فراموش کرده‌اند فاصله کف خانه‌های اهالی گود باغ آذری تا آب، نیم‌متر بیشتر نیست و با رانش احتمالی زمین و زلزله‌ای که در کمین پایتخت است بسیاری از خانه‌های فرسوده و از نفس افتاده‌اش در منطقه 16 تهران از روی زمین محو می‌شوند. وضعیت اهالی گود باغ آذری بغرنج است. اینکه چرا این تکه از پایتخت تبدیل به گود شد و فاصله‌اش از سطح زمین به بیش از 10متر رسید شنیدنی است.
سال‌ها قبل کوره‌های آجرپزی در این محدوده ساخته شد. از خاک باغ آذری برداشت کردند. آجر ساختند تا طهران، تهران شود. طهران تهران شد اما باغ آذری هم گودتر و گودتر! کارگرهای همان کوره‌ها در زمینی که چندین‌متر پایین‌تر از سطح زمین بود برای خود سقفی دست و پا کردند و حالا در این سال‌ها زندگی در گود باغ آذری برایشان هر روز سخت‌تر از دیروز می‌شود و نه راه پس دارند و نه راه پیش. سقف‌های چوبی خانه‌هایشان لرزان است و فرسوده اما اجازه نوسازی ندارند.
برای رسیدن به خیابان اصلی باید از ده‌ها پله بالا بروند. کارتن‌خواب‌ها و معتادان هم که گود باغ آذری را حیات خلوت بزهکاری‌هایشان می‌دانند. سراغ اهالی این محدوده از شانزدهمین تکه پایتخت رفتیم و پای صحبت‌ها و درددل‌هایشان نشستیم. با رئیس کمیته بودجه شورای‌شهر هم گفت‌وگو کردیم تا بدانیم فکری به حال گود‌نشینان باغ آذری کرده‌اند یا نه.
گود باغ آذری در منطقه 16 تهران جا خوش کرده است، در فاصله 300 متری بزرگ‌ترین بازار بلور خاورمیانه با پاساژهای میلیاردی و اجناس لوکس گرانقیمتش. حتماً اگر گذرتان به بازار بلور شوش خورده باشد و خیابان شهید صابونیان را برای رفتن به این بازار پر زرق و برق انتخاب کرده باشید چشمانتان به جمال نداشته پله‌های بلندبالایی که به کوچه‌های تنگ و صعب‌العبور منتهی می‌شود خورده است. اینجا گود باغ آذری است.
- محکوم به حبس در باغ آذری
اهالی گود باغ آذری زندگی مشقت باری دارند. پیر و جوان، کوچک و بزرگ برای بیرون رفتن از محله مجبورند از ده‌ها پله بالا بروند و گاهی تاب این پله‌نوردی اجباری را ندارند. «معصومه یزدان‌بخش» یکی از اهالی قدیمی گود باغ آذری است که وقتی چشمش به لنز دوربین عکاس می‌خورد با واکری که به سختی با آن راه می‌رود جلو می‌آید و لب به شکایت باز می‌کند: «خسته‌ایم از این زندگی پر از رنج. صدایمان به جایی نمی‌رسد.
به مسئولان بگویید فکری به حال ما کنند! از زمانی که بیمار شدم و توانایی راه رفتن را از دست دادم، در گود باغ آذری حبس شده‌ام. زنی تنها هستم و کسی را ندارم که برای بیرون رفتن از محله به من کمک کند.» یزدان‌بخش به معضل دیگری در گود باغ آذری اشاره می‌کند و می‌گوید: «هوا که تاریک شد سری به اینجا بزنید و در کوچه‌پسکوچه‌های گود قدم بزنید. قول می‌دهم چشمانتان از تعجب گرد می‌شود وقتی ببینید محل زندگی ما پاتوق کارتن‌خواب‌ها و معتادهاست.»
- فرسوده‌نشین‌ها
فرض کنیم که با پله‌نوردی روزانه در گود باغ آذری کنار بیایند، با مشکل فرسودگی خانه‌ها چه کنند؟ باغ آذری‌ها خسته‌اند. بیش از صدها خانواده در خانه‌های محقر فرسوده زندگی می‌کنند. خانه‌هایی لرزان با سقف‌های چوبی! خانه‌هایی فرسوده که تاب زلزله را ندارند و شاید اگر زمین زیرپایشان در زلزله سال قبل پایتخت کمی بیشتر می‌لرزید مهمان همیشگی همان گسل‌های زیر زمین می‌شدند.
