«من سرپرست خانواده هستم. مغازه کوچکی داریم که عوارض سالانه‌اش را خیلی زیاد صادر کرده‌اند. بگذارید با کمیسیون معماری و شهرسازی صحبت کنم تا اگر راهی دارد آنها به شهرداری منطقه بگویند که من واقعا در توانم نیست این مبلغ را بپردازم.» اینها تصویری است که همین چند روز پیش و پس از پایان جلسه شورای شهر تهران رقم خورد؛ فقط در پایان یک جلسه.
ساختمان شورای شهر تهران در خیابان بهشت اما هر روزه شاهد حضور تعداد زیادی از این دست شهروندانی است که برای رفع مشکلات خود یا محله‌شان خواستار دیدار حضوری با اعضای شورا هستند. ناگفته نماند در میان آنها افرادی هم دیده می‌شوند که ایده‌هایی جذاب به همراه دارند. مثل کارشناس ارشد محیط‌زیست که‌ماه قبل همراه با پروپزالی به شورای شهر آمده بود و دنبال راهی برای ارائه ایده‌اش می‌گشت.
او به خبرنگار همشهری گفت: «طرحی دارم که با کمک شورا و شهرداری نه‌تنها می‌تواند دانش‌آموزان را با نحوه پرورش گیاهان در منزل آشنا کند بلکه بدون کمترین هزینه، تأثیری بزرگ در آموزش حفظ محیط‌زیست دارد. اما هنوز نمی‌دانم باید به کجا بروم و چه کنم.ای کاش راهی وجود داشت» و البته بعضی‌ها هم هستند که انگار اشتباهی به بهشت آمده‌اند و باید مرثیه‌شان را جایی دیگر می‌خواندند؛
مثل آقایی که از قطعی برق پی‌درپی کارگاهش شکایت دارد یا همان پیرمرد بقچه بغل که دنبال کار برای پسرش بود. به هر ترتیب موضوع این است که بسیاری از شهروندان هنوز راه ارتباط با نمایندگان منتخب خود در شورا را نمی‌دانند؛ البته که حق هم دارند زیرا اساسا راه و سیستم مشخص برای این منظور وجود ندارد. آنطور که علی اعطا، سخنگوی شورای اسلامی شهر تهران می‌گوید:
ارتباط مردم با اعضای شورای شهر یا در بازدید از پروژه‌ها رقم می‌خورد یا هنگام حضور در شهرداری‌های مناطق؛ یعنی به نوعی پل ارتباطی شهروندان با مجموعه شورا کامل نیست تا افراد بتوانند درخواست‌ها، پیشنهادها و نظرات خود را در جایی ثبت کنند و سپس سیستمی به‌دست فرد، کمیسیون یا کمیته مربوطه برسد. او ارتباط فعلی را شخص‌محور می‌نامند و می‌گوید: «به واقع مردم می‌توانند ارتباط بهتری با مدیریت شهری داشته باشند و حتما نظرات‌شان برای انجام کارها مهم است.» به همین منظور با اعطا در این رابطه گفت‌وگو کرده‌ایم که ماحصل آن‌را در ادامه می‌خوانید.
- مردم انتظار دارند که ارتباط قوی‌تری با اعضای شورای شهر تهران داشته باشند. اما خیلی وقت‌ها موفق به این امر نمی‌شوند و به همین‌خاطر نمی‌توانند خواسته‌ها و پیشنهادهایشان را به شورا منتقل کنند. آیا نباید یک‌مکانیسمی برای این منظور تعریف شود؟
این موضوع مهمی است؛ آن هم در شرایطی که در این دوره تعداد آرایی که منتخبین مردم کسب کرده‌اند نسبت به دوره‌های گذشته خیلی بالاتر بوده. همین مسئله ایجاب می‌کند که راه ارتباطی شهروندان و شورا تقویت شود. من این موضوع را به‌عنوان یک‌اشکال می‌پذیرم. این اشکالی است که در دوره‌های پیشین شورای شهر تهران نیز مطرح بوده و گاهی عنوان شد که در حال طراحی سیستمی برای تقویت ارتباط مردم با شورا هستند. اما هیچ‌گاه رنگ اجرایی به‌خود نگرفت. به‌عبارتی تاکنون به غیراز تلاش‌های فردی اعضای شورا، سازوکاری برای این مورد وجود نداشته است. اگرچه اعضای شورا برنامه‌ریزی‌هایی برای ارتباط با مردم دارند؛ به‌عنوان مثال در هنگام حضور در مناطق شهرداری که با اطلاع‌رسانی همراه است یا هنگام بازدید از پروژه‌ها، با مردم هم دیداری دارند.
