سخنگوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در وین دیروز با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد «ترو واریورانتا» مدیر دپارتمان بازرسی این سازمان استعفا کرده است. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در بیانیه خود تنها به معرفی جانشین او بسنده کرده و در مورد دلایل این استعفای ناگهانی توضیحی نداده است. با این حال، تصمیم او برای استعفا تنها 3روز پس از خروج آمریکا از برجام، به‌عنوان دلیل اصلی این اقدام مورد توجه قرار گرفته است.
واریورانتا جزو بازرسان ارشد آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است که 5سال پیش ریاست دپارتمان بازرسی این نهاد را به‌عهده گرفت؛ 5سالی که رسیدگی به پرونده هسته‌ای ایران به یکی از اصلی‌ترین وظایف آژانس تبدیل شد. یوکیا آمانو، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بلافاصله پس از استعفای واریورانتا، «ماسیمو آپارو» مدیر دفتر بازرسی ایران را به‌عنوان سرپرست موقت، جانشین او کرد تا نشانه‌ای باشد بر اهمیت موضوع ایران در آژانس.
توافق هسته‌ای با ایران پس از 12سال مذاکرات دیپلماتیک، حدود 3سال پیش به سرانجام رسید و از حدود 2سال پیش وارد مرحله اجرا شد. در تمامی این سال‌ها، چه در دوره‌ای که مذاکرات به توافق هسته‌ای منتهی شد و چه طی سال‌های پس از آن، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و بازرسان آن نقش کلیدی ایفا کرده‌اند. آنچه شامگاه سه‌شنبه از سوی دونالد ترامپ اعلام شد، برخلاف نظر تخصصی آژانس بین‌المللی و بازرسانی بود که از نزدیک برنامه هسته‌ای ایران را در چارچوب برنامه جامع اقدام مشترک یا همان برجام دنبال می‌کردند. دونالد ترامپ تخطی ایران از برجام را به‌عنوان یکی از دلایل تصمیمش برای خروج از توافق اعلام کرد. این در حالی است که بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هر 4ماه یک بار، طی گزارشی پایبندی ایران به تعهداتش در چارچوب برجام را تأیید کرده‌اند.
رئیس‌جمهور آمریکا پیش از این هم بارها مکانیسم بازرسی‌ها از برنامه هسته‌ای ایران را زیر سؤال برده و روند نظارت را ناقص خوانده بود. با این حال، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام کرده است که ایران شدیدترین و دقیق‌ترین مکانیسم نظارت را پذیرفته و در این راستا همکاری بی‌سابقه‌ای را با بازرسان آژانس داشته است. این سازمان ساعاتی پس از اعلام خروج آمریکا با ابراز تأسف از این تصمیم، برجام را مانند گذشته یک توافق بین‌المللی خواند و آن را دستاوردی بزرگ در جهت منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای نامید.
ترو واریورانتا فنلاندی است و در زمینه فعالیت‌های هسته‌ای بیش از 30سال تجربه دارد. او پیش از پیوستن به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، مدیر سازمان بازیافت و ایمنی هسته‌ای فنلاند بود. او طی سال‌های اخیر چندین بار به ایران سفر کرده و طی بازدید از منطقه پارچین در شهریورماه سال 1394، یوکیا آمانو را همراهی می‌کرد.
آمریکایی‌ها در روزهای اخیر بارها احتمال بروز اشتباه از سوی بازرسان آژانس در بررسی فعالیت‌های ایران را گوشزد کرده‌اند؛ ازجمله جان بولتون، مشاور امنیت ملی ترامپ که هم گزارش‌های تیم بازرسی تحت مدیریت واریورانتا را زیر سؤال برده و هم گزارش‌های نهادهای اطلاعاتی آمریکا را نهادهای آمریکایی نیز در چند گزارش به صلح‌آمیز بودن فعالیت‌های ایران اعتراف کرده‌اند. به‌نظر می‌رسد ترو واریورانتای 61ساله با استعفا از سمت خود، قصد صیانت از تجربه کاری خود و تیمش را داشته است.
