این مشکلی است که ساکنان اطراف این محدوده‌ها با آن درگیرند؛ به‌ویژه در فصول گرم سال. تهران 7روددره دارد که آب جاری در آنها از بالادست وارد شده و قاعدتا بدون بوی تعفن است. کانال جمع‌آوری آب‌های سطحی نیز آب باران را جمع‌آوری و به حوضه‌های‌آبریز تهران منتقل می‌کند که آن هم نباید با بوی تعفن همراه باشد.
بعضی ساکنان در محدوده کانال‌های روباز و روددره‌ها گاهی زباله‌های خود را به این نقاط پرتاب می‌کنند که تجمع آنها، هم جریان آب را با مشکل مواجه می‌کند و هم به‌صورت موقت بوی نامطبوع زباله را در فضا پخش می‌کند اما بوی تعفن فاضلاب داستان جدی‌تری دارد.
شهرداری تهران در جریان اجرای طرح جامع آب‌های سطحی پایتخت و حین بررسی کانال‌های انتقال آب، با ورود لوله‌های انتقال فاضلاب به این کانال‌ها مواجه شد. جریان فاضلاب به‌شدت و سرعت وارد کانال‌هایی می‌شود که وظیفه اصلی‌شان انتقال آب باران است.
به‌صورت طبیعی در فصول بی‌بارش، دبی یا همان میزان جریان آب ورودی کانال‌ها نباید زیاد باشد اما به‌دلیل ورود جریان فاضلاب به این کانال‌ها، بیش از نیمی ازظرفیت کانال‌ها در تمامی فصول پر شده است. معاونت فنی و عمرانی شهرداری طی زمانی دوساله تا پایان سال95 تعداد51 اتصال غیرمجاز شبکه فاضلاب به روددره‌ها و کانال‌های انتقال آب‌های سطحی را شناسایی کرده است.
ورود فاضلاب به رودها و کانال‌های آب ممنوع است و شرکت فاضلاب این اقدام را بدون اطلاع شهرداری و سازمان محیط‌زیست انجام داده است. بعد از مدت‌ها پیگیری و برگزاری جلسات متعدد با شرکت فاضلاب تهران، این شرکت در نهایت اواخر اردیبهشت سال جاری اعلام کرد که تنها 5 مورد از 51 مورد شناسایی‌شده به آنها مربوط است. به گفته مرتضی سرمدی- معاون اداره کل برنامه‌ریزی معاونت عمرانی شهرداری- اما شرکت فاضلاب تاکنون اعلام نکرده که کدام 5 مورد به آنها مربوط است.
- تهدید شهر با عبور فاضلاب از کانال‌های آب
51 نقطه شناسایی‌شده، فاضلاب خام را به شبکه آب‌های سطحی و رواناب‌ها وارد می‌کند و نه فاضلاب تصفیه‌شده را. امیر افضلی- مدیر اداره بررسی‌های فنی معاونت فنی و عمرانی شهرداری- به همشهری می‌گوید: «رنگ و بوی جریانی که وارد آب‌های سطحی و کانال‌ها می‌شود کاملا بیانگر خام بودن فاضلاب است». اگر روی پل پارک ارم بایستید جریان آبی که از بالا می‌آید تمیز و شفاف است اما جریان آب سیل‌برگردان غرب که از دیگر سو آمده و به آن می‌پیوندد رنگ فاضلاب است.
این همان سیل‌برگردانی است که رود کن و رواناب‌های محدوده غرب تهران به آن می‌ریزد و فاضلابی که در مسیر این رودها و کانال‌ها وارد جریان آب می‌شود به اینجا می‌رسد. فاضلاب و انواع آلودگی‌هایی که به رودها و کانال جمع‌آوری آب‌های سطحی وارد می‌شود در نهایت به پایین‌دست تهران می‌رسد؛ درست جایی که از این آب برای آبیاری زمین‌های کشاورزی استفاده می‌شود و به همین دلیل شدت بوی فاضلاب در کانال‌های جنوب تهران بیشتر از نقاط دیگر است.
