کشورهای همسایه و تلاش برای تنش‌زدایی و رفع ابهامات و اختلافات با برخی کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس از دیگر اولویت‌های ماست.
همچنین حضور فعال و مؤثر در فرایندهای سیاسی در سوریه و عراق پس از شکست میدانی و هزیمت داعش و مبارزه با پس‌مانده‌های گروه‌های تروریستی-تکفیری در منطقه از دیگر اهداف کلان سیاست خارجی کشور است.
- تلاش‌های سنگینی از سوی ترامپ برای نابود‌کردن برجام یا خارج‌شدن از آن در حال انجام است. فکر می‌کنید برجام در سال 97 چه سرنوشتی خواهد یافت؟
با اقدامات نابخردانه و رویکرد تخریبی دولت جدید آمریکا در قبال برجام که در طول یک‌سال گذشته شاهد آن بودیم، می‌توان انتظار سال دشواری در این خصوص را داشت و چشم‌انداز نه‌چندان روشنی فراروی ما قرار دارد.
مع‌ذلک ما با اتکا به توانمندی‌های داخلی و اجماع و وحدت ملی حول منافع کلان کشور از جمله در قبال برجام، نگرانی خاصی در این خصوص نداریم و همچنان بر پیروزی عقل و خرد بر جهالت و خصومت امیدوار هستیم.
باید اشاره کنم برجام معادله‌ای چندوجهی و چندمتغیری است، بدین معنا و مفهوم که به همان طریق که تحقق برجام فرایندی پیچیده، زمان‌بر و مبتنی بر اجماع و توافق همه طرف‌ها بود، فرجام برجام و خاتمه آن، تنها ناشی از اراده و خواست یک عامل و یک بازیگر یعنی آمریکا نخواهد بود و دیگر کشورهای عضو گروه 1+5 ازجمله 3 کشور اروپایی و چین و روسیه نیز بر تعیین سرنوشت آن تأثیرگذارند، به‌علاوه سازمان ملل به‌واسطه قطعنامه 2231 این توافق را تأیید و تنفیذ کرده و حکم ضامن این معاهده را دارد.
با مجموعه مواردی که مورد اشاره قرار دادم، جمهوری اسلامی از همه ظرفیت‌ها و امکانات و پارامترهای دخیل در این معادله چندمجهولی به‌نحو احسن و تمام و کمال استفاده می‌کند تا این
توافق که براساس اصل منطقی و معقول برد-برد حاصل شده و برای همه طرف‌ها و البته جامعه جهانی مفید و کارآمد بوده، همچنان پابرجا بماند.
- اگر آمریکا از توافق خارج نشود اما در بهره‌برداری ایران از برجام اخلال ایجاد کند واکنش ایران چه خواهد بود؟
بدیهی است جمهوری اسلامی ایران مادامی که از منافع و مزایا و مواهب برجام منتفع باشد، به آن پایبند خواهد بود. ولی چنانچه به‌واسطه سیاست‌های خودخواهانه و اقدامات مخرب آمریکا، منافع ایران تأمین نشود، از نظر ما این توافق از حیز انتفاع ساقط خواهد شد.
- یکی از اقدامات وزارت خارجه در سال 96 تغییر ساختار و ایجاد بخشی به‌عنوان معاونت اقتصادی بود. در سال جدید در حوزه اقتصادی چه اقداماتی در دستور کار وزارت خارجه قرار خواهد گرفت؟
با توجه به الزامات و ضرورت‌های عصر پسابرجام و همچنین اهمیتی که تعاملات و همکاری‌های اقتصادی در جهان امروز یافته، مبحث دیپلماسی اقتصادی یک ضرورت انکارناپذیر است. برهمین اساس نیز در ساختار جدید وزارت امور خارجه توجه ویژه‌ای به مبحث دیپلماسی اقتصادی شده و معاونت مستقل اقتصادی به‌عنوان بخشی جدید و مهم به چارت وزارت خارجه افزوده شده است.
هدف اساسی از چارت جدید علاوه بر الصاق معاونت اقتصادی به آن، چابک‌سازی و استفاده از همه ظرفیت‌های مغفول مانده و از همه مهم‌تر، تغییر اساسی در نظام تصمیم‌سازی و سیاستگذاری است؛ به‌گونه‌ای که نقش بدنه کارشناسی وزارت خارجه در فرایند تصمیم‌گیری و ارائه ابتکارات و نوآوری‌های مفهومی به‌شدت مورد‌توجه قرار گرفته است.
