چند سال بعد، تیغ این ابزار آنلاین سیم ارتباط شبکه‌های اجتماعی معروف جهان را برید و حالا چند وقتی است سایت‌هایی که خدمات زیرساختی، تبلیغاتی و... به کسب‌وکارهای نوپا ارائه می‌کنند، از دسترس کاربران ایرانی خارج شده‌اند. استارتاپ‌ها، آنطور که خودشان می‌گویند، ناچار به استفاده از این خدمات هستند و حالا با فیلتر شدن این سایت‌ها عملا با سدی روبه‌رو شده‌اند که منشأ داخلی دارد و به‌طور ناخودآگاه، جلوی پیشرفت‌شان را می‌گیرد.
کاربران عادی اینترنت هم هر روز با فیلترینگ خدمات و سرویس‌هایی مواجه هستند که نیازهای روزمره‌شان را برآورده می‌کند اما به‌طور ناگهانی و بدون ارائه هیچ دلیلی از دسترس خارج می‌شوند. از سرویس‌های ابری گرفته تا حتی سایت سؤال و جواب فیلترشدن‌شان خیلی‌ها را این روزها متعجب کرده است. پس از تلگرام حالا بحث فیلترینگ شبکه اجتماعی اینستاگرام به‌خاطر تخلف چند نفر در دستور کار قرار گرفته تا این شگفتی‌ها به اوج برسد. فیلترینگ که فلسفه شکل‌گیری‌اش جلوگیری از آسیب رسیدن به کاربران ایرانی بود حالا به‌نظر می‌رسد راهش را گم کرده است.
- ناچار هستیم استفاده کنیم
عطا خلیقی، مؤسس پرشین بلاگ با اشاره به اینکه استارتاپ‌ها به‌خاطر خاص بودن سرویس‌های خارجی ناچار به استفاده از سایت‌هایی که خدمات زیرساختی، تبلیغاتی و ... ارائه می‌کنند هستند، می‌گوید: «گوگل بزرگ‌ترین موتور جست‌وجوی دنیا را دارد و سرویس‌هایی ارائه می‌کند که اصولا در ایران یا هیچ کشور دیگری به‌صورت بومی قابل ارائه نیست چون حجم اطلاعات و داده‌هایی که در اختیار این شرکت است و تعداد کاربرانش در هیچ جای دیگری قابل بومی‌سازی نیست.
به جز این، بعضی سرویس‌ها طوری ساخته‌شده‌اند که اگر در مقیاس بالایی مشتری نداشته باشند، راه‌اندازی‌شان به صرفه نیست. تبلیغات از طریق ایمیل‌های انبوه یکی از همین خدمات است.» عده‌ای از فعالان اکوسیستم مثل مهدی مصدقی‌راد معتقدند فناتحریم باعث شده زیرساخت‌های مورد نیاز حوزه فناوری و استارتاپی در داخل کشور تولید شده و بومی‌سازی امکانات شکل بگیرد اما در عین حال، به‌خاطر تازه‌کار بودن متخصصان ایرانی در این حوزه، ایرادهایی در شرکت‌های ایرانی وجود دارد که در نمونه‌های خارجی نیست. مصدقی‌راد در این‌باره می‌گوید:
«کمپانی‌های زیادی در دنیا وجود دارند که خدمات زیرساختی را به استارتاپ‌ها در سراسر جهان ارائه می‌دهند، قیمت‌شان مطلوب و باگ‌هایشان برطرف شده است. در ایران اما فضای رقابتی محدود است و باید قبول کنیم که کیفیت شرکت‌های زیرساختی ما در حد جهانی مطلوب نیست. با بستن راه خارجی‌ها از محصول داخلی حمایت نمی‌کنیم فقط راه رقابت درست را می‌بندیم.» ایلیا وکیلی، کارشناس فنی استارتاپی نیز در این مورد نظر مشابهی دارد:
«فیلترینگ و تحریم دوگانه‌ای هستند که استارتاپ‌ها را از پا در آورده‌اند. سایت‌هایی که زیرساخت ما را شکل می‌دهند، به تبلیغات‌مان در سطح جهان کمک می‌کنند یا به شکلی ساده، امکان ارتباط ما با دیگران، تبادل داده و اطلاعات و... را فراهم می‌کنند، فیلتر شده اند. ما در تمام این سال‌ها سعی کرده‌ایم آسیب را به حداقل برسانیم اما مشکل، هم‌صدا نبودن برخی مسئولان با ماست.»
- چرا فیلتر شده‌اند؟
گفت‌وگو با برخی فعالان استارتاپی که پیش‌تر نظر کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه درباره دلیل فیلتر شدن سایت‌ها و خدمات این‌چنینی را جویا شده‌اند، نشان می‌دهد، فیلتر کردن سایت‌های مورد استفاده استارتاپ‌ها، به‌خصوص آنهایی که خدمات زیرساختی، فضای ابری و انتقال فایل را ارائه می‌دهند، با ارائه دلیل حفاظت از اطلاعات کاربران ایرانی و جلوگیری از انتقال اطلاعات کاربران به خارج از کشور، صورت گرفته است.
عطا خلیقی، مشاور سازمان فناوری اطلاعات ایران می‌گوید: «برخی با استناد به اینکه، چین توانسته سرویس‌های زیرساختی‌اش را بومی کند، ادعا می‌کنند که ما هم می‌توانیم. حتی اگر تصور کنیم، چنین بومی‌سازی بزرگی شدنی است، باید بپذیریم که ما به اندازه چین بزرگ نیستیم. جمعیت زیاد، اقتصاد پیشرفته و... این کشور را نداریم در نتیجه راه‌اندازی بخش زیادی از این سرویس‌ها برایمان ناممکن است.» از طرف دیگر، حتی اگر فرض بگیریم که چنین کاری شدنی باشد، سرعت شکل‌گیری این خدمات از شتاب استارتاپ‌ها بسیار پایین‌تر است. خلیقی در این‌باره می‌گوید:
«وقتی درباره استارتاپ‌ها صحبت می‌کنید، نمی‌توانید از بستن درها حرف بزنید چون هدف این کسب‌وکارهای نوپا، ارائه محصول به بازارهای جهانی است. برای حضور در چنین فضایی، امکانات جهانی با گستردگی بالا باید مورد استفاده قرار بگیرد. شما باید سرویسی که قرار است راه بیندازید را در سریع‌ترین زمان ممکن به‌دست کاربران هدف برسانید. اگر قرار باشد منتظر ارائه یک سرویس جدید باشید- آن‌هم درحالی‌که نمونه جهانی آن به‌خوبی کار می‌کند- از جهان عقب می‌افتید.» او تأکید می‌کند: «ممکن است منطق فیلترکن‌ها با منطق استارتاپ‌ها با هم نخواند، باید مسائل را با رایزنی حل کرد و دو طرف با نگرانی‌های هم آشنا شوند.»
- فیلترشده‌ها در یک نگاه
سایت‌ها و خدماتی که از طرف کاربران و به‌ویژه استارتاپ‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند، به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند. دسته اول گروهی که کلا فیلتر هستند و دسترسی به آنها با محدودیت روبه‌روست و دسته دوم، گروهی که هر از چند گاهی بسته یا مختل می‌شوند. هادی فرنود، فعال استارتاپی با کمک عده‌ای از فعالان استارتاپی، این لیست را تهیه کرده و در اختیار همشهری قرار داده است.