- استعفا در واشنگتن؛ وزارت خارجه خالی از دیپلماتهای خبره
ساعاتی پس از اعلام استعفای واریورانتا، هزاران کیلومتر آن‌طرف‌تر در واشنگتن نیز یکی از کارشناسان خبره هسته‌ای وزارت خارجه استعفا کرد. او اما آشکارا اعلام کرد که استعفایش در اعتراض به تصمیم رئیس‌جمهور آمریکا برای خروج از برجام بوده است. «ریچارد جانسون» رئیس دفتر تعهدات هسته‌ای ایران و آخرین فرد بازمانده در این دفتر بود که با استعفای او عملا فعالیت این دفتر نیز متوقف شد.
جانسون طی هفته‌های اخیر، یعنی از زمانی که زمزمه‌های خروج آمریکا از برجام جدی‌تر شد و اروپایی‌ها برای نجات این توافق پا به میدان گذاشتند، طرف مذاکره‌کننده با دیپلماتهای اروپایی در واشنگتن بود. وبسایت فارین پالسی دیروز خبر داد جانسون در ایمیلی که برای همکارانش در وزارت خارجه ارسال کرده با اشاره به موفق بودن توافق هسته‌ای با ایران، نوشته است: «افتخارم این است که بخشی از این روند بوده‌ام.»
ماجرای مذاکرات هفته‌های گذشته میان دیپلماتهای اروپایی با آمریکایی برای یافتن راه‌حلی برای ماندن آمریکا در برجام، سه‌شنبه‌شب نیز از سوی «جیک تپر» خبرنگار ارشد شبکه تلویزیونی سی‌ان‌ان مطرح شده بود. او به نقل از یکی از دیپلماتهای اروپایی حاضر در مذاکرات با ریچارد جانسون نوشت: «3ماه کار کردیم تا 3نگرانی مطرح‌شده از سوی ترامپ را رفع کنیم. طی مذاکرات فشرده به پیش‌نویس توافقی رسیدیم که تا 95درصد کامل شده بود اما آمریکا ناگهان از برجام خارج شد.» به گفته جیک تپر این مذاکرات فشرده در حالی جریان داشته که گویی اساسا برای کاخ سفید از اهمیت برخوردار نبوده است.
خروج جانسون از وزارت خارجه آمریکا بار دیگر ماجرای جدایی دیپلماتهای خبره از این نهاد را بر سر زبان‌ها انداخته است. گروه بزرگی از دیپلماتهای قدیمی آمریکایی همان یک سال و نیم پیش با ورود ترامپ به کاخ سفید اعلام کردند حاضر نیستند با او همکاری کنند و از وزارت خارجه جدا شدند.
گروه دیگری نیز از سوی رکس تیلرسون، وزیر خارجه پیشین آمریکا اخراج شدند. تیلرسون طی این مدت کارکنان دفتر تعهدات هسته‌ای ایران را نیز از این دفتر جابه‌جا کرد و عملا جانسون تنها فردی بود که در این دفتر همچنان حضور داشت. تیلرسون البته خود نیز سرنوشتی مشابه اخراجی‌های وزارت خارجه پیدا کرد و از سوی رئیسش یعنی دونالد ترامپ برکنار شد. این وضعیت، توانایی وزارت خارجه آمریکا در مدیریت سیاست خارجی این کشور را با شک و تردید روبه‌رو کرده است.
دونالد ترامپ، چهل و پنجمین رئیس‌جمهور آمریکا، نشان داده برخلاف روسای جمهور پیشین خود به دیپلماسی و ابزارهای دیپلماتیک اعتقادی ندارد. او 16ماه پس از حضورش در کاخ سفید، تا به اینجای کار موفق شده مهم‌ترین دستاورد دیپلماتیک دولت پیش از خود را مختل کند.