از سوی دیگر فاضلاب ریخته‌شده به جریان آب‌های سطحی و رودها، در مسیر خود آلودگی‌های زیست‌محیطی و حتی عمرانی ایجاد می‌کند. به گفته احمد رهبربصیر- مدیر پروژه عملیاتی‌کردن مطالعات طرح جامع آب‌های سطحی تهران- عبور فاضلاب و بخارهای ناشی از آن، کانال‌های انتقال آب، به‌ویژه انواع سرپوشیده آن را دچار آسیب و خوردگی می‌کند و عمر و کیفیت عملکرد کانال را کاهش می‌دهد. کانال‌ها بسیار زودتر از زمان پیش‌بینی‌شده وارد فاز بازسازی شده‌اند و هزینه آن بالطبع بر دوش شهر و شهروندان قرار می‌گیرد.
تهران بالغ بر 500کیلومتر شبکه اصلی آب‌های سطحی دارد که به گفته مسئولان حوزه فنی و عمران شهرداری اگر قرار باشد امروز احداث شود چیزی معادل 5هزارمیلیارد تومان هزینه دربر خواهد داشت. این کانال‌ها عمدتا دچار گرفتگی‌هایی هم می‌شوند که کارگران شهرداری با ورود به داخل آنها، گرفتگی‌ها را برطرف می‌کنند اما میکروب‌های موجود در فاضلاب بارها سبب ابتلای کارگران به بیماری‌های مختلف شده است.
رهبربصیر همچنین معتقد است خسارتی که عبور جریان فاضلاب به کانال‌های سرپوشیده وارد آورده به‌حدی است که سقف، بتن و آرماتورها را دچار خوردگی کرده که این موجب کاهش ضخامت زمین شده است؛ «حتی در نقاطی از شهر احتمال نشست زمین در پی عبور یک خودروی سنگین وجود دارد.»
اشغال کانال به وسیله جریان فاضلاب در روزهای بارانی، بعضی معابر و خیابان‌ها را دچار آبگرفتگی می‌کند به این ترتیب که ظرفیت کانال‌ها توسط جریان فاضلاب پر می‌شود و دیگر ظرفیتی برای جمع‌آوری و هدایت باران باقی نمی‌ماند. رهبربصیر می‌گوید: «در شمال میدان ونک یک کانال قدیمی هست که بیش از 60سال قدمت دارد و خط فاضلاب، کل سطح مقطعش را گرفته است. هر زمان دیدید آب، میدان ونک را برداشته ناشی از این است».
- محیط زیست پیگیر51 مورد تخلف
تنها سازمانی که می‌تواند با تخلف رخداده مقابله کند و جلوی آسیب به محیط زیست، طبیعت، اکوسیستم و... را بگیرد، سازمان حفاظت محیط زیست است. مسئولیت فاضلاب خانگی به عهده شرکت فاضلاب است. این شرکت موظف است ضمن تکمیل شبکه سراسری، واحدهای مسکونی متخلف را شناسایی و با آنها برخورد کند.
قطع انشعاب آب این واحدها از جمله برخوردهایی است که شرکت فاضلاب می‌تواند با آنها انجام دهد و مالکان را موظف به اتصال به شبکه فاضلاب یا تجهیز ساختمان به سپتیک و مخزن جمع‌آوری فاضلاب یا تصفیه‌خانه کند. تخلف واحدهای مسکونی گاهی به‌دلیل تکمیل نشدن شبکه در منطقه‌شان رخ می‌دهد، گاهی هم مالکان با وجود ایجاد شبکه سراسری، برای اتصال به آن اقدام نمی‌کنند. مشاهدات و بررسی‌های همشهری از املاک مجاور روددره دارآباد نشان می‌دهد که فاضلاب بعضی خانه‌های نزدیک رودخانه، به رود می‌ریزد.
مسئولیت فاضلاب بیمارستانی و واحدهای صنعتی و تولیدی نیز به عهده سازمان حفاظت محیط زیست است و این سازمان طبق حکم قضایی با تخلفات آنها برخورد خواهد کرد. محمدحسن بازگیر- رئیس اداره محیط‌زیست شهر تهران- دلیل اتصالات غیرمجاز فاضلاب به کانال آب و رودهای تهران را تکمیل نشدن شبکه سراسری فاضلاب می‌داند و می‌گوید: «موارد تخلف شرکت فاضلاب را به آنها اعلام کرده‌ایم و درحال پیگیری موضوع هستیم».
براساس طرح جامع فاضلاب، شبکه باید به‌طور کامل اجرا و همه انشعاب‌های اصلی و فرعی آن نیز ایجاد شود. فاضلاب جمع‌آوری‌شده در نهایت باید به تصفیه‌خانه متصل شود و خروجی استاندارد آن برای آبیاری زمین‌های کشاورزی مورد استفاده قرار گیرد. تا سال1374 اقدامی برای ایجاد شبکه سراسری فاضلاب انجام نشد اما بعد از آن، اجرای این طرح در دستورکار قرار گرفت که البته در چند سال اخیر شدت بیشتری یافته است.
با وجود پیگیری‌های متعدد همشهری، مسئولان شرکت فاضلاب تهران به جز یکی دو جمله کوتاه که در ادامه به آن اشاره خواهد شد درباره موارد مطرح‌شده و اتصالات غیرمجاز، پاسخی نداده‌اند اما به گفته بازگیر، پیشرفت احداث شبکه فاضلاب تاکنون حدود 60درصد بوده است. بعضی موارد ورود فاضلاب به رودها نه به‌دلیل نبود شبکه بلکه به‌دلیل ظرفیت پایین تصفیه‌‌خانه‌های موجود است که منجر به وارد شدن مازاد فاضلاب به رودخانه می‌شود.
رئیس اداره محیط‌زیست شهر تهران، تصفیه‌خانه شهرک غرب و زرگنده را از جمله این موارد برشمرده و می‌گوید که بعد از اعلام مشکل، شرکت فاضلاب در مهلت مقرر اقدامی انجام نداد و در نهایت پرونده قضایی تشکیل شد. هم‌اکنون شرکت فاضلاب در حال اجرای توسعه تصفیه‌خانه شهرک غرب و رفع مشکل زرگنده است؛ «منتظریم برنامه‌های اعلام‌شده از طرف فاضلاب به نتیجه برسد.» به‌گفته محمدرضا کرمی- معاون فنی و عمرانی شهرداری منطقه2- ساکنان شهرک پاس و فرهنگیان از بوی تعفن تصفیه‌خانه شهرک غرب شکایت داشتند که در نهایت شورای شهر از منطقه خواست روی کانال پوشانده شود تا ساکنان محدوده آزار کمتری ببینند.
- پرسش بی پاسخ
فرهاد جلالی‌امین- معاون مهندسی و توسعه شرکت فاضلاب تهران- در پاسخ به پرسش همشهری در خصوص شناسایی موارد تخلف، تنها به ذکر این 3-2 جمله اکتفا کرد: «شهرداری ادعایی کرده که باید بررسی شود. الان خودشان جوی‌های آب‌های سطحی شهرداری را به کانال‌های ما متصل می‌کنند. ما هم نامه زده‌ایم که موارد عنوان‌شده ارتباطی به ما ندارد.
بیش از این نمی‌توانم صحبت کنم، وقت دکتر دارم». اتصال آب‌های سطحی به کانال فاضلاب، اتفاقی است که به گفته سرمدی در زمان اجرای پروژه بزرگراه امام علی (ع) و در محدوده منطقه14رخ داد. اجرای پروژه، اتصال انهار شرقی- غربی را قطع کرده بود، به همین دلیل و با اطلاع شرکت فاضلاب، این انهار به‌صورت موقت وارد کانال فاضلاب شدند که بعد از اتمام بزرگراه، این اتصال قطع و به حالت اولیه بازگشت.
هم‌اکنون در دو طرف بزرگراه امام علی (ع)، شبکه جمع‌آوری آب‌های سطحی قرار دارد. معاون هماهنگی و توسعه شهری اداره کل برنامه‌ریزی معاونت فنی و عمرانی شهرداری بر این نکته نیز تاکید می‌کند که در پروژه‌هایی که هم‌اکنون در دست اجراست این اتفاق رخ نداده است؛ «در منطقه 22 پروژه داریم، این منطقه هنوز شبکه فاضلاب ندارد. انتهای بزرگراه امام علی(ع) پروژه داریم و درصورت لزوم از روددره دارآباد استفاده خواهیم کرد. در گیشا پروژه شرقی- غربی داریم، جهت انهار آنجا شمالی- جنوبی است و تداخلی با هم ندارند. پروژه استادمعین به‌صورت تونلی است. در یادگار هم پروژه داریم که شبکه فاضلاب آن محدوده هنوز تکمیل نیست.» .