آن‌طور که جانشین دبیر شورایاری محله باغ آذری تعریف می‌کند در این گود، 5 کوچه اصلی با بیش از 300 پلاک فرسوده وجود دارد. «مرتضی محمدی» در بازدید از گود با ما همراه شده است و توضیح می‌دهد: «اجازه نوسازی به خانه‌های این محدوده داده نمی‌شود و مهم‌ترین دلیل آن هم سست بودن خاک گود باغ آذری است. فقط کافیست بیل و کلنگ در دست بگیرید و زمین یکی از خانه‌ها را بکنید. به فاصله 50 سانتیمتر تا یک‌متر از کف زمین به آب می‌رسید.
بر فرض هم که اجازه ساخت‌وساز به مالکی داده شود کدام سرمایه‌گذار حاضر است چنین خانه‌هایی را گودبرداری کند؟ اصلاً گودبرداری در باغ آذری امکان‌پذیر نیست.» «علی دشتی» یکی دیگر از اهالی قدیمی محله باغ آذری در این بازدید میدانی به جمع ما می‌پیوندد و حرف‌هایش تلخ و گزنده است: «خانه‌های ما از فرسودگی گذشته و به مرز تخریب رسیده است. هرچند وقت یکبار آب از حیاط یکی از خانه‌های گود باغ آذری بالا می‌زند. دیوارهای خانه را نمور و خراب و کابوس صاحبان آن خانه را از خطر تخریب و نشست پر رنگ‌تر می‌کند. زیر زمین همه خانه‌های ما قنات‌های آب در جریان است. هرکسی در گود باغ آذری یک جوری خانه‌اش را وصله پینه کرده تا بتواند فقط در آن زنده بماند نه اینکه زندگی کند.»
- این پله‌های لعنتی
سامانه‌های امداد‌رسان سه‌شماره‌ای 125 و 115 برای اهالی پایتخت غنیمت‌اند اما تماس با این سه‌شماره‌ای‌ها برای ساکنان گود باغ آذری یک روی دیگر سکه مشکلاتشان را نمایان می‌کند. به گفته گودنشین‌ها همه چیز زیر سر این شیب 10 متری و پله‌های لعنتی است.
«اکرم مرادی» خانه‌اش درست در پایین پله‌های کوچه سیدالشهدا قرار دارد و می‌گوید: «همیشه دعا می‌کنم که اهالی این گود آنقدر بد حال نباشند که مجبور شوند با اورژانس تماس بگیرند یا آرزو می‌کنم هیچ‌وقت هیچ خانه‌ای در گود باغ آذری آتش نگیرد. با این پله‌ها راه برای ورود خودروهای امدادی به کوچه‌های گود بسته است. شاید بتوانند از ورودی‌های دیگر با طی مسافت طولانی وارد گود شوند اما باز هم یا کم‌عرض بودن کوچه‌ها جلو ورود ماشین‌ها را می‌گیرد یا درخت کهن و تنومندی که درست وسط کوچه کم‌عرض جا خوش کرده راه را بند می‌آورد. روزهایی هم که در این محله مراسم تشییع جنازه برگزار می‌شود دل تو دل من نیست. همیشه می‌ترسم اگر میت موقع بالا بردن از پله‌ها از دست صاحبان عزا بیفتد چه می‌شود. سرتان را درد نیاورم.»
- به فکرمردم باشید
«به فکر مردم باشید و از وضعیت بغرنجی که اهالی گود باغ آذری با آن دست و پنجه نرم می‌کنند سوء‌استفاده نکنید.» این جمله‌ای است که جانشین دبیر شورایاری محله باغ آذری خطاب به سرمایه‌گذاران می‌گوید و ادامه می‌دهد: «چند سال قبل یکی از شرکت‌های سرمایه‌گذار برای تملک خانه‌های گود اعلام آمادگی کرد. قرار بود همه خانه‌های گود را با قیمت ناچیزی تملک کنند. گود را پر کنند و در زمینش یک مجتمع بزرگ با کاربری تجاری بسازند. مردم باغ آذری با همه مشکلات ریز و درشتی که به واسطه محل زندگی‌شان تحمل می‌کنند راضی به واگذاری خانه‌هایشان با این قیمت نشدند. شما تصور کنید کسی که خانه‌ای 50 متری دارد، می‌خواهند خانه‌اش را متری 2 میلیون تومان بخرند و بعد جای خانه او مغازه‌هایی قد علم کنند که ارزش هر‌متر آن بیش از 20 میلیون تومان است.»
