- الف) تاریخچه مرکز
تأسيس این مرکز به دولت مرحوم آيت‌الله هاشمی رفسنجانی و تشکیل «مرکز تحقیقات استراتژیک» به ریاست آقایان سیدمحمد موسوی خوئینی‌ها (۱۳۷۱-۱۳۶۸) و دکتر حسن روحانی (۱۳۷۶-۱۳۷۱) برمی‌گردد. با روی کار آمدن دولت حجت‌الاسلام و المسلمین سيدمحمدخاتمی، ساختار قبلی مرکز به مجمع تشخیص مصلحت نظام منتقل شد كه درحال حاضر با نام «مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام» شناخته می‌شود. اما مرکزی با حفظ اهداف همان نهاد (ارائه راهبرد به دولت) به مسئولیت دکتر محمدرضا تاجیک (۱۳۸۴-۱۳۷۸) تأسیس شد که «مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری» نام گرفت.
در دوره ریاست‌جمهوری دکتر محمود احمدی‌نژاد به ترتیب آقایان دکتر علیرضا ذاکراصفهانی (۱۳۸۸-۱۳۸۴) و دکتر پرویز داوودی (۱۳۹۲-۱۳۸۸) ریاست مرکز بررسی‌های استراتژیک را برعهده داشتند.
در دولت اول دكتر حسن روحانی، سرپرستی مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری بر عهده دکتر حسام‌الدین آشنا قرار گرفت. در این دوره «گفتمان سياستگذاري عمومی»، محوريت فعاليت‌ها و پژوهش‌های مركز را تشكيل می‌دهد.
- ب) شرح وظایف مرکز
ماده 1. هدف تشکیل مرکز
«مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری» که در این متن به اختصار «مرکز» نامیده می‌شود، به عنوان نهاد مشورتی شخص رئیس‌جمهور، و به منظور انجام مطالعات و پژوهش‌های سیاستی و ارائه طرح‌ها و پیشنهادهای نهایی راجع به راهبردهای (استراتژی‌های) ملی؛ و مطالعه سیاست‌گذاری عمومی کشور با رعایت سیاست‌های کلی نظام، در ۱۰ حوزه: ۱. سیاست داخلی؛ ۲. سیاست زيرساختي؛ ۳. سیاست اجتماعی؛ ۴. سیاست فرهنگی؛ ۵. سیاست نظامی-امنیتی؛ ۶. سیاست حقوقی؛ ۷. سیاست محیط زیست؛ ۸. سیاست بهداشت و سلامت؛ ۹. سیاست علم، فناوری و نوآوری؛ و ۱۰. سیاست خارجی و روابط بین‌الملل، و با تأکید خاص بر مطالعات آینده‌پژوهی در هر یک از ۱۰ حوزه مذکور فعالیت می‌کند.
ماده 2. جایگاه سازمانی
«مرکز» از لحاظ سازمانی وابسته به نهاد ریاست جمهوری است و زیر نظر رئیس‌جمهور اداره می‌شود. اعتبارات «مرکز» در بودجه کل کشور در ردیفی مستقل ذیل عنوان نهاد ریاست جمهوری پیشنهاد می‌گردد.
ماده 3. ارکان مرکز
ارکان مرکز عبارتند از:
رئیس مرکز
شورای علمی
ماده 4. رئیس مرکز
رئیس مرکز از میان صاحب‌نظران و آگاهان به مباحث استراتژیک با حکم رئیس‌جمهور برای مدت چهار سال منصوب می‌گردد. انتصاب مجدد وی به ریاست مرکز بلامانع است.
ماده 5. وظایف و اختیارات رئیس مرکز
رئیس مرکز به عنوان بالاترین مقام اجرایی و اداری مرکز وظایف زیر را بر عهده دارد:
تنظیم بودجه سالیانه و ارائه جهت تصويب
نظارت بر حسن اجرای برنامه‌های راهبردی مرکز، طرح‌های پژوهشی و سایر فعالیت‌های علمی و آموزشی
نمایندگی مرکز در کلیه دعاوی حقوقی و غیرحقوقی، در مقابل مقامات قضایی و اشخاص حقیقی و حقوقی با حق توکیل به غیر
تهیه و پیشنهاد طرح تشکیلاتی و ساختاری مرکز و کلیه آئین‌نامه‌های اجرایی آن
تهیه گزارش عملکرد دوره‌ای یا موردی و ترازنامه سالانه مرکز
تهیه و تنظیم سیاست‌ها، اولویت‌ها و خط‌مشی‌های مرکز
تهیه و ابلاغ دستورالعمل‌ها و بخشنامه‌های اجرایی مرکز
تهیه طرح پیشنهادی جهت اصلاح شرح وظایف مرکز
امضای کلیه اسناد تعهدآور
ماده 6. شورای علمی
شورای علمی متشکل از رئیس مرکز، معاونین و حداکثر سه عضو حقیقی به انتخاب رئیس مرکز است. وظایف و اختیارات شورای علمی مرکز عبارت است از:
بررسی و تصویب طرح‌ها، برنامه‌ها و اولویت‌های پژوهشی در مرکز، در چارچوب شرح وظایف
بررسی و تصويب طرح‌هاي پژوهشي مركز، و نظارت بر كيفيت پژوهش‌ها
تصویب گزارش‌های تهیه شده راجع به راهبردهای ملی کشور جهت ارائه به مراجع ذیربط در چارچوب شرح وظائف مرکز
بررسی، تهیه و ارائه پیشنهادهای لازم جهت تغییر و اصلاح اهداف استراتژیک با رعایت شرح وظایف
ارزیابی فعالیت‌های علمی و پژوهشی مرکز
تصویب برنامه‌ها، سمینارها، کنفرانس‌ها، و همایش‌های علمی و ارائه پیشنهاد ضوابط برگزاری آن‌ها
اظهار نظر در مواردی که از طرف رئیس مرکز به شورا محول می‌شود
ماده 7. وظایف مرکز
«مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری» با اتکا به جایگاه قانونی و ساختار سازمانی، مندرج در بندهای پیشین، نسبت به انجام وظایف زیر اقدام خواهد کرد:
بررسی و اظهارنظر درباره پرونده‌هایی که از سوی رئیس‌جمهور به مرکز ارجاع می‌شود
تدوین، صورتبندی، و ترویج گفتمان رئیس‌جمهور
انجام تحقیقات راهبردی درباره راهبردها و اولویت‌های ملی
طراحی طرح‌های لازم برای محقق ساختن راهبردهای ملی و پیشنهاد آن به رئیس‌جمهور
مطالعه، ارزیابی، نقد و بهسازی لوایح و مصوباتی که در کمیسیون‌های دولت، مجلس شورای اسلامی، مجمع تشخیص مصلحت نظام، شورای عالی امنیت ملی یا دیگر نهادهای حاکمیتی بررسی می‌شوند
ارزيابي اثربخشي سياست‌ها، برنامه‌ها و اقدامات دستگاه اجرايي دولت، در مقام مشورتي شخص رئيس جمهور
شبکه‌‌سازي استانی با هدف گسترش شبکه ارتباط مرکز با نخبگان کشور در سطح استان‌ها، کسب ایده‌های نخبگان در ابعاد مختلف، و افزایش تعامل نخبگان با دستگاه‌های دولتی
همكاري بين‌المللي با موسسات خارجي مشابه
انتقال نظرات نخبگان به رئیس‌جمهور به عنوان «نهاد ملی گفت‌وگو» و ایجاد زمینه مناسب برای حضور نخبگان- از همه جناح‌ها و سلائق سیاسی، فکری، فرهنگی و اجتماعی - به منظور وسیع‌تر کردن ارتباطات رئیس‌جمهور با بدنه اجتماعی و بالاخص نخبگان
تدوین و اجرای برنامه‌های آموزش نخبگان در حوزه‌های راهبردی و سیاست‌گذاری عمومی
اداره مرکز اسناد، کتابخانه و آرشیوی (کاغذی و الکترونیک) از متون مرتبط با موضوعات راهبردی و سیاست‌گذاری عمومی
ماده 8. اختیارات مرکز
درخواست داده‌ها، اطلاعات و اسناد عادی و طبقه‌بندی‌شده مورد نیاز از سازمان‌های دولتی و غیردولتی برای بررسی پرونده‌های ارجاع شده از سوی رئیس‌جمهور و سایر مطالعات و بررسی‌هایی که ذیل ماده 6 انجام می‌گیرد.
تأسیس پایگاه‌های اینترنتی و شبكه‌هاي اجتماعي برای انتشار محتوای متناسب با وظایف مرکز
اقدام مستقیم یا حمایت از برگزاری همایش‌ها، کنفرانس‌ها، سخنرانی‌ها، اجرای پژوهش‌ها، و نگارش پایان‌نامه‌ها و رساله‌های کارشناسی ارشد و دکتری مناسب، تولید برنامه‌های رادیو و تلویزیونی، و چندرسانه‌ای، فعالیت در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، انتشار مجلات و کتاب‌ها از طریق «کمک مالی»
مرکز می‌تواند برخی طرح‌های مطالعاتی را به سایر مراکز و مؤسسات تحقیقاتی داخلی و خارجی ارجاع کرده و از نتایج آن‌ها برای انجام وظایف مرکز استفاده نماید
مرکز می‌تواند با سایر مراکز تحقیقاتی و پژوهشی، اندیشکده‌ها، اتاق‌های فکر، انجمن‌های علمی، و سازمان‌های مردم‌نهاد، و نهادهای مدنی بخش خصوصی و غیردولتی تفاهم‌نامه همکاری امضا نماید. هم‌چنین مرکز مجاز است از فعالیت‌های راهبردی این مراکز در قالب «کمک» و «مشاركت» حمایت مالی کند
مرکز در راستای اشاعه گفتمان و کمک به تولید و مدیریت دانش در عرصه مسائل راهبردی، مجاز است از تألیف و ترجمه متون (کتاب و مقاله) حمایت کند. در ضمن، مرکز می‌تواند برای تألیف و ترجمه متون، و هم‌چنین انتشار آن‌ها با ناشران دولتی و خصوصی همکاری نماید، و در قالب «کمک» يا «مشاركت» از انتشار متون حمایت نماید
مرکز می‌تواند با مراکز تحقیقاتی، مؤسسات مطالعات استراتژیک و اندیشکده‌های خارجی تفاهم‌نامه و قرارداد همکاری امضا نماید و با آن‌ها ارتباط علمی و پژوهشی داشته باشد
مرکز می‌تواند از اعزام پژوهشگران خود یا دیگر پژوهشگران به بازدیدها، همایش‌ها، و دوره‌های علمی-آموزشی خارج از کشور حمایت کند
مرکز می‌تواند از شخصیت‌های علمی، سیاسی، مطبوعاتی و شخصیت‌های مهم سازمان‌های بین‌المللی برای سخنرانی، یا اداره کارگاه آموزشی و پژوهشی دعوت به عمل آورد و هزینه‌های انجام این اقدامات را نیز پرداخت نماید. هم‌چنین مرکز می‌تواند در چارچوب همکاری با سایر نهادهای علمی، اتاق‌های فکر و مراکز پژوهشی داخل کشور، بخشی از هزینه‌های سفر شخصیت‌های علمی، سیاسی و مطبوعاتی‌ای را که این نهادها به ایران دعوت می‌کنند، بپردازد
مركز می‌تواند در چارچوب مقررات مربوطه از اشخاص حقيقي و حقوقي خارجي براي انجام تحقيقات استفاده نمايد.
مرکز می‌تواند از نخبگان ایرانی (نخبگان علمی، فرهنگی، کسب‌وکار، و ...) خارج یا داخل کشور برای انجام وظایفی که بر عهده دارد استفاده کند
مرکز مجاز است برای اشاعه راهبردهای ملی، و تأثیرگذاری بر فضای سیاست‌گذاری عمومی، نشریات (کاغذی یا الکترونیک) منتشر کرده، و از امکانات فضای مجازی استفاده نماید
مرکز مجاز است برای پایش و ارزیابی تحولات اجتماعی و فرهنگی، نسبت به سفارش و اجرای مطالعات نظرسنجی، و تأسیس پنل ملی اقدام نماید
مرکز مجاز است نسبت به برگزاري دوره‌های آموزشی ويژه تخصصي اقدام نمايد. نحوه اقدام در برنامه آموزشی كه جداگانه به تصويب می‌رسد تعيين خواهد شد.