زمانی که اینترنت تلفنی (Dial-up) کامپیوترهای غول‌پیکر خانگی‌مان را به جهان وصل می‌کرد، مصرف‌کننده‌ها سر زمان مصرف و وصل نشدن به مرکز گله‌مند بودند و حالا چالش حجم گریبان‌شان را گرفته است. با تغییراتی که در زمینه فروش حجم از نیمه دوم سال گذشته پیش آمد، شیوه فروش حجم اینترنت تغییراتی کرد. حجم اینترنت - دست‌کم در ظاهر - افزایش داشت و مشوق‌هایی هم برای سایت‌های ایرانی درنظر گرفته شد تا کاربران به استفاده از امکانات داخلی تشویق شوند؛ نتیجه اما هنوز با یک سرویس قابل‌قبول فاصله جدی دارد. قرار بود اینترنت حجمی، نامحدود شود که نشد.
از طرفی شیوه محاسبه حجم اینترنت همچنان مبهم است تا جایی که به‌نظر نمی‌رسد، شرایط آن‌قدرها که انتظار می‌رفت، به نفع کاربران تغییر کرده باشد.
- رونق بساط حجم فروشی
در روزگاری نه‌چندان دور حجم اینترنتی یا ترافیک یکی از منابع مهم درآمدی ISPها یا شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات اینترنتی بود. سرعت و حجم محدود ارائه شده در اشتراک‌ها با نیاز مشترک تناسبی نداشت. در نتیجه، مشترک ناچار بود مدام حجم بیشتری بخرد که این به‌معنای سرازیر شدن مقدار قابل‌توجهی پول به حساب این شرکت‌ها بود. طرح اینترنت با حجم نامحدود که از اواسط سال گذشته اجرا شد، قرار بود هوای کاربران را داشته باشد و جلوی حجم‌فروشی‌های گسترده را بگیرد.
اما در نهایت این حجم‌فروشی شکل دیگری به خودش گرفت. نیما شایافر، کارشناس فنی در این رابطه به همشهری می‌گوید: «به‌نظر نمی‌رسد قانونی در رابطه با شیوه فروش حجم وجود داشته باشد. به همین دلیل، برخی شرکت‌ها مقدار حجم خارجی را خیلی کمتر از حجم داخلی درنظر می‌گیرند. به همین دلیل، مشترک عملا دوباره وادار به خرید حجم بیشتر می‌شود.»
بررسی‌های همشهری نشان می‌دهد، برخی شرکت‌های ارائه خدمات اینترنت برای ترغیب مشتری‌ها به استفاده از خدمات‌شان، سرویس پایه با حجم کمتر را با قیمت بسیار ارزان ارائه می‌کنند، اما در نهایت، با فروش حجم به کاربر درآمد قابل‌توجهی به‌دست می‌آورند.
- نقض احتمالی قانون بی‌طرفی اینترنت
در حالی حجم اینترنت و قیمت‌گذاری برای آن به معضلی برای مشترکان تبدیل شده که عملا به‌نظر می‌رسد شیوه قیمت‌گذاری‌ها و محدود کردن مصرف‌کننده‌ها نیز چندان کارآمد نباشد. بنابر اصل بی‌طرفی شبکه یا Net Neutrality اینترنت باید بدون درنظر گرفتن فرستنده، گیرنده و محتوای منتقل‌شده به کاربران سرویس بدهد.
براین اساس، تفکیک کاربران براساس نوع ابزار الصاق شده یا نحوه ارسال داده‌ها در آنها باید طوری باشد که آزادی انتخاب کاربر مورد تعرض قرار نگیرد