فراهم شدن زیرساخت‌ها، گسترش تربیت نیروی انسانی کارآزموده و بهینه کردن ساختار الکترونیکی سازمان‌ها باعث شده که رتبه ایران در ارزیابی‌های سازمان ملل به شکل قابل‌توجهی ۲۰ رتبه ارتقا پیدا کند. وزیر ارتباطات چندی پیش دولت الکترونیک را مهم‌ترین راهکار مبارزه با فساد خوانده بود و رئیس‌جمهور هم در این رابطه تأکید و پیگیری خاصی دارد.
رضا باقری اصل، دبیر کمیسیون دولت الکترونیک و عضو هیأت عامل سازمان فناوری اطلاعات ایران در گفت‌وگو با همشهری از نتایج مهمی که دیجیتال‌کردن فرایندهای دولتی به بار می‌آورد، گفته است. او می‌گوید: الکترونیکی کردن سازمان‌ها و نهادها اما هدف اصلی و نهایی نیست و شفافیت و مبارزه با فساد هدف غایی دولت الکترونیک است.
- ارتقای رتبه «دولت الکترونیک» توسط دپارتمان اقتصادی سازمان ملل متحد آن‌قدر مهم بوده که وزیر ارتباطات پیش‌دستی کرده و خبر را شبانه در توییتر اعلام می‌کند. چرا این رتبه برای کشور مهم است و چطور به آن رسیده‌ایم؟
در دوره گذشته ارزیابی سازمان ملل، رتبه ما 106بود که چندان مناسب به‌نظر نمی‌رسید. در سال 2016 که آن گزارش منتشر شد، مصوبه «نقشه توسعه دولت الکترونیک» مدت زیادی نبود که توسط رئیس‌جمهور اعلام شده بود. تا زمانی که این رتبه‌بندی اعلام شود، ما چند‌ماه بیشتر زمان نداشتیم و عملا کار خاصی نکرده بودیم.
در دوره جدید اما همه‌چیز تفاوت کرده است. بعد از گزارش سال 2016سازمان ملل، ما در کنار فعالیت‌های زیرساختی دولت الکترونیک در سازمان فناوری اطلاعات و دبیرخانه شورای اجرایی فناوری اطلاعات، یک سامانه ارزیابی برای خدمات الکترونیک دستگاه‌ها و سامانه‌های ملی ایجاد کردیم. به مرور از یک سیستم سنتی که در آن سازمان‌ها فقط یک وب‌سایت داشته باشند و خدمات‌شان را به‌صورت سنتی ارائه کنند، به جایی رسیدیم که خیلی‌ها سرویس‌های برخط (آنلاین) ارائه کردند.
ما در این دوره تمام ضوابط فنی و اجرایی را به‌عنوان نقشه راه درمقابل خودمان گذاشتیم و دستگاه‌ها را مجاب کردیم با این نظام ارزیابی و طبق مدل تعیین شده حرکت کنند. در عین حال، زیرساخت‌ها، ضوابط و استانداردها را ایجاد کردیم. حاصل این شد که بنابر ارزیابی سازمان ملل برای نخستین بار از رده کشورهای میانی یا متوسط به رده «سطح بالا»ارتقا پیدا کردیم. امتیازمان از 0.46به 0.60ارتقا پیدا کرد و شاخص خدمات آنلاین‌مان از 0.33به 0.63رسید. شاخص زیرساخت‌های ارتباطی و مخابراتی مان از 0.35به 0.45ارتقا پیدا کرد.
- این امتیازبندی‌ها به زبان ساده یعنی چه؟ مردم از ارتقای دولت الکترونیک چه نفعی می‌برند؟
ما هم‌اکنون روی اپلیکیشن دولت همراه یک بستر یکپارچه داریم که خدمات دولتی را به شهروندان ارائه می‌کند. سامانه‌های گمرک و بانکی که در زمینه اقتصادی بوده، پیشرفت کرده‌اند و خیلی از فرایندهای آنها به‌صورت الکترونیکی یکپارچه ارائه می‌شود. اظهارنامه‌های مالیاتی، بیمه و... نیز الکترونیکی شده است. از همه مهم‌تر این‌که، خدمات سازمان‌های مختلف (مثل آموزش و پرورش، تأمین اجتماعی و...)به‌صورت یکپارچه و تحت یک معماری مشخص ارائه می‌شود. البته بنا بر شاخص خودمان، 40درصد هدف محقق شده و هنوز 60درصد راه باقی مانده است.
