هفته گذشته سرپرست سازمان پزشکی قانونی کشور با اعلام این که سال گذشته در 6 ماه دوم 779 نفر و در 6 ماه اول 194 نفر از مردم به‌دلیل گاز گرفتگی با CO جان خود را از دست دادند، اعلام کرد: در مهر ماه سال‌جاری در مجموع 22 نفر قربانی این گاز شده‌اند که 10 نفر زن و 12 نفر مرد بوده‌اند.
متعاقب این خبر، رئیس بخش مسمومین بیمارستان لقمان تهران هم در گفت‌وگو با همشهری، از بستری‌شدن بیش از 40 نفر با علائم مسمومیت با این گاز تنها در بخش مراقبت‌های ویژه مسمومیت‌های این بیمارستان، از ابتدای امسال خبر داد.
این درحالی است که مثلا در سراسر ایالات متحده با جمعیتی حدود 5 برابر ایران، سالانه حدود 500 مورد مرگ ناشی از مسمومیت با این گاز گزارش می‌شود.
این درحالی است که برخی کارشناسان معتقدند هشدار نسبت به جدی‌گرفتن نکات ایمنی در نصب وسایل گرمایشی شاید تنها بخش کوچکی از آمار مرگ‌های هر ساله ناشی از مسمومیت با گاز CO مونواکسید کربن را کاهش دهد، چون چالش اساسی‌تر در این میان، توجه نکردن به استاندارد‌سازی و ایمن‌سازی وسایل گرمایشی تولید شده در داخل کشور است.
داود براتی، معاون حفاظت و پیشگیری سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی تهران در گفت‌وگو با همشهری و با بیان این که ما در 2 سال اخیر شاهد افزایش روند حوادث با گاز CO هستیم، می‌گوید: آمار‌های سال گذشته حاکی از آنند که بیش از 800 نفر در کل کشور و 400 نفر در تهران بر اثر مسمومیت با این گاز جان خود را از دست دادند و این در حالی است که خیلی از مسمومیت‌ها ثبت نشدند و علت فوت متوفی به علت پیگیری نکردن صاحبان متوفی برای ما نا شناخته ماند.
هشدارهای زمستانی
دکتر شاهین شادنیا، رئیس بخش مسمومین بیمارستان لقمان تهران با بیان این که گاز منواکسید کربن بی‌رنگ و بی‌بو است و در اثر احتراق ناقص انواع سوخت‌های کربن‌دار ایجاد می‌شود، می‌گوید: هر گونه احتراق ناقص در مواد سوختی کربن‌دار مثل زغال، نفت، چوب و... در حالی‌که اکسیژن کافی نداشته باشند، به جای دی‌اکسید‌کربن، COاکسید‌کربن ایجاد می‌کند.
او با بیان این که مثلا گاز شهری، بر خلاف CO از روی رنگ و بو و سایر علائم هشدار‌دهنده ما را از خطر آگاه می‌کند، ولی CO هیچ‌کدام از این علائم را ندارد، ادامه می‌دهد: اثرات این گاز در مرحله اول به این گونه است که انتقال اکسیژن خون را مختل می‌کند یعنی چون میل ترکیبی گاز CO برای هموگلوبین 250 برابر بیشتر از اکسیژن است، به جای این که اکسیژن وارد بدن شده و به هموگلوبین متصل شود، CO جای آن را می‌گیرد.
به گفته وی حتی اگر اکسیژن کمی هم وارد بدن شود، به راحتی در بافت آزاد‌سازی نخواهد شد. اما در این شرایط، بیمار از خودش علائمی را نشان می‌دهد؟
رئیس بخش مراقبت‌های ویژه مسمومیت‌های بیمارستان لقمان می‌گوید: این علائم از سردرد‌های خفیف و سنگینی سر شروع می‌شوند. در این زمان افراد تا زمانی که در محیط کارشان هستند، مشکلی را احساس نمی‌کنند اما به محض این که وارد خانه می‌شوند، سردرد می‌گیرند که این خود یک علامت هشدار‌دهنده است.
البته عوارض گاز CO به همین‌جا ختم نمی‌شود، چون به گفته دکتر شادنیا در فصل زمستان همیشه 3 یا 4 نفر از اعضای خانواده با علائم شبه‌آنفلو‌آنزا به پزشک مراجعه می‌کنند و مسمومیت با این گاز را با بیماری آنفلو‌آنزا اشتباه می‌گیرند که این نیز خود یک علامت هشدار‌دهنده است.
البته تمام این علائم مربوط به زمانی است که فرد با مقدار کمی از گاز CO در تماس است، چون اگر میزان تماس با این گاز طولانی شود، علائم نیز پیشرفته‌تر خواهند شد.