- همانطور که مطلع هستید غربی‌ها فشارهای سیاسی و رسانه‌ای زیادی را به ایران وارد می‌کنند تا متقاعد به مذاکره درباره مسائل موشکی شود. این اصرار برای چیست و ایران چه عکس‌العملی دارد؟
در واقع، موضوع موشکی بیشتر به‌عنوان بهانه از سوی تعدادی معدود از کشورهای غربی و نه مجموعه و کلیت آن مطرح می‌شود. مشخصا آمریکا و یکی دو کشور اروپایی هستند که خود را داعیه‌دار و مطالبه‌گر نشان می‌دهند. اتفاقا همین کشورها خود از بزرگ‌ترین ناقضان معاهدات بین‌المللی خلع سلاح به‌خصوص در عرصه‌های راهبردی هستند.
همین کشورها در سال‌ها و دهه‌های اخیر با سیاست‌های تفرقه‌افکنانه خود و با ادامه و تشدید سیاست و اقدامات ضد‌ایرانی و ایران هراسی و ایران‌ستیزی، صدها میلیارد دلار تسلیحات پیشرفته تهاجمی به اغلب کشورهای منطقه ازجمله رژیم صهیونیستی و رژیم‌های عرب منطقه خلیج‌فارس فروخته‌اند و مسابقه تسلیحاتی خطرناکی به راه انداخته‌اند و منطقه را به انبار مهمات خود تبدیل کرده‌اند. حالا همین کشورها مدعی خطرناک بودن برنامه موشکی ایران هستند.
درحالی‌که راهبرد نظامی ایران کاملا تدافعی است و توان موشکی ایران نیز صرفا جنبه بازدارندگی دارد تا دیگر یک رهبر دیوانه و جانی مانند صدام و یک رژیم متجاوز مانند رژیم بعثی عراق یا رژیم جنایتکار صهیونیستی، دوباره اندیشه تجاوز نظامی و حمله هوایی به شهرها و مردم بی‌دفاع ایران از ذهنش خطور نکند.
- پس می‌توان نتیجه گرفت که فشارها بی‌فایده است؟
هیچ کشور مستقل و آزاده و هیچ ملتی که تجربه تلخ 8سال جنگ تحمیلی ویرانگر و ده‌ها توطئه مختلف را تجربه کرده، به دیگران اجازه نمی‌دهد برای او سیاست دفاعی در نظر بگیرید و تعیین تکلیف کنند. به‌طور قطع و یقین، توانمندی نظامی و موشکی ما خطوط قرمز تلقی می‌شود و به هیچ‌کس اجازه تخطی و عبور از آن را نمی‌دهیم.
- سال 96 در حوزه روابط با همسایگان فرازونشیبی داشتیم. در سال جدید برنامه متفاوتی مدنظر است؟
حفظ روابط خوب و متوازن و تلاش برای گسترش مناسبات با همه کشورهای منطقه به‌خصوص کشورهای همسایه، از اصول ثابت سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران است. به‌نظرم ریشه مشکل در منطقه غرب آسیا و در میان همسایگان و کشورهای اسلامی را باید در 3 عامل وجود رژیم اشغالگر صهیونیستی که عامل نفاق و تفرقه در منطقه است، سیاست‌های مداخله جویانه قدرت‌های فرامنطقه‌ای و مشخصا آمریکا که عمدتا به‌دنبال حمایت از رژیم نامشروع اسرائیل و پشتیبانی از برخی رژیم‌های استبدادی و قرون وسطایی است و نهایتا بدفهمی و سوء‌تفاهم و عدم‌مفاهمه صحیح میان کشورهای اسلامی دانست.
هم‌اکنون به‌رغم تمامی توطئه‌ها وبداندیشی‌های محور شرارت، یعنی آمریکا، اسرائیل و برخی دنباله‌های منطقه‌ای آنها، روابط خوب و گسترده‌ای در شئون مختلف سیاسی، اقتصادی و حتی نظامی و امنیتی میان ایران با همسایگان متعددش برقرار است. روابط با عراق، ترکیه، سوریه، لبنان، عمان، کویت، قطر، پاکستان، افغانستان، آذربایجان، ارمنستان، روسیه و... بدون اغراق در بهترین شرایط در دوران پس از انقلاب قرار دارد.
