«ترامپ عربستان را تهدید می‌کند که اگر پول ندهید با بحران روبه‌رو می‌شوید و عربستان به قطر می‌گوید اگر پول ندهید نظام دوحه سرنگون خواهد شد؛ این وضعیتی است که دولت‌های عربی برای ما به بار آورده‌اند!» بسام جعاره، یکی از رهبران معارضه سوریه به این شکل نسبت به مواضع روز گذشته رئیس‌جمهور آمریکا و وزیر خارجه عربستان واکنش نشان داد.
ماجرا از این قرار است که ترامپ طی یک‌ماه گذشته، کشورهای عربی را 3بار به خروج نیروهای آمریکا از سوریه تهدید کرده و در ازای تداوم حضور این نیروها، خواستار حمایت‌های مالی بیشتر از قبل شده است. اما علت حضور نیروهای آمریکا در سوریه چیست؟ چرا کشورهای عربی از نبود این نیروها احساس نگرانی می‌کنند و تصمیم نهایی ترامپ چه خواهد بود؟
- پای آمریکایی‌ها از چه زمانی به سوریه باز شد؟
مسئله حضور نیروهای آمریکایی در سوریه به بحران 7ساله این کشور بازمی‌گردد. با گذشت زمان اندکی از آغاز درگیری‌های داخلی سوریه، تعداد قابل‌توجهی از کشورهای جهان و خاورمیانه، بشار اسد و نظام قانونی سوریه را فاقد مشروعیت لازم برای ادامه حکمرانی بر این کشور دانسته و خواستار انتقال قدرت در دمشق به مخالفان بشار اسد شدند.
استدلال بخش مهمی از این کشورها، ارتباط تنگاتنگ بشار اسد با ایران و نقش دولت وی در توسعه نفوذ تهران در پایتخت‌های عربی بود. به این ترتیب، کشورهایی نظیر عربستان، اردن، قطر و ترکیه با حمایت‌های مالی و تسلیحاتی، نیروی شبه‌نظامی بزرگی به نام «ارتش آزاد» را برای مقابله با ارتش نظام سوریه و همچنان متحدان آن، از ایران گرفته تا حزب‌الله تشکیل دادند.
این ایده با استقبال دولت وقت آمریکا به ریاست باراک اوباما روبه‌رو شد؛ دولتی که خواستار عدم‌تکرار تجربه‌های پیشینیان خود در اعزام نیروی نظامی به کشورهای خاورمیانه‌ای بود و تلاش می‌کرد اهداف سیاسی خود را با استفاده از ظرفیت‌های داخلی کشورهای منطقه محقق کند.
اما تحولات میدانی سوریه در جهت مخالف برنامه‌های این کشورها حرکت کرد؛ ارتش آزاد موفقیت چندانی در نبردهای میدانی به‌دست نیاورد و به‌تدریج جای خود را به گروه‌های جهادی و سلفی داد که توانایی بیشتری برای مقابله با ارتش سوریه و متحدانش داشتند.
این بحران تا حدی جدی شد که حتی برخی عناصر جذب شده در ارتش آزاد نیز این نیرو را رها کرده و به گروه‌های تکفیری پیوستند. به‌تدریج شهرهای مهمی در سوریه، ازجمله رقه، حلب، ادلب، دیرالزور و... یکی بعد از دیگری به‌دست گروه‌های سلفی افتاد؛ گروه‌هایی که نه‌تنها برای دولت سوریه، بلکه برای تمام کشورهای منطقه و حتی جهان، تهدیدی جدی به شمار می‌رفتند و اکنون برای عملی کردن تهدیدهای خود به منابع مهمی دست یافته بودند.
اجرای چندین عملیات تروریستی در پایتخت‌های اروپایی و کشورهایی نظیر عربستان، ترکیه و... کافی بود تا حامیان پیشین معارضه سوریه، به‌تدریج مواضع پیشین را کنار گذاشته و اولویت خود را از سرنگونی نظام اسد به آزادسازی شهرهای به اشغال درآمده توسط تروریست‌ها تغییر دهند.