دکتر شادنیا در تشریح علائم پیشرفته‌تر می‌گوید: این علائم شامل تهوع، استفراغ، کسلی، خواب‌آلودگی، ضعف عضلات و خیلی از علائم دیگر است؛ همچنین خیلی از این بیماران وقتی از منزل بیرون می‌آیند، توان باز کردن درب منزل را هم ندارند و در بسیاری از موارد در همان نزدیک در، هوشیاری‌شان را از دست داده و بعد از چند دقیقه فوت می‌کنند.
رانندگان جاده‌ها که داخل ماشین از گاز پیک‌نیک استفاده می‌کنند، افرادی که برای استراحت در ماشین روشن تمام شیشه‌ها را هم بالا می‌برند، همچنین کارگران ساختمان‌های نیمه‌ساز که داخل ساختمان برای گرم کردن محیط چوب می‌سوزانند، باید بدانند که احتراق سوخت در این شرایط منجر به تولید گاز CO خواهد شد.
این توصیه‌های دکتر شادنیاست، اما حتی افراد معمولی که برای گرم کردن منزل از بخاری استفاده می‌کنند را هم باید جزو گروه پرخطر به حساب آورد.
چون به گفته رئیس بخش مسمومین بیمارستان لقمان، در اغلب موارد دودکش این بخاری‌ها به درستی نصب نمی‌شوند و در حالی‌که با آغاز فصل سرما این بخاری‌ها باید توسط کارشناسان شرکت‌ها و نمایندگی‌ها سرویس کامل شوند، اغلب به علت سهل‌انگاری و صرفه‌جویی اقتصادی این اتفاق نمی‌افتد.
این‌آخرین توصیه دکتر شادنیاست: استفاده از بخاری‌های بدون دودکش باید در فضاهای باز مانند کارخانجات صنعتی صورت گیرد، اما در فضاهای کوچک مانند منازل به هیچ عنوان استفاده از بخاری‌های بدون دودکش توصیه نمی‌شود، زیرا به هر حال درصدی از منواکسید‌کربن تولید‌شده باید توسط دودکش خارج شود که این بخاری‌ها چنین امکانی را ندارند.
استانداردها اختیاری هستند!
براتی، معاون حفاظت و پیشگیری سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی تهران، با بیان این که مناطق سردسیر ایران که از وسایل گرمایشی بیشتر استفاده می‌کنند، آمار مسمومیت‌شان بالاست، ولی تهران همچنان در صدر است، خاطر‌نشان می‌کند: اگر بخواهیم آمار تلفات امسال را نسبت به سال‌های گذشته مقایسه کنیم بهتر است اول بدانیم که هر سال نسبت به سال گذشته این آمار‌ها در حال افزایش هستند و این روند هر سال تکرار می‌شود به‌طوری که تنها از اول مهر‌ماه 100 مورد تلفات ناشی از مسمومیت با این گاز گزارش شده است.
اما در حالی‌که به عقیده کارشناسان استانداردهای وسایل گرمایشی ما در کشور و در حال حاضر بر اساس رفرنس‌های معتبر و استانداردهای کشورهای پیشرفته است، به گفته معاون حفاظت و پیشگیری سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی تهران، وسایل گاز‌سوز حرارتی، چه بخاری‌های دود‌کش‌دار و چه بدون دودکش، نیاز به بازنگری دارند چون هنوز در خیلی از موارد و به‌خصوص در رابطه با وسایل پرخطر این استانداردها رعایت نمی‌شوند و این وظیفه مؤسسه استاندارد است که بر اجرای این استانداردها نظارت دقیق داشته باشد.
وی ادامه می‌دهد: علاوه بر بی‌احتیاطی مردم در استفاده از این وسایل، استانداردی هم برای آن‌ها وجود ندارد و نظارت بر کیفیت محصولات گاز‌سوز یا کنترل کیفی آن‌ها به هیچ‌وجه در حد مطلوب نیست در حالی‌که مسئولان مؤسسه استاندارد باید بدانند که این استانداردها اجباری هستند نه اختیاری.
براتی در این رابطه توضیح می‌دهد: طی 2 یا 3 سال اخیر بخاری‌های بدون دودکش خیلی تبلیغ می‌شوند، در حالی‌که تا‌کنون هیچ‌گونه آموزشی به مصرف‌کننده مبنی بر این که این محصولات در مکان‌های خاص خود و در فضاهای عمومی‌تر باید استفاده شوند نه در خانه، داده نشده است.
این در حالی است که به گفته وی، بخاری‌های دود‌کش‌دار صادراتی از بخاری‌های مورد استفاده در داخل کیفیت بالاتری دارند و این مایه تأسف است.