بررسی‌های همشهری نشان می‌دهد در همه کلانشهرهای کشور به‌جز تهران، وضعیت اجرای طرح LEZ به‌خوبی پیش نمی‌رود و تجهیزات، نقطه ضعفی در مسیر اجراست. این طرح، بزرگ‌ترین طرح هماهنگی ملی برای کاهش آلودگی هوای خودروهاست اما هنوز در کلانشهرها توفیقی نیافته است.
نخستین‌بار 19خرداد1395 بود که عبارت «طرح LEZ» در مصوبه هیأت وزیران اعلام شد. در بند یک این مصوبه خطاب به وزارت کشور تأکید شد که این وزارتخانه موظف است ظرف یک ماه تصویب و اجرایی شدن طرح LEZ را پیگیری کند و محدودیت‌های تردد در مناطق LEZ برای وسایل نقلیه را اجرایی کند. همچنین اعمال مقررات طرح برای اتوبوس‌ها و کامیون‌ها باید عملیاتی شود.
سید نواب حسینی‌منش، دبیر معاینه فنی کلانشهرهای کشور در گفت‌وگو با همشهری اعلام کرد که دوربین‌های موجود در کلانشهرهای کشور برای ثبت تخلفات مکانیزه معاینه فنی، بی‌شک محدود است. همچنین در خطوط معاینه فنی، ظرفیت استعلام‌ها برای معاینه فنی محدود است و این می‌تواند نقطه ضعفی باشد که باید در اسرع وقت رسیدگی و رفع شود.
- تجربه 2ساله پایتخت
از آبان95 با بهره‌گیری از تجارب اروپا و تیم بومی‌سازی داخلی، طرح نخستین منطقه کم‌انتشار با عنوان «طرح LEZ » در تهران اجرایی شد. البته پیش از این طرح 3سال آماده بود اما مقاومت‌های مختلفی سد راه اجرای آن بود که سرانجام از آبان95 طرح با فاز کنترل مکانیزه معاینه فنی اجرایی شد. همچنین قرار شد در فاز دوم معاینه فنی در کل تهران کنترل شود و در فاز سوم وسایل کاربراتوری و فرسوده از تهران بیرون رانده شوند.
این طرح پس از 2سال هنوز در تهران در فازبندی پیش نرفته و به فاز نخست محدود مانده اما طبق مصوبه شورای‌عالی ترافیک کشور قرار است از ابتدای آبان، فاز دوم طرح اجرایی شود. بدین‌ترتیب هر خودرو در هر ساعت از شبانه‌روز در هر نقطه پایتخت نمی‌تواند بدون معاینه فنی تردد کند.
البته ناگفته نماند که طی 18ماه نخست اجرای این طرح (تا خرداد97)، 4.2میلیون جریمه معاینه فنی در تهران صادر شد که نشان می‌دهد این شهر در مسیری درست قرار دارد اما باید فاز دوم هم اجرایی شود. رئیس ستاد معاینه فنی خودروهای تهران می‌گوید: ظرفیت اجرایی مرحله اول تهران، کمتر از 100درصد همه خودروها بود اما بستر برای اجرای کامل مرحله دوم آماده است تا خودروها 24ساعته چک شوند و فقط با معاینه فنی بتوانند در شهر تردد کنند.
- در دنیا چه می‌کنند؟
در الگوی جهانی این نقاط از آن رو مناطق کم‌انتشار (Low Emission Zone) نامیده می‌شوند که هدف اصلی از اجرای آنها بهبود کیفیت هواست. برای رسیدن به این هدف، خودروهای با آلایندگی بالا و غیراستاندارد از ورود و خروج در این مناطق منع شده‌اند و دسترسی وسایل نقلیه به آنها براساس میزان انتشار آلودگی‌شان تعریف و محدود شده است.
برای این مناطق استانداردهای خاصی درنظر گرفته شده و خودروهایی که خواهان عبور و مرور در این مناطق هستند باید استانداردهای تبیین‌شده را مراعات کنند. نخستین تجربه این مناطق به سال1996 و شهر استکهلم سوئد بازمی‌گردد اما هم‌اکنون در حدود 230منطقه کم‌انتشار در 11کشورعضو اتحادیه اروپا وجود دارد.
در حدود 211منطقه کم‌انتشار آلودگی هوا در 11 کشور اروپایی، شامل آلمان، دانمارک، سوئد، ایتالیا، هلند، مجارستان، اتریش، انگلستان، نروژ و سوئیس وجود دارد و کشورهای دیگر نیز درحال برنامه‌ریزی وانجام اقدامات لازم برای افزایش این مناطق هستند. استانداردها و قوانین این مناطق کاملا مشابه یکدیگر نیست ولی هدف تمام آنها کاهش غلظت آلاینده‌های هوا به‌خصوص ذرات معلق است.
- تبریز، اجرای 3فاز از ابتدا!
تبریز از 15آذر96 طرح LEZ را اجرا کرد. در این شهر 600هزار خودرو هر روز تردد می‌کنند و اجرای چنین طرحی بسیار اهمیت دارد. از سویی شهرداری با نصب پوسترهایی در تبریز اعلام کرد که با اجرای این طرح، تردد خودروهای فاقد معاینه فنی، کاربراتوری و فرسوده، یکباره ممنوع شده و این یعنی اجرای 3فاز طرح در یک فاز! مهدی یوسفی، معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تبریز در بهمن96 اعلام کرد که طرح موجب کاهش تردد 11هزار خودرو شده است.
- 35دوربین برای 600هزار خودرو
اصفهان از 4آذر96 طرح را اجرایی کرد و برای آن ۳۵دوربین در ۲۵معبر قرار داد. علیرضا صلواتی معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری اصفهان در این‌باره اعلام کرد: «زیرساخت‌ها و شرایط اجرایی این طرح با هماهنگی‌های ایجاد‌شده فراهم آمده و مراحل آزمایشی طرح پشت سر گذاشته شده است.» اما پرسش اصلی اینجاست که چگونه 35دوربین می‌توانند تردد روزانه 600هزار خودروی این شهر را زیرنظر بگیرند؟
- سرانجام محدوده الف
مشهد قرار است از ابتدای آبان امسال به باشگاه طرح LEZ بپیوندد. در این شهر تاکنون 4محدوده به‌عنوان محدوده آلوده شناسایی و در جلسه شورای ترافیک استان به تصویب رسیده است. در فاز اول طرح کاهش آلودگی هوای شهر ابلاغی وزارت کشور در هسته مرکزی شهر مشهد با عنوان محدوده الف که محدوده زوج و فرد را نیز شامل می‌شود، اجرایی خواهد شد و باید دید چه دستاوردی خواهد داشت.
- تردد 50هزار خودروی فرسوده
شیراز از ابتدای مرداد طرح LEZ را اجرا می‌کند. نواب قائدی، رئیس کمیسیون حمل ونقل شورای شهر شیراز در این‌باره گفت: محدوده این طرح، همان محدوده ترافیکی شهر شیراز است که در سال‌های گذشته مشخص و اطلاع‌رسانی شده بود. شورای شهر اعتقاد دارد که اجرای این طرح منجر به حذف خودروهای آلاینده و کاهش آلودگی شهرها در درازمدت خواهد شد. این درحالی است که هر روز دست‌کم 50هزار خودروی فرسوده در شیراز تردد می‌کنند.