آمارها نشان می‌دهد که آورد 5رودخانه‌ای که این استان را سیراب می‌کرد به مرز بحران رسیده و حتی 2رودخانه خشک شده‌اند. این وضعیت بحرانی علاوه بر اینکه حاصل تغییر اقلیم در این بخش است، نتیجه سوءمدیریت در برنامه‌ریزی تخصیص آب به حوزه‌های مختلف است.
- تنش در حوضه‌های آبی خوزستان
حمیدرضا خدابخشی، رئیس انجمن صنفی مهندسان آب خوزستان در تشریح وضعیت آب در استان خوزستان به همشهری می‌گوید: به‌طور کلی وضعیت منابع آب استان خوزستان خوب نیست. 2رودخانه این استان تقریبا خشک شده و رودخانه زهره که رودخانه‌ای دائمی بوده، الان تقریبا خشک است. آورد رودخانه مارون هم که در انتها به نام جراحی خوانده می‌شود، به یک‌سوم کاهش پیدا کرده و به قدری ناچیز شده که تنها برای آب شرب و کشت‌های دائم که همان باغات است، استفاده می‌شود. آورد آب در رودخانه کارون و دز هم کمتر از 60درصد است و این کمبود آورد در سال‌های متوالی در حال تکرار است.
معاون پیشین طرح و توسعه شبکه‌های آبیاری و زهکشی سازمان آب و برق خوزستان می‌گوید: در طول چند سال اخیر هیچ وقت منابع آبی که باید در رودخانه کارون_دز جاری می‌شده جبران نشده و در نتیجه کل حوضه تحت تنش قرار گرفته است. هم‌اکنون در حوضه رودخانه کرخه که سومین رود بلند ایران است هم شاهد وضعیت نامناسبی هستیم. در این حوضه تنها سال گذشته سالی نرمال بود و مخزن مناسبی پشت سد کرخه بدون ذخیره برفی فراهم شد، این در حالی است که حوضه کرخه هم شدیدا تحت تنش است.
- کاهش 60درصدی آورد کارون
تمام حوضه‌های آبریز منتهی به استان خوزستان وضعیت نامطلوبی دارند. این را خدابخشی می‌گوید و اضافه می‌کند: میانگین آوردها در تمام این سال‌ها زیر 50درصد بوده است. سال آبی در شهریور‌ماه تمام می‌شود و همان زمان آوردهای آبی را محاسبه می‌کنند اما پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که کارون زیر 9میلیارد مترمکعب آورد داشته یعنی 60درصد نسبت به میانگین درازمدت کاهش آورد داشته است.
- خرمشهر و آبادان زیر یوغ بالادستی‌ها
این دانش‌آموخته مهندسی منابع آب، در توضیح مشکل کمبود آب و شوری آن در 2شهر آبادان و خرمشهر می‌گوید: در تمام دنیا بیشترین مشکل در پایاب به‌وجود می‌آید. پایاب که پایین‌ترین نقطه تخلیه آبریز است، معمولا به‌خاطر برداشت بالادست دچار مشکل می‌شود. آبادان و خرمشهر نیز در پایین‌ترین نقطه کارون قرار دارند و به مشکل برمی‌خورند. ما در این دو شهر کاهش آورد و کاهش دبی آب داریم. کاهش دبی در پایین‌ترین نقطه باعث پیشروی آب شور دریا در بهمنشیر و کارون شده و این در حالی است که این دو رودخانه منابع تکمیلی آب شرب 2شهر خرمشهر و آبادان هستند.
او می‌افزاید: یک منبع دیگری هم به نام طرح غدیر برای تأمین آب شرب آبادان و خرمشهر وجود دارد که از کرخه آب وارد می‌کند. این منبع قرار نبود همه نیاز را تأمین کند. حال وقتی پیشروی آب شور در بهمنشیر و کارون اتفاق می‌افتد و در آب شهری پمپاژ می‌شود، بر کیفیت آبی که از طرح غدیر وارد می‌شود، تأثیر می‌گذارد و آن را شور می‌کند. از طرفی در تابستان با افزایش مصارف مواجهیم و پرتی بالای 50درصد در شبکه آب داریم چون شبکه توزیع آب در شهرهای خوزستان قدمتی بالای 50سال دارد و پرت شبکه زیاد است.
خدابخشی ادامه می‌دهد: به‌طور کلی مجموعه‌ای از عوامل همچون برداشت آب برای کشت نیشکر، برداشت آب بالادست و انتقال بین حوضه‌ای، پمپاژ آب شور دریا و افزایش مصرف آب و... موجب شوری آب رودخانه بهمنشیر و کارون شده است که البته این امر تا چند روز آینده مرتفع خواهد شد و کل آب آبادان و خرمشهر از طرح غدیر بهره‌مند می‌شوند.
او در پاسخ به این پرسش که سهم سد گتوند در شوری آب چقدر است، می‌گوید: طبق برآوردهایی که دانشگاه تهران انجام داده و هم‌اکنون آخرین مستندی است که در دسترس داریم، سد گتوند حدود 25درصد در شوری آب کارون در شرایط نرمال مؤثر است. این آمار را برای شرایط خشکسالی نداریم اما اثرش بیشتر است.