بنابراین ارتباط فردمحور است. اما درخصوص سؤال شما درباره نیاز به تعریف یک مکانیسم، باید بگویم که شخصا این کار را در حوزه فعالیتی اداره روابط عمومی و ارتباطات بین‌الملل شورا می‌دانم. به همین‌خاطر در‌ماه قبل، گفت‌وگوهایی را با این اداره آغاز کردیم تا ارتباط رودرو و نه صرفا انتقال پیام شهروندان، دارای سازوکار معینی شود. البته هنوز به‌طور مشخص نمی‌توانم بگویم که چه مکانیسمی طراحی می‌شود چون هنوز کار به پایان نرسیده اما این را می‌توانم بگویم که ارتباط مردم با شورا در آینده‌ای نزدیک تقویت خواهد شد.
- این آینده نزدیک چه زمانی است؟
ما تمام تلاش‌مان را می‌کنیم تا در ابتدای سال دوم فعالیت شورای پنجم شهر تهران که از شهریور‌ماه آغاز می‌شود، سیستم مناسبی طراحی شده و اجرایی شود.
- معاونت برنامه‌ریزی و توسعه شهری شهرداری مدعی است که در راه تدوین برنامه سوم پنج‌ساله توسعه شهر تهران که از سال آینده آغاز می‌شود، نظر مردم، شورایاران و معتمدین را جویا شده است. بررسی‌های شما هم این را تأیید می‌کند؟
دقیقا همینطور است. یک‌بار در صحن شورا هم از معاونت برنامه‌ریزی برای چنین رویکردی تشکر کردم. در دوره جدید مدیریت شهری، معاونت برنامه‌ریزی برای تدوین برنامه سوم، در حوزه‌های مختلف کارگروه‌های پرتعدادی را تشکیل دادند. در این کارگروه‌ها تشکل‌های تخصصی، NGOها و شورایاران حضور داشته و دارند. یعنی به‌دنبال جلب مشارکت مردم و نظرخواهی از آنها هستند. البته باید منتظر ماند و دید که نتیجه چنین فرایندی چیست. ممکن است منافع متضادی در این مسیر دخیل باشد. بنابراین تلفیق مناسب هم قابل اهمیت است تا سرانجام منافع شهر تأمین شود.
- پس شما این وعده را می‌دهید که در پایان دوره پنجم شورا، رابطه مردم با مدیریت شهری بهتر از حالا شده و آن هنگام شهروندان خودشان را در تصمیم‌گیری و حتی ساخت پروژه‌ها دخیل بدانند؟
ببینید این ایده‌آل ماست. براساس چنین دیدگاهی شورای شهر، 2شهردار را انتخاب کرده است. همانطور که می‌بینید شهردار جدید (آقای افشانی) هم شعار برنامه‌های‌شان را «شهر زیست‌پذیر، شهروند مشارکت‌پذیر» اعلام کرده‌است. در خیلی از شهرهای توسعه‌یافته جهان، وقتی می‌خواهند پروژه بزرگ مقیاسی را اجرا کنند، دوره می‌گذارند تا شهروندان راجع به آن نظر بدهند که آیا این کار انجام شود یا خیر. یا اگر قرار است انجام شود به چه صورت باشد.
حتی در مقیاس‌های کوچک‌تر هم این مطرح است. مثلا برای احداث یک‌ساختمان عمومی، باید برای مدتی طرحش در معرض نظرخواهی مردم قرار گیرد. این رویکرد از این لحاظ در پیش گرفته شده که اقدامات شهری به‌طور مستقیم روی زندگی شهروندان تأثیر می‌گذارد. پس باید آنها در چگونگی انجام کار مداخله داشته باشند.
- توجه به ظرفیت شورایاری‌ها در این راه چقدر اهمیت دارد؟
شورایاری‌ها تشکل‌های مکان‌محور هستند نه مثل سمن‌ها که تشکل‌های موضوع‌محور هستند و در حوزه‌های خاصی مانند محیط‌زیست فعالیت می‌کنند. بنابراین باید حتما از این تشکل‌های مکان‌محور استفاده شود چراکه آنها به بهترین شکل و دقیق‌تر می‌توانند موضوعات را به مدیران رده بالا شهر انتقال دهند. پس هم باید از شورایاری‌ها و سمن‌ها بهره ببریم و هم ضلع سوم که رسانه‌ها هستند؛ رسانه‌ها حلقه واسط بین شهروندان و مدیریت شهری هستند و استفاده از ظرفیت رسانه‌ها می‌تواند به تصمیم‌گیری دمکراتیک کمک کند.