ايرنا به مناسبت قيام 15 خرداد با "قاسم تبریزی" رئیس کتابخانه انقلاب اسلامی مجلس شورای اسلامی و پژوهشگر تاریخ معاصر به گفت وگو پرداخته است:
- قیام 15 خرداد و تقابل با برنامه تغییر ساختار آمریکا
زمینه قیام 15 خرداد را باید در تقابل با برنامه تغییر ساختار سیاسی، فرهنگی و نظامی دید که آمریکایی‌ها می‌خواستند در ایران به وجود آورند. این مقوله در زمان مرجعیت آیت الله حسن طباطبایی بروجردی از مراجع تقلید با مقاومت ایشان روبرو شد. از این رو پس از درگذشت این مرجع تقلید بار دیگر آمریکایی‌ها این سیاست را دنبال کردند و نخستین مرحله آن تصویب لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی به شمار می‌رفت که به سبب حذف قید سوگند به قرآن و اسلام، مراجع با آن مخالفت کردند و اینگونه طرح با شکست روبرو شد اما رژیم پهلوی به دنبال اجرای این برنامه‌ها بود. به همین سبب "انقلاب سفید" را اجرایی کرد و خود را در تقابل با روحانیان قرار داد.
- حمله به مدرسه فیضیه و جرقه قیام 15 خرداد
محمدرضا پهلوی در سخنرانی‌های خود در همدان و قم به روحانیان توهین کرد و عوامل حکومت برای ایجاد وحشت در دوم فرودین 1342 خورشیدی به مدرسه فیضیه حمله کردند که این حرکت نوعی تقابل با اساس حوزه و اسلام بود. پس از این حادثه امام خمینی(ره) بیش از یک هزار و 500 نامه به علما، واعظان و روحانیان در این باره فرستادند.
با فرا رسیدن ماه محرم رژیم پهلوی از سخنرانی‌های امام خمینی(ره) و افشاگری‌‌های ایشان بیم داشت، به همین سبب در بیانیه‌ای اعلام کرد که "ضد شخص شاه مطلبی نگویند، از اسرائیل و آنچه مربوط به اسرائیل است، مطلبی گفته نشود و نگویند اسلام و قرآن در خطر است و دستگاه را ضداسلامی نخوانند" اما امام راحل، عصر عاشورای 1342 خورشیدی در مدرسه فیضیه سخنرانی انجام دادند و جنایت‌های رژیم پهلوی را یادآوری کردند و همان مسایلی را که دستگاه حاکمه نگران آن بود، مطرح کردند.
بدین شکل رژیم پهلوی به دنبال سرکوب این مقابله بود و علما و روحانیان زیادی را دستگیر کرد و نوعی جو اختناق بر جامعه حاکم شد. رژیم در سحرگاه 15 خرداد 1342 خورشیدی پس از محاصره منزل امام(ره) در قم، ایشان را دستگیر و به زندان عشرت آباد تهران منتقل کردند.
- مخالفت مردم با دستگیری امام خمینی(ره) در 15 خرداد
پس از دستگیری امام خمینی(ره) مردم شهرهای مختلف با شعارهایی نظیر "یا مرگ یا خمینی" به خیابان‌ها آمدند و مخالفت خود را با این عمل رژیم نشان دادند. هر چند نیروهای حکومت از هرگونه برخوردی با مردم فروگذاری نکردند و تعدادی زیادی را در شهرهای مختلف به خاک و خون کشیدند. امام(ره) تقریبا مدت یک سال در زندان بودند و در این زمان حسنعلی منصور به نخست وزیری رژیم پهلوی رسید. در این مدت گفت‌وگوهایی با امام(ره) انجام شد اما ایشان اعلام کردند که همواره در برابر این سیاست‌های رژیم ایستادگی خواهند کرد. امام خمینی(ره) با آزادی از زندان در سالگرد حادثه 15 خرداد بیانیه دادند و سخنرانی‌های نیز در مخالفت با رژیم ایراد کردند که در 1343 خورشیدی رژیم ایشان را تبعید کرد.
- قیام 15 خرداد 1342خورشیدی؛ روحانیان و مردم در کنار امام خمینی(ره)
قیام 15 خرداد را باید نقطه عطفی در تاریخ معاصر ایران دانست که روحانیان به همراه مردم قدم به عرصه مبارزه با رژیم پهلوی گذاشتند و در کنار امام خمینی(ره) و در صف نخست این حرکت قرار گرفتند. همچنین در این مدت تکیه سخنان امام(ره) بر اسلام بود و این قیام را الهام گرفته از قیام عاشورا می دانستند. بنابراین نهضتی که در مدرسه فیضیه قم با محوریت امام خمینی(ره) آغاز شد به دنبال دفاع از قوانین الهی و حرمت و عزت و استقلال جامعه اسلامی بود.
- بی توجهی به قانون اساسی و گرایش به نظام سلطه خلاف قیام 15 خرداد
نتیجه قیام 15 خرداد در واقع وقوع انقلاب اسلامی در 1357 خورشیدی بود. این انقلاب که ماهیت اسلامی داشت تنها به مرزهای ایران محدود نشد و نهضتی علیه استعمار، استثمار و غرب زدگی به شمار می‌رفت. امروزه باید مطالبه‌های جامعه و جایگاه کشور را بررسی کرد تا بتوان به هدف‌های انقلاب اسلامی دست یافت. انقلابی که با نفی سلطه سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی غرب و گروه‌های وابسته در کشور ایجاد شد و اصل آن بر استقلال و اقتدار ملی بود و باید دریافت در همان مسیر باقی مانده است یا خیر.
باید دانست توسعه در کشور بایستی همه جانبه باشد و قوانین در تمامی جنبه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی اجرا شود تا بتواند ایران را به جایگاه خود برساند. از این رو هرگونه بی توجهی به قانون اساسی و گرایش به نظام سلطه خلاف جهت قیام 15 خرداد است.