با قطع شدن 12ساعته سرورهای تلگرام مشکلات جدی برای 40 میلیون کاربر ایرانی این شبکه اجتماعی پیش آمد. هرچند برای گپ و گفت‌های دوستانه و گروهی راه‌های جایگزین پیدا شد اما زنگ خطر برای کسب و کارهای کوچک و بزرگ، کانال‌های خبررسانی و آنهایی که از این راه نان می‌خورند، به صدا در آمد. از دست رفتن ارتباط تلگرامی برای چند ساعت چه تأثیری روی ارتباطات ایرانی‌ها گذاشت؟
- اختلال در کسب و کارها و اطلاع‌رسانی
کسب‌و‌کارهای کوچک و بزرگ زیادی این روزها از تلگرام به عنوان یک منبع درآمد و محلی برای تبادل داده‌هایشان استفاده می‌کنند. به جز کانال‌هایی که کارشان فروش‌های کوچک در محیط پیام‌رسان است، خیلی از کارمندان هم برای کارهای روزانه‌شان- ارسال فایل یا تبادل اطلاعات - از بستر تلگرام استفاده می‌کنند.
با اختلال تلگرام، همه این ابزارها دچار مشکلات جدی شدند. کسب و کارهای بسیاری عملا با قطع شدن کامل تلگرام کاری برای انجام دادن نداشتند و نیمی از روز خود را با بیکاری پشت سر گذاشتند یا به دنبال راه‌حل جایگزین برای کم کردن خسارت‌ها رفتند.
حورا وکیلی، کارشناس بازاریابی مجازی در این باره به همشهری می‌گوید: «خوشبختانه کسب و کارهای کوچک ، عموما به جز تلگرام در اینستاگرام هم اکانت داشتند و با قطع شدن تلگرام بخشی از مشتری‌هایشان به این سمت آمدند تا نیازشان را برطرف کنند.» امیرجلال شوکتی، کارشناس بازاریابی تلگرامی به همشهری می‌گوید:
« خیلی از کاربران که دلیل دقیق این قطعی را نمی‌دانستند؛ سراغ فیلترشکن رفتند یا فکر کردند قطعی موقتی به زودی برطرف می‌شود. این ۱۲ساعت دردسرهایی برای کسب و کارهای کوچک به وجود آورد، اما موقت بودن آن و انتظار برای برطرف‌شدنش جای امید را باقی گذاشت.»
اختلال در اطلاع‌رسانی نیز بعد از اختلال این پیام‌رسان رخ داد که مشکلات جدی به بار آورد. زهرا نژادبهرام، عضو شورای شهر تهران دراین باره می‌گوید: «در یکی از پرخبرترین روزهای شورا من و همکارانم نتوانستیم از این بستر برای اطلاع‌رسانی به شهروندان استفاده کنیم. تلگرام یک بستر پرمخاطب است و وقتی از دسترس خارج شود، دسترسی ما به مخاطب‌هایمان کم می‌شود. این به نفع ما و مردم نیست.»
- مهاجرت لحظه‌ای به شبکه‌های دیگر
بعد از قطع شدن موقتی تلگرام، کاربران شبکه‌های اجتماعی از یک بستر دیگر برای اطلاع‌رسانی درباره قطعی این شبکه استفاده کردند. داغ شدن هشتگ «تلگرام»در توییتر نشان از یک نگرانی گسترده میان مردم می‌داد اما حتی قطع شدن موقتی این شبکه باعث نشد کاربران برای پیام‌رسانی و ارتباط به طور پیش‌فرض از نمونه‌های داخلی استفاده کنند.
پرسش‌هایی که با همین هشتگ در توییتر وجود دارد، نشان می‌دهد که کاربران دنبال یک نمونه خارجی بودند که مثل تلگرام کانال و بات داشته باشد. طاها یاسری، کارشناس علوم اجتماعی رایانشی در پژوهشکده اینترنت آکسفورد به همشهری درباره این رفتار کاربران می‌گوید:
«استفاده از شبکه اجتماعی یک رفتار جمعی است که زمان‌بر است و به جلب اعتماد کاربران برمی‌گردد. .» امیرجلال شوکتی، کارشناس ابزارهای اطلاع‌رسانی و بازاریابی دیجیتال که عمده فعالیتش در کانال‌ها و ربات‌های تلگرامی است، به همشهری می‌گوید: «تجربه فیلترینگ موقت سال گذشته نشان می‌داد که به خاطر فیلترشکن‌ها فقط چند درصد از بازدیدهای کانال‌ها و ربات‌هایمان کم شده بود .