البته ما به این حد قانع نیستیم و در تلاش برای گسترش هرچه بیشتر همکاری‌های همه‌جانبه با کشورهای همسایه و رساندن اختلافات به حداقل‌های ممکن و طبیعی هستیم. به‌خصوص اهتمام جدی ما بر رفع مشکلات و سوء‌تفاهمات با معدودی از کشورهای همسایه و عرب مسلمان است که متأسفانه ظرف چندسال اخیر رویکرد سازنده‌ای در قبال برادران ایرانی خود در پیش نگرفته‌اند.
نکته دیگر در این رابطه اشاره می‌کنم که آرمان اساسی نظام اسلامی ایران که در قانون اساسی به‌عنوان میثاق مردم با نظام نیز بر آن تأکید شده، تشکیل امت واحده اسلامی است و ما به جد معتقد به همبستگی، همکاری و هم‌افزایی کشورهای اسلامی و نه رقابت و خصومت و دشمنی میان آنها هستیم. بر همین اساس نیز اخیرا ابتکار تشکیل مجمع گفت‌وگوی منطقه‌ای از سوی وزیرخارجه کشورمان ارائه شده که امیدوارم با استقبال همسایگان مواجه و سازوکارهای اجرایی آن تعیین و مستقر شود.
- از آخرین اوضاع تحولات سوریه چه خبر؟
در عرصه میدانی، ابتکار عمل در اختیار نیروهای جبهه مقاومت در مقابل گروه‌های تروریستی و حامیان منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای آنهاست و ارتش سوریه و نیروهای مقاومت به توفیقات نظامی راهبردی در مناطق مختلف دست یافته‌اند.
مع‌ذلک هنوز کارگروه‌های تروریستی پایان نیافته و هنوز برخی شاخه‌های تروریستی ازجمله جبهه النصره و فتح‌الشام و القاعده و حتی بازمانده‌های داعش در برخی مناطق شرقی و شمالی سوریه حضور دارند و فعالیت می‌کنند. این گروه‌ها به‌خصوص پس از تشدید عملیات و تقویت حضور غیرمشروع و خلاف حقوق بین‌الملل نیروهای خارجی به‌خصوص نیروهای آمریکایی، جری‌تر و امیدوارانه‌تر از قبل به فعالیت‌های تروریستی خود ادامه می‌دهند.
- فکر می‌کنید مذاکرات سیاسی به نتیجه برسد؟
جمهوری اسلامی ایران به جد معتقد به راه‌حل سیاسی برای حل‌و‌فصل نهایی بحران سوریه است و معتقد است نهایتا این مردم سوریه هستند که باید از حق خود برای تعیین سرنوشت‌شان برخوردار شوند و آینده خود را رقم بزنند. بر همین اساس نیز فرایند آستانه با حضور طیف وسیعی از موافقین و مخالفین دولت سوریه در حال انجام است و ایران و روسیه و ترکیه به‌عنوان کشورهای ضامن در این فرایند حضور فعال و مؤثری دارند و هدف اصلی کاهش درگیری‌ها، کمک به مردم بی‌دفاع، خروج تروریست‌ها از سوریه و قطع مداخلات قدرت‌های فرامنطقه‌ای در امور سوریه است.
- شاهد برخی تحرکات آمریکا در سوریه هستیم. نظر شما در این رابطه چیست؟
با مداخلات پی‌در‌پی دولت جدید آمریکا و تحولات نامطلوب در شمال سوریه در شهر عفرین و اقدامات غیرقانونی از قبیل تشکیل جلسات میان آمریکایی‌ها، برخی دوستان و شرکای منطقه‌ای‌شان برای به‌اصطلاح تعیین تکلیف برای مردم سوریه و تعیین قانون اساسی و تعیین نظام سیاسی برای این کشور، باید اذعان کرد که وضعیت سوریه در عین بهبودی نسبی و اقتدار بیشتر حاکمیت درحال پیچیده‌تر شدن است.
- با مجموعه تحولاتی که در سوریه در حال وقوع است برنامه ایران در رابطه با سوریه و آینده آن چیست؟
جمهوری اسلامی ایران همانگونه که به خواست و دعوت دولت و مجلس قانونی سوریه به این کشور کمک‌های مستشاری و خدمات دفاعی ارائه می‌دهد، در مرحله فرایند سیاسی و متعاقبا مرحله بازسازی اقتصادی حضور فعالی داشته و خواهد داشت.