- سهم‌خواهی آب
رئیس انجمن صنفی مهندسان آب خوزستان دلایل این نابسامانی‌ها را ضعف در الگوی مصرف و مدیریت منابع آب می‌داند و تصریح می‌کند: در یک کلام، الگوی مصرف در کل حوزه‌ها به‌ویژه حوزه کشاورزی الگوی مناسبی نیست. در حوضه کرخه ما شاهدیم که استان‌های بالادست مدعی تخصیص آب هستند و سهم‌خواهی می‌کنند.
هم‌اکنون با پیشرفت تکنولوژی و امکانات تاسیساتی این امکان فراهم شده که آب تا ارتفاع یک هزار متری پمپاژ شود بنابراین استان‌هایی که در ارتفاع قرار دارند و قبلا کشاورزی نمی‌کردند، خواهان فعالیت در زمینه کشاورزی شده‌اند و این مسئله هم تنها به‌دلیل ضعف در بخش‌های دیگر تأمین شغل برای افراد است.
او با ابراز تأسف از اینکه سرمایه‌گذاری لازم برای صنعت، نوآوری‌ها و فناوری‌های جدید انجام نمی‌شود، یادآور می‌شود: ظرفیت‌های شغلی در سایر بخش‌ها فعال نمی‌شود و مردمی که به‌دنبال شغل هستند یا باید سراغ استفاده از چوب و درخت و جنگل بروند، یا سراغ زمین و آب و اشتغال در حوزه کشاورزی؛ اتفاقی که در استان‌های بالادست و خوزستان رخ داده و به همین دلیل در این استان‌ها با گسترش بی‌رویه کشاورزی مواجه بودیم.
- لزوم اصلاح رویکرد در حوزه آب
خدابخشی با تأکید بر اینکه در مدیریت منابع کشور با ضعف جدی مواجه هستیم، تصریح می‌کند: مسئله آب در کشور مسئله‌ای فرابخشی است که حاکمیت در طول دوران به مدیریت آن نپرداخته بنابراین تفکر حاکم بر استفاده از این منبع حیات‌بخش تفکر مناسبی نیست.
به‌گفته وی، باید متناسب با شرایط موجود برنامه‌ریزی انجام شود. سازگاری با کم‌آبی و وضعیت محیط‌زیستی شعار نیست بلکه واقعیتی است که باید به آن توجه شود تا وضع موجود را بتوان اصلاح کرد.
او درباره تغییر اقلیم در خوزستان هم می‌گوید: وقتی در یک بازه زمانی متوسط دما در منطقه‌ای افزایش یا کاهش پیدا کند و بارش‌ها هم به همان شکل کاهش یا افزایش داشته باشد، تغییر اقلیم به‌وجود آمده؛ معضلی که دامنگیر استان خوزستان و استان‌های بالادست آن شده است. خدابخشی با بیان اینکه افزایش بی‌سابقه دما در استان خوزستان کاملا مشهود است، می‌افزاید: سال پیش در شهر اهواز 45روز دمایی بالای 50 درجه داشتیم. در حوضه‌های آبخیز هم مانند حوضه زهره و مارون به‌طور مداوم خشکسالی داریم که اینها همه نشان‌دهنده تغییرات اقلیم نه‌تنها در استان خوزستان بلکه در جنوب غرب کشور است.
- گلایه از کاهش کیفیت آب
او در پاسخ به این پرسش که مردم از پایین بودن کیفیت آب هم گلایه دارند، توضیح می‌دهد: 2 تا 3سال پیش طرح جامعی با نام طرح احیای کارون مصوب شد که طبق این طرح قرار بود تصفیه‌خانه‌های فاضلاب ایجاد شود تا پساب‌ها را کنترل کند اما متأسفانه بودجه به آن تخصیص نیافت و این طرح، اجرایی نشد. اگر این طرح اجرا شود، رودخانه کارون به شرایط اولیه خود که منبعی خوب برای شرب بود، نزدیک خواهد شد.
- راهکارهای مقابله با بحران آب
رئیس انجمن صنفی مهندسان آب خوزستان درباره راهکارهای موجود برای برون‌رفت از معضل کمبود آب می‌گوید: در شرایط موجود تنها راهی که وجود دارد، مدیریت بحران است. در بلندمدت هم باید در روش کشت نیشکر که بخش عمده‌ای از منابع آبی را صرف می‌کند، تجدید نظر کرد. به‌طور حتم باید تغییر روش در آبیاری کشت نیشکر داشته باشیم و در این زمینه سرمایه‌گذاری کنیم. حمیدرضا خدابخشی با بیان اینکه باید الگوی کشت مناسب با مزیت اقتصادی بالاتر و مصارف کمتر به‌کار گرفته شود، ادامه می‌دهد: باید آمایش آب محور کار شود.
به‌عنوان مثال نباید به جایی که قابلیت تولید مطلوب و بهینه ندارد، سهمیه آب تخصیص دهیم. همچنین باید جلوی انتقال آب از سرشاخه‌های استان خوزستان گرفته شود چرا که تنش و بارگذاری روی حوضه آبی را بیشتر می‌کند و باید هر منطقه متناسب با وضعیت خود مدیریت و برنامه‌ریزی شود.