- با وجود دستاوردهایی که از آن گفتید، هنوز ارگان‌های زیادی هستند که می‌توانند خدمات الکترونیکی به مردم ارائه بدهند اما چندان تمایلی به حضور در فضای شفاف جدید ندارند. مشکل سنتی‌ها با دولت الکترونیک چیست؟
آنچه ما دنبالش هستیم، فقط الکترونیک کردن نیست. هدف اصلی، ایجاد شفافیت و مقابله با فساد است. اگر این را به‌عنوان یک هدف غایی دولت الکترونیک فرض کنیم، می‌توانیم از مقاومت‌هایی که در این‌باره صورت می‌گیرد درک درستی داشته باشیم. موضوع فقط این نیست که کسی به یک اپ وصل شود و سرویسی دریافت کند. هدف مهم، ارتقای بهره‌وری دولت، مقابله با فساد، ایجاد شفافیت و مقابله با جعل است. در این فضا، مقاومت‌ها از طرف سنتی‌ها و کسانی است که تمایل ندارند وضعیت شفاف بشود.
- الکترونیکی شدن فرایندها چطور می‌تواند جلوی فساد را بگیرد؟
به عنوان نمونه یکی از تخلف‌هایی که اخیرا سر و صدای زیادی داشت، مربوط به ثبت سفارش چند هزار خودروی خارجی بود. برای جلوگیری از این تخلف کافی بود، سامانه سفارش خودرو به مرکز ملی تبادل اطلاعات وصل شود. در این صورت، در کنار همه گزارش‌های نظارتی، یک گزارش از طرف مرکز تبادل ملی اطلاعات داده می‌شد و به متولیان امر می‌گفت که ساعت 12شب سامانه‌هایتان باز می‌شود و چند تبادل اطلاعات دارد.
یک شخص ثالث که بابت این اطلاعات ذی‌نفع نیست باید گزارش بدهد. در ثبت نام خودرو ما چندین بار اعتراض کردیم و پاسخ روشن نگرفتیم. گفتیم ما می‌توانیم سیستم ثبت نام خودرو را که شفاف نیست، برایتان ارتقا بدهیم. درست عین همین کار را در ثبت نام سهام عدالت کردیم و پیش‌تر در کنار سازمان خصوصی‌سازی بودیم. در آن زمان، 20میلیون نفر روی خط آمدند و هیچ مشکلی برایشان پیش نیامد. این یعنی ظرفیت فنی ما بیش از خواست‌های مدیریتی است و مشکل فنی نداریم. تمام زیرساخت‌های توسعه دولت الکترونیک تا حدی که نیازهای جاری ما را جواب داده و تا حدودی به آینده نگاه داشته باشد، فراهم شده است.
- به‌نظر می‌رسد، بخشی از سازمان‌هایی که با الکترونیک شدن بیگانه هستند، نگران امنیت اطلاعات‌شان باشند.
هرنوع دغدغه‌ای در زمینه حفظ محرمانه بودن اطلاعات و تبادل داده‌ها راه‌حل فنی معتبر دارد. موضوع اصلی این است که دوستان بخواهند اطلاعات را به چه شیوه‌ای به مردم ارائه کنند. تجربه نشان داده، دولت الکترونیک منفعت زیادی برای مردم و کشور دارد. اخیرا سامانه ملی مرکز تبادل اطلاعات اعلام کرده، می‌تواند ماهی بیشتر از 8میلیون تبادل اطلاعاتی را جواب دهد. با دستور سازمان اداره استخدامی بحث حذف کپی شناسنامه به جریان افتاده است. به مرور «کپی مدرک» را حذف می‌کنیم و از این به بعد، مدرک در سامانه‌ها وجود دارد. برای امنیت بیشتر اطلاعات کاربران در زمینه امضای الکترونیک نیز مشغول فعالیت‌هایی هستیم.