در این نقطه بود که کشورهایی نظیر آمریکا، فرانسه و ترکیه از مرحله جنگ نیابتی عبور کرده و با این ادعا که صرفا به‌دنبال نبرد علیه تروریسم هستند، مستقیما وارد جنگ سوریه شدند. به این ترتیب، آمریکا با اعزام نیرو و همچنین استفاده از شبه‌نظامیان کرد، مناطق کردنشین سوریه، ازجمله حسکه و رقه را از داعش پس گرفت و در سوی دیگر نیز ارتش ترکیه با حمله به مرزهای شمالی سوریه، عملا چند شهر این کشور را به اشغال درآورد.
- ترامپ باز هم پول می‌خواهد!
درحالی‌که کشورهایی نظیر عربستان و قطر، از وضعیت ایجاد شده و حضور مستقیم ارتش‌های خارجی در سوریه برای مهار ایران استقبال کردند، به‌تدریج زمزمه‌های ترامپ درباره هزینه سنگین حضور نظامی در سوریه و ضرورت خروج از این کشور آغاز شد.
به گفته روزنامه الشرق‌الاوسط، ترامپ در پاسخ به تقاضای عربستان برای ادامه حضور در سوریه، طرح اعزام ارتش‌های عربی به این کشور را مطرح کرده است. در غیر این صورت و براساس عادت قدیمی رئیس‌جمهور آمریکا، کشورهای عربی باز هم باید مبالغ هنگفتی در قالب حمایت‌های مالی از ارتش آمریکا برای مهار ایران در سوریه پرداخت کنند.
اما واکنش اخیر وزیر خارجه عربستان که باعث تعجب بسیاری از رسانه‌ها شد، نشان می‌دهد که عربستان برای نخستین‌بار آمادگی یا توانایی پرداخت مبالغ مورد نظر ترامپ را ندارد! عادل الجبیر، یک ساعت بعد از سخنان ترامپ درباره ضرورت کمک مالی کشورهای ثروتمند عربی از ارتش آمریکا برای حضور در سوریه گفت: قطر باید هزینه حضور ارتش آمریکا در سوریه را پرداخت کرده و ارتش خود را نیز به این کشور اعزام کند؛ در غیر این صورت حمایت‌های آمریکا از قطر قطع شده و سقوط نظام دوحه به کمتر از یک هفته خواهد رسید!
اگرچه تحلیلگران نزدیک به عربستان، این اظهارات را در قالب مجموعه فشارهای ریاض به دوحه ارزیابی کرده‌اند اما شبکه الجزیره قطر در گزارش خود مدعی شد: اوضاع اقتصاد عربستان وخیم‌تر از آن است که بتواند زیر بار باج‌خواهی جدید ترامپ برود از این‌رو به تهدید قطر متوسل شده است.
- ارتش کوچک قطر در بحران بزرگ سوریه؟!
از روز گذشته و مشخصا بعد از سخنان عادل‌الجبیر، بسیاری از رسانه‌های عربی امکانات ارتش قطر را برای حضور در سوریه به جای نیروهای آمریکایی با هدف مهار ایران بررسی کرده‌اند. در این زمینه نگاهی انداخته‌ایم به ظرفیت‌های ارتش قطر؛ ارتشی که عربستان سعودی انتظار دارد راهی سوریه شده تا جای نیروهای آمریکایی را پر کند!
ارتش قطر یکی از کوچک‌ترین نیروهای نظامی جهان است که براساس آمار اعلام شده از سوی وزارت دفاع این کشور، مجموعا نزدیک به 12هزار نیروی نظامی فعال در آن مشغول خدمت هستند. نیروی زمینی این ارتش کمتر از 90تانک داشته و نیروی هوایی قطر نیز به‌عنوان ضعیف‌ترین نیروی هوایی در شورای همکاری خلیج‌فارس، مجموعا 86هواپیما در اختیار دارد.
ناوگان دریایی ارتش قطر نیز شامل 90کشتی جنگی می‌شود که 69کشتی آن مخصوص دفاع ساحلی است. اصلی‌ترین عامل حفظ امنیت قطر، پایگاه نظامی العدید آمریکا در این کشور به‌حساب می‌آید. در جریان بحران اخیر خلیج‌فارس نیز، ترکیه با اعزام فوری چندهزار سرباز به دوحه، نقش مهمی را در تامین امنیت قطر در قبال حملات احتمالی عربستان ایفا کرد.