- پشت پرده طولانی‌ترین وقفه تلگرام
از نخستین ساعات بامداد روز گذشته، سرعت تلگرام بسیار کند و در نهایت متوقف شد. خیلی از کاربرها نخستین واکنش‌شان روشن کردن فیلترشکن‌ها بود چون احتمال می‌دادند تلگرام فیلتر شده باشد اما داستان چیز دیگری بود. مدت کوتاهی بعد از خارج شدن پیام‌رسان تلگرام از سرویس‌دهی، پاول دوروف، بنیانگذار تلگرام در توییتر اعلام کرد: مشکل قطعی سرویس در برخی نقاط جهان به‌خاطر «داغ کردن بیش از حد» سرورهای اصلی تلگرام بوده است. او درباره اینکه چه چیزی باعث این مشکل شده، نظری نداد اما گروهی این گمانه‌زنی را مطرح کردند که احتمالا یک حمله DDos باعث این اتفاق بوده است.
- اختلال چه زمانی رخ داد؟
داده‌های مربوط به یکی از سایت‌های بررسی کارکرد سرورهای معروف جهان نشان می‌دهد، از حوالی ساعت 4صبح به وقت ایران، نخستین گزارش‌ها درباره قطعی تلگرام ارائه شده که حوالی ساعت 9بامداد به اوج رسیده است. این خرابی، بزرگ‌ترین وقفه در طول دوران کوتاه فعالیت تلگرام گزارش شده است.
- چه نقاطی تحت‌تأثیر بودند؟
پاول دوروف در نخستین توییت اعلام کرده بود، بخش‌هایی از اروپا دچار مشکل شده‌اند. بعدتر حساب توییتری تلگرام نشانه‌های دقیق‌تری ارائه داد: اروپا، روسیه، خاورمیانه و کشورهای مستقل مشترک‌المنافع مناطقی بودند که کاربرانشان نمی‌توانستند به تلگرام متصل شوند. به جز این، بررسی مناطق آسیب‌دیده از قطعی تلگرام نشان می‌دهد کاربران ایرانی و اروپایی بیشتر از بقیه نقاط دنیا از این قطعی آسیب دیده بودند. مصر، اسپانیا، فرانسه، انگلیس، ایتالیا، شرق آمریکا و اندونزی کشورهای دیگری بودند که تعداد چشمگیری از کاربرهایشان از این مشکل دچار آسیب شدند.
- حمله‌ای در کار بود؟
در همان ساعت‌های آغاز حمله گمانه‌زنی‌هایی درباره احتمال نوعی حمله هکری موسوم به DDos مطرح شدکه با توجه به بی‌سابقه بودن حمله و مدت زمان از کار افتادن سرورها این مسئله محتمل به‌نظر می‌رسد. مجتبی مصطفوی، کارشناس امنیت شبکه به همشهری، می‌گوید:
«در این حمله، بار ترافیک و داده اضافی با حجم بسیار بالا در مدت زمان کوتاه به داخل سرورها فرستاده می‌شود. این اتفاق می‌تواند سیستم‌ها را مختل کرده و درگیر کند.» در یک روند عادی، وقتی تعداد کاربرها طبق یک آهنگ مشخص افزایش پیدا می‌کند، بار اضافی سیستم قابل مهار کردن است اما وقتی به‌صورت غیرمنتظره ترافیکی چند برابر حد معمول وارد سرورها می‌شود، می‌تواند آنها را با مشکل روبه‌رو کند. از کار افتادن موقتی سرورها بی‌سابقه یا تنها منحصر به تلگرام هم نیست.
- پای روس‌ها در میان است؟
مدتی پیش دولت روسیه اعلام کرد دسترسی به تلگرام را فیلتر کرده و بیشتر از 18میلیون آی.پی را که برای اتصال به تلگرام استفاده می‌شد، بسته است. اما گزارش‌ها نشان می‌دهد فیلترینگ تلگرام در روسیه موفق نبوده و هنوز بسیاری از مردم این کشور به تلگرام دسترسی دارند. همه اینها باعث شده، گمانه‌زنی‌هایی درباره ارتباط این اختلال با روسیه وجود داشته باشد اما از نظر فنی عملا نمی‌توان چنین حمله‌ای را ردیابی کرد.
مجتبی مصطفوی در این‌باره به همشهری می‌گوید: «در حمله DDos حجم بالای اطلاعات از چندین مکان مختلف با «آی.پی»های گوناگون به سرورها فرستاده می‌شود. فرستنده می‌تواند با استفاده از نرم‌افزارهای تغییر آی.پی خودش را از هر کشوری جا بزند؛ به همین دلیل، شناسایی مبدا حملات بسیار دشوار و تقریبا غیرممکن است.»