به گزارش ايسنا، نیلوفر عابدین‌زاده گفت: خزر به عنوان بزرگ‌ترین دریاچه دنیا نزدیک به ۴۰ درصد مجموع مساحت دریاچه‌های دنیا را شامل می‌شود. ناحیه جنوبی دریای خزر، آب‌های ساحلی ایران را تشکیل داده و در حدود ۳۹ درصد از سطح و حجمی بیش از ۶۵ درصد از کل آب دریا را تشکیل می‌دهد.
وی افزود: اگرچه در ایران هیچ گونه بهره‌برداری از منابع نفت و گاز واقع در این منطقه از جمله در آب‌های آن صورت نمی‌گیرد، اما این دریا تامین آب ۴۰ درصد از فعالیت‌های کشاورزی را به خود اختصاص داده است.
عابدین‌زاده با اشاره به این که دریای خزر در بسیاری جهات خصوصا از سه منظر محیط زیست، اقتصاد و جغرافیای سیاسی منحصر به فرد است، ادامه داد: موقعیت استراتژیک دریای خزر بین اروپا و جنوب شرقی آسیا، این دریا را شاهراه اصلی برای حمل و نقل کالا میان اروپا و کشورهای ساحلی خزر، ترکیه، خاورمیانه و آسیای شرقی کرده است. مهم‌ترین ویژگی اقتصادی خزر، نفت و گاز است که آن را پس از خلیج فارس و سیبری، واجد بیشترین ذخایر نفتی جهان کرده است.
معاون آموزشی و پژوهشی پژوهشکده محیط زیست جهاد دانشگاهی کشور در خصوص تنوع زیستی دریای خزر با بیان این که تنوع بیولوژیکی در دریاچه خزر به دلیل اختلاف میان شرایط فیزیکی هر یک از سه بدنه آبی مذکور، تاریخچه خاص زمین‌شناسی و انزوای جغرافیایی؛ غنی و در عین حال متفاوت است، خاطرنشان کرد: بخش شمالی غنی‌ترین تنوع گیاهی و جانوری و خلیج قره‌بغاز کمترین تنوع را در خزر دارد.
- عوامل تهدیدکننده دریای خزر کدامند؟
وی افزود: عرصه‌هایی نظیر باتلاق‌ها، مصب‌ها و رودخانه‌هایی که به دریای خزر می‌ریزند نیز همیشه به‌عنوان زیستگاه‌های ارزشمند و غنی مورد توجه جامعه جهانی قرار داشته‌اند. عوامل تهدیدکننده تنوع زیستی خزر کم نیست. به‌عنوان نمونه می‌توان از مهار آب رودخانه‌ها، شکارهای غیرمجاز، نوسانات سطح آب، آلودگی‌های مختلف، حضور گونه‌های ناشناخته و تغییرات اقلیمی نام برد.
عابدین‌زاده ادامه داد: در حال حاضر آلودگی نفتی و تجاوز جانورانی به نام شانه‌داران ژله‌ای به حریم خزر به‌شدت این اکوسیستم را تهدید می‌کند. متاسفانه ماهیان خاویاری خزر نیز که بیشتر از ۹۰ درصد نیاز بازارهای جهانی را تامین می‌کنند، تنها به دلیل همین بحران‌های زیست‌محیطی بشدت در معرض خطر قرار گرفته‌اند.
وی تصریح کرد: دریای خزر از ۵۷۵ نوع گیاه، ۱۳۳۲ گونه جانور و ۸۵۰ نمونه ماهی برخوردار است. البته غنای دریا، بیشتر به ماهی است. همچنین دریای خزر از جهت این که بخش قابل توجهی از محصولات شیلات منطقه و نیز حدود نود درصد خاویار جهان را تولید می‌کند، برای کشورهای ساحلی دارای اهمیت است.
- دردسرهای نفتی
عابدین‌زاده با اشاره به این که در اختیار بودن بیش از ۲۵ درصد ذخیره نفتی جهان و نیز بیش از ۲۰ هزار چاه فعال و غیر فعال نفت از دیگر ویژگی‌های این اکوسیستم ارزشمند است، تصریح کرد: ویژگی‌های جوی آن به رویش جنگل و توسعه کشاورزی کمک کرده، زمینه‌های اشتغال را فراهم می‌آورد. ضمن این که راه ارتباطی مناسب و امنی برای حمل و نقل بار و مسافر است.
وی در خصوص آلودگی دریای خزر گفت: زیرساخت‌ها در اطراف دریای خزر اثرات جدی بر این اکوسیستم داشته که در نتیجه خسارات دراز مدت به دریا تحمیل شده است. فعالیت‌ها در اطراف دریای خزر باعث عدم تعادل این اکوسیستم بسیار حساس و شکننده شده است. دریای خزر به دلیل مسائل مختلف از جمله آلودگی‌های استخراج نفت، رودخانه و دریا، سطح آب، خسارت بیولوژیکی و عدم رژیم حقوقی در میان همسایه‌ها در معرض خطر جدی قرار دارد.
عابدین‌زاده تصریح کرد: لکه‌های نفتی بزرگ در سطح دریا و هزاران جریب خاک آلوده به نشت نفت رها شده از چاه، برخی از بخش‌های آلودگی این اکوسیستم هستند. علاوه بر این، صنایع مختلف مربوط به آلودگی به خصوص صنایع شیمیایی و معدنی، کود و سموم زمین‌های کشاورزی و .... وجود دارد.
وی با اشاره به این که حمل و نقل از طریق دریا نیز همیشه مشکل‌ساز بوده است، گفت: استخراج نفت و گاز می‌تواند منجر به افزایش، آلودگی خاک و هوا و دریا و همچنین انتشار گازهای گلخانه‌ای مانند متان دی اکسید کربن در نتیجه افزایش گازهای جهانی شود.
معاون آموزشی و پژوهشی پژوهشکده محیط زیست جهاد دانشگاهی کشور ادامه داد: تخمین زده شده است که تولید سوخت از خزر، حدود ۲۰-۱۵ میلیون تن دی اکسید کربن منتشر می‌کند. سالانه ۱۲۲ هزار و ۳۵۰ تن آلودگی نفتی، ۳۰۴ تن کادمیوم و ۳۴ سرب تن وارد دریای خزر می‌شود. بیشترین آلودگی نفتی از سوی همسایگان شمالی این دریا است که به دلیل شیب خزر این آلودگی‌ها به سمت ایران پیشروی می‌کند.
وی با اشاره به این که این مسائل علاوه بر تاثیر منفی بر دریای خزر اثرات جدی بر رفاه انسان، گیاهان و حیات وحش منطقه دارد، گفت: منابع اصلی آلودگی دریای خزر، آلودگی ناشی از منابع مستقر در خشکی، آلودگی ناشی از حفاری در دریا، آلودگی ناشی از تخلیه مواد زاید و سمی و تخلیه زوائد اتمی که خطرناک‌ترین اقدام به‌شمار می‌آید، هستند و در کنار آنها آلودگی ناشی از کشتی‌ها، آلودگی ناشی از اتمسفر، حفاری و اکتشاف در بستر عمیق دریاها نیز این دریا را رنج می‌دهد.
عابدین‌زاده ارزیابی میزان تاثیرات زیست محیطی آلاینده‌های پایدار در محیط زیست دریایی و توجه فوری به پیدا کردن و معرفی جایگزین بهتر برای آن دسته از مواد شیمیایی که دارای اثرات زیانبار هستند را از جمله راهکارهای مدیریتی رفع آلودگی دریای خزر دانست و گفت: در غیر این صورت، این مواد خطرات غیرقابل کنترل به محیط زیست و سلامت انسان وارد می‌سازند.
وی افزود: ترویج بهترین تکنیک‌های زیست محیطی برای کنترل آفت در کشاورزی و آبزی‌پروری، شناسایی منابع آلاینده دریای خزر با منشأ خشکی از اهمیت خاص برخوردار است و در این طرح تله‌های آلودگی که شامل آب‌های سطحی و زیر زمینی هستند با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای و نقشه‌ها در مصب رودخانه‌ها معین شده و منشأ آلودگی‌ها مشخص می‌شود.
عابدین‌زاده در خصوص فعالیت‌ها، عملکردهای ملی، خط مشی‌ها و راهکارها، گفت: جمع‌آوری و نگهداری فهرست منابع مشخص آزادکننده آلاینده‌های آلی پایدار و شناسایی و ارزیابی این منابع می‌تواند یک پایه و اساس برای جلوگیری و کنترل آلودگی باشد.
وی تصریح کرد: توسعه برنامه‌های جامع ملی و قابل اجرا برای کاهش یا حذف میزان نشر و تخلیه آلاینده‌های آلی پایدار شامل هدف‌ها، زمان‌بندی و اندازه‌گیری بخش ویژه برای صنعت و کشاورزی، اولویت به کنارگذاری یا تحریم موادشیمیایی که به صورت غیرقابل کنترل به انسان و محیط زیست آسیب می‌رسانند از دیگر اقدامات موثر به شمار می‌رود. این عمل از طریق جایگزینی توسط مواد مناسب زیست محیطی، کاربرد بهترین تکنیک قابل دسترس و بهترین عملکرد زیست محیطی و بکارگیری روش‌های تلفیقی کنترل و جلوگیری از آلودگی صورت می‌گیرد.
معاونت آموزشی و پژوهشی پژوهشکده محیط زیست جهاد دانشگاهی کشور بر ایجاد یک برنامه نظارت مستمر زیست محیطی جهت کنترل آلودگی ناشی از آلاینده‌های آلی پایدار تاکید کرد و توسعه روش‌های مناسب جهت ایجاد تسهیلات برای جمع‌آوری و دفع زیست محیطی زایدات حاوی آلاینده‌های آلی را موثر دانست.
وی توسعه برنامه‌هایی جهت ارتقای استفاده آگاهانه از موادی که باعث تخلیه و نشر آلاینده‌های آلی پایدار از منابع مختلف می‌شوند شامل تکنیک‌های بهینه کشاورزی که استفاده از آفت‌کش‌ها را برای تولید محصول محدود می‌کند را از دیگر موارد دارای اهمیت دانست.
عابدین‌زاده افزود: تصویب و اجرای قراردادها و توافقنامه‌های بین‌المللی جهت کاهش آلودگی‌های ناشی از آلاینده‌های آلی پایدار، تعیین انواع و مقادیر آلاینده‌های آلی پایدار استفاده شده در منطقه و ارزیابی وجود آلاینده‌های موجود در محیط زیست دریایی از دیگر راهکارها است.
وی تصریح کرد: یکی از مهم‌ترین مسائل دریای خزر که پس از فروپاشی شوروی، ظهور و بروز بیشتری پیدا کرد، ضرورت تعیین رژیم حقوقی جدید آن است که بعد از ۲۵ سال و برگزاری پنج نشست سران و ۵۱ جلسه کارشناسی در تاریخ ۲۱ مرداد ماه امسال، سند ۱۸ صفحه‌ای مربوط به آن امضا شد. در این سند موضوع تقسیم‌بندی دریای خزر با توافق نمایندگان هر پنج کشور گنجانده شده است.