به گزارش همشهري آنلاين، دكتر محسن اسماعيلي در یکصد و بیست و هشتمین جلسه شرح و تفسیر نهج‌البلاغه در محل مجموعه فرهنگي سرچشمه، براي تبئين شيوه مناسب دعوت به صراط مستقیم الهی به آيه شريفه «اُدْعُ إِلَى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُم بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ » اشاره كرد و گفت: از این آیه استنباط مي‌شود كه آنچه وظیفه ما است، دعوت به راه خدا است نه اجبار و تحکّم؛ حتی پیامبر هم حق اجبار کسی را نداشت. نهایت دلسوزی و تلاش را داشت، اما کسی را مجبور نمی‌کرد:«إِنَّمَا أَنتَ مُذَكِّرٌ ، لَّسْتَ عَلَيْهِم بِمُصَيْطِرٍ».
وي افزود: همچنين دعوت باید «إِلَى سَبِيلِ رَبِّكَ» باشد، نه «إِلَى سَبِيلِ نَفسكَ»! گاهی دعوت به اتحاد، دعوت به نفس است نه دعوت به ربّ. حتی شاید خود انسان نیز متوجه این حیله شیطان نباشد و در حقیقت توهّم دعوت به سبیل ربّ داشته باشد؛ در حالی که در واقع اصرار بر موضع خود و دعوت به نفس دارد.
اين استاد دانشگاه تهران در ادامه، دعوت و جذب دیگران را نيازمند مخاطب‌شناسی دانست و خاطرنشان كرد: قبل از هر چیز بايد تشخیص داد که طرف مقابل اهل خِرد و استدلال است یا تحت تاثیر عاطفه و احساس یا بر موضع لجاجت و جدال؟ برای هر گروهی باید شیوه مناسب انتخاب کرد؛ وگرنه دعوت نتیجه‌بخش نخواهد بود و حتی شاید نتیجه عکس دهد.
وي با اشاره به سيره اميرالمومنين(ع) در دعوت به حق، گفت: امام علي(ع) هر کس را به شیوه و لحن مناسب خودش دعوت مي‌كند. برخورد ایشان با ناکثین و قاسطین و مارقین یکسان نیست و هر کدام را به نوعی مخاطب قرار داده است.
عضو مجلس خبرگان رهبري، گام نخست دعوت را انتخاب شیوه مناسب دانست و تصريح كرد: حتی در جهاد ابتدایی و جنگ با کفار حربی نیز واجب است که ابتدا با تبیین محاسن اسلام، آنان را دعوت به راه خدا کنیم. علی علیه‌السلام می‌فرماید: «پيامبر خدا، مرا به يمن فرستاد و به من فرمود: اى على! با كسى مجنگ تا آنكه او را دعوت كنى.»
محسن اسماعيلي ادامه داد: به همین جهت است که امام علیه‌السلام برای دعوت و هدایت همه مخالفان و دشمنان خود کوشش کرده‌اند و با شیوه مناسب به دنبال جذب هر نوع از آنان بوده‌اند. حتی وقتی کار به جنگ هم می‌کشید، از درشتگویی و فحاشی به دشمن نهی می‌کرد؛ چنانکه وقتی شنید که گروهی از اصحابش در جنگ صفین به اهل شام دشنام می‌دهند، فرمود: «إِنِّي أَكْرَهُ لَكُمْ أَنْ تَكُونُوا سَبَّابِينَ»؛ من خوش ندارم كه شما دشنام‌دهنده باشيد! بعد هم توصیه فرمود که به جای دشنام، به تشریح حقیقت با بیان خوب و دلنشین بپردازید؛ زیرا اثرگذارتر است، و حتی اگر اثر نداشته باشد، اتمام حجت است.
وي گام دوم دعوت را مدارا و تحمل نظر مخالف خواند و گفت: با این حال، حتی با رعایت شیوه مناسب دعوت نیز نمی‌توان همه اشتباهات دیگران را تصحیح و تمام دگراندیشان را به سوی موضع درست الهی کشاند. در این صورت هم نباید فوراً به تنازع و درگیری تن داد، بلکه تا جایی که ممکن است باید با دشمن، چه رسد به مخالف، مدارا کرد.
عضو مجلس خبرگان رهبري افزود: عقل می‌گوید که اگر روزنه‌ای هم به سوی هدایت باز باشد؛ از راه سعه صدر و خوش خُلقی است و لذا مدارا و تحمل نظر مخالف خود یکی و بلکه بارزترین مصداق حکمت است؛ چنانکه على عليه‌السلام فرمود: «رَأسُ الحِكمَةِ مُداراةُ النّاسِ»؛ مدارا كردن با مردم، اوج واقع‌بینی است.
وي در ادامه خاطرنشان كرد: اگر مدارا نیز موثر واقع نشد و بلکه موجب تجری و تعدی آنان و بروز اختلاف و تنازع در جامعه شد، راهی جز مقاومت و دفاع و برخورد وجود ندارد. وقتی به علی علیه‌السلام خبر داده شد که اصحاب جمل در حال جمع شدن در بصره هستند، فرمود: «اينان به دلیل دشمنی با حکومت من دست اتحاد به یکدیگر داده‌اند و من صبر مى‌كنم، تا آنگاه كه بترسم كه صبر من اختلاف و افتراق شما را در پى داشته باشد. اگر اين انديشه را كه در سر دارند، به پايان برند، نظام كار مسلمانان از هم گسيخته گردد.»
دكتر اسماعيلي با تاكيد بر اينكه مدارا و تحمل نظر مخالف، شرط لازم برای تبلیغ دین است، گفت: مدارا و تحمل نظر مخالف و حتی جفای دیگران، خصوصاً برای مبلغان دینی یک ضرورت است؛ همان گونه که نخستین خواسته حضرت موسی علیه‌السلام همین بود. تا به او گفته شد: «اذْهَبْ إِلَى فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغَى»، گفت: «رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي».
وي افزود: امام خمینی(ره) در کتاب «شرح حديث جنود عقل و جهل» تاکید می‌کند که بدخُلقی و درشتگویی از اساس با تبلیغ دین و دعوت به حق منافات دارد. ایشان نوشته است: «در مقاصد دينى از قبيل ارشاد و هدايت مردم رفق و مدارا از مهمّات است كه بدون آن، اين مقصد شريف عملى نخواهد شد.... زودرنجى و كدورت و أمراض عصبى، به كلّى با اين شغل شريف منافى است. شدّت و عنف و عجله، مخالفِ وظيفه هاديان الى اللَّه است.»