به گزارش همشهري آنلاين، دكتر محسن اسماعيلي در یکصد و بیست و ششمین جلسه شرح و تفسیر نهج‌البلاغه در محل مجموعه فرهنگی شهدای انقلاب اسلامی (سرچشمه) با بيان اينكه تاکید اسلام بر اجتماع و الفت تنها یک توصیه اخلاقی نیست بلکه در احکام فقهی نیز نمود پیدا کرده است، گفت: به عنوان نمونه «اصلاح ذات البین»، یعنی اصلاح و آشتی دادن میان دو یا چند نفر، مستحب اکید و در مواردی که حفظ جان مؤمنی بر آن توقف دارد، واجب است؛ تا آنجا که امام علی علیه‌السلام در وصیت‌های آخر خویش از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله نقل کرد که: «آشتى دادن ميان افراد از همه نماز و روزه‌ها بهتر است.»
عضو مجلس خبرگان رهبري افزود: این افضلیت به دلیل آثار برتر اصلاح ذات‌البین است؛ چه آنکه اگر مسلمانان پراکنده و درگیر با هم باشند، دچار سستی و شکست خواهند شد و اصلِ نماز و روزه ریشه‌کن خواهد شد؛ چنان که امام علی علیه‌السلام نیز فرمود: «لا تَباغَضوا؛ فَإِنَّهَا الحالِقَةُ»؛ با هم دشمنى نكنيد؛ زيرا اين كار، بنيادبرانداز است.
به گفته محسن اسماعيلي، آثار اختلاف چندان ویرانگر است، و رفع اختلاف چنان مفید است که حتی دروغگویی برای آن گناه محسوب نمی‌شود، خاطرنشان كرد: با اینکه به تعبیر اميرالمومنين علیه‌السلام «هيچ بدى، بدتر از دروغ نيست» اختلاف آن قدر بد است که باید از شرّ آن به دروغ پناه برد. بنابراین، گفته سعدی مبنی بر اینکه «دروغ مصلحت‌آمیز به ز راست فتنه‌انگیز» است، تنها یک سخن حکمت‌آموز و شاعرانه نیست؛ بلکه متن فتوای فقها است.
استاد دانشگاه تهران با بيان اينكه اصلاح ذات‌البین یک عبادت بزرگ است، گفت: برای همین است که به فتوای فقها فتوای «مستحب است قاضی پیش از داوری، دو طرف دعوا را به صلح و آشتی فراخواند». قرآن هم به طور خاص بر اصلاح ذات‌البین میان همسران تاکید کرده و ترجیح داده است که اختلاف‌های خانوادگی حتی‌الامکان به دادگاه کشیده نشود. برخی چنین کاری را مستحب و برخی هم واجب دانسته‌اند. حتی متحمل شدن هزینه مادی برای رسیدن به این هدف نیز مستحب است؛ چنانکه در احادیث آمده است که امام صادق علیه‌السلام بودجه‌ای از مال خویش برای این کار اختصاص داده بودند.
- تالیف قلوب
عضو مجلس خبرگان رهبري در ادامه با بيان اينكه مساله «تالیف قلوب» از نظر فقهي، حکمی فراتر از اصلاح ذات‌البین دارد، تصريح كرد: در زمينه اصلاح ذات‌البین، کدورت و اختلافی پیدا شده که باید رفع شود. اما در زمينه تاليف قلوب، اصلاً وجود اختلاف هم شرط نیست. دین ما دینی است که برای تالیف قلوب کفار به عنوان یکی از مصارف زکات بودجه تعیین کرده است. بسیاری از فقهای متقدم و متاخر، از جمله امام خمینی (ره) معتقدند که محل مصرف این بودجه اختصاصی به کافران ندارد. بلکه از آن می‌توان برای جلب محبت و همکاری مسلمانان سست ایمان نیز مصرف کرد.
وي افزود: بالاتر این که برخی فقها مانند صاحب جواهر تصریح کرده‌اند که اگر کسی برای اصلاح ذات‌البین بدهکار شد می‌توان بدهی او را از محل زکات جبران کرد؛ مثل آنکه قاتل کُشته‌ای شناخته نشود و این امر زمینه‌ساز پیدایش اختلاف و فتنه شود. اگر کسی برای دفع این اختلاف قرض کرده و دیه او را بپردازد، می‌توان آن را از محل زکات جبران کرد. همچنین است اگر مالی تلف شود و به دلیل ناشناخته ماندن عامل آن، منجر به درگیری مسلمانان شود.
به گفته اين استاد دانشگاه، امام خمینی به صراحت هزینه کردن برای دفع فتنه و فساد از جامعه و از میان مسلمانان را مصداق مصرف زکات در راه خدا (فِي سَبِيلِ اللَّـه) دانسته است. ایشان در نامه‌ای که به «منشور برادری» شهرت یافت، نوشته است: «یکی از كارهايى كه يقيناً رضايت خداوند متعال در آن است، تأليف قلوب و تلاش جهت زدودن كدورت‌ها و نزديك ساختن مواضع خدمت به يكديگر است. بايد از واسطههايى كه فقط كارشان القاى بدبينى نسبت به جناح مقابل است، پرهيز نمود.».
- تقیه مداراتی
دكتر اسماعيلي، یکی دیگر از احکامی که نشان‌دهنده اهمیت و ضرورت اجتماع و الفت در فقه است را «تقیه مداراتی» دانست و افزود: تقیه که از ویژگی‌های تشیع است، همیشه از روی ترس نیست بلكه گاهی به دلیل ترس از جان و مال است که مثلاً در برابر کفار تقیه می‌شود و آن را «تقیه خوفی» می‌نامند. اما تقیه انواع دیگری هم دارد که یکی از آنها «تقیه مداراتی» است. تقیه مداراتی یعنی آنکه برای جلب الفت و مودت اهل سنت عملی بر خلاف حکم اولیه فقهی انجام دهیم؛ بدون آنکه خوف ضرری در بین باشد.
وي افزود: امام در رساله مستقلی که پیرامون تقیه نگاشته‌اند، حتی نیازی به اضطرار یا حیله، یعنی چاره‌جویی برای فرار از این نوع تقیه نیز نمی‌بینند، و نه تنها حکم به صحت عباداتی می‌کنند که بر آن اساس صورت می‌گیرد، بلکه نوشته‌اند: «عبادت بر اساس تقیه مداراتی که به آن تشویق شده‌ایم، از محبوب‌ترین و با فضیلت‌ترین عبادت‌ها است و شاید دلیل این همه ترغیب و سفارش به آن، در نظر گرفتن مصلحت مسلمانان باشد که به وحدت کلمه برسند و متفرق نشوند تا در میان سایر ملت‌های دنیا خوار نشده و تحت سلطه کفار و سیطره بیگانگان درنیایند.»
محسن اسماعيلي افزود: برای همین است که همیشه به حجاج سفارش می‌کردند تا در نماز جماعت اهل سنت حاضر شوند و حتی طبق روایات، هرکس در صف اول آنها نماز بگزارد، مانند کسی است که پشت سر رسول اللَّه صلی الله علیه و آله، در صف اول نماز گزارده است!