محمدی توضیحاتش را ادامه می‌دهد: «صاحب خانه‌های باغ آذری با 100 میلیون تومان کجای این شهر بی‌سر و ته می‌توانند سقفی برای خودشان دست و پا کنند؟»
- فراموش‌شدگان
«گود باغ آذری جزو محله‌های فراموش شده شهر تهران است.» این نخستین جمله‌ای است که رئیس کمیته بودجه شورای‌شهر تهران در خصوص گود باغ آذری مطرح می‌کند. «مجیدفراهانی» در گفت‌وگو با همشهری محله می‌گوید: «اوایل سال 1397 از گود باغ آذری بازدید و مشکلاتش را رصد کردم. در دقایق اولیه بازدید باور نمی‌کردم این محدوده با انبوهی از مشکلات ریز و درشت جزئی از پایتخت باشد. از دیدن مشکلات معیشتی مردم در گود باغ آذری متأثر شدم.
خانه‌هایی که قابل سکونت نیست. مردم این محدوده حتی از خدمات شهری هم بی‌بهره‌بودند و نظافت کوچه‌های گود به خوبی انجام نمی‌شد. گذشته از آن، سایه فقر بر کوچه‌های گود باغ آذری سنگینی می‌کرد. این در حالی است که گود باغ آذری مردمان اصیل و خونگرمی دارد.»
- راهکار کوتاه‌مدت و میان‌مدت
قرار نیست مثنوی هفتاد من کاغذ زندگی اهالی گود باغ آذری پایان خوشی داشته باشد؟ در سال‌های گذشته بسیاری از مسئولان از اعضای شورای‌شهر و شهردار تهران گرفته تا اعضای کابینه دولت از جمله وزیر راه و شهرسازی از گود باغ آذری بازدید کرده‌اند، از وضعیت موجود در گود متأثر شده‌اند و خبر این بازدید و اظهار تأثرها رسانه‌ای شده است اما بعد از مدت کوتاهی معضل چندین ساله گود مسکوت مانده است.
این موضوع را با رئیس کمیته بودجه شورای پنجم در میان می‌گذاریم و مجید فراهانی از دغدغه اعضای پنجمین دوره شورای شهرتهران برای حل مشکل مردم این محدوده می‌گوید و معتقد است باید راهکارهای کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت را برای حل ریشه‌ای مشکلات باغ آذری در نظر گرفت.
فراهانی در ادامه، راهکار کوتاه‌مدت را نظافت و رفت و روب گود باغ آذری توسط نیروهای خدمات شهری منطقه16 می‌داند و می‌گوید: «در بازدیدی که همراه شهردار منطقه 16 از گود باغ آذری داشتیم بر این موضوع تأکید شد. راهکار بعدی میان‌مدت است. برای مثال در یکی از کوچه‌های گود باغ آذری یک درخت قدیمی راه ورود خودرو را مسدود کرده است.
مدیران منطقه می‌توانند با در نظر گرفتن اوضاع، کم‌عرض بودن کوچه و با مصلحت‌اندیشی این درخت قدیمی را جابه‌جا کنند. نتیجه این مصلحت‌اندیشی اینکه تا زمان حل ریشه‌ای معضل مردم گود باغ آذری، خودروها امکان ورود به کوچه را پیدا می‌کنند. البته این موضوع یک مثال است و راهکارهای میان‌مدت دیگری هم وجود دارد.»
- راهکار اصلی و همت جمعی
راهکار اصلی حل مشکلات قدیمی گود باغ آذری چیست؟ رئیس کمیته نظارت بر بودجه شورای‌شهر تهران می‌گوید: «در طرح جامع تفصیلی شهر تهران برای گود باغ آذری طرح بازسازی و نوسازی در نظر گرفته شده است. به این معنی که همه پلاک‌های گود باید توسط سرمایه‌گذار تملک شود و در طرحی از پیش تعیین شده پس از تخریب خانه‌ها گود باغ آذری پر شود و خانه‌ها از نو در آن ساخته شوند.» «مجیدفراهانی» ادامه می‌دهد:
«اعضای شورای‌شهر هزینه اجرای این طرح را 6 هزار میلیارد برآورد کرده‌اند. پیشنهاد اعضای شورای‌شهر این است که دولت از طریق فروش اوراق مشارکت و مشارکت سرمایه‌های مردم طرح نوسازی باغ آذری را پیش ببرد. شبیه این اتفاق 20 سال قبل در محله نواب افتاد و با ورود دولت یکی از معضلات قدیمی آن محله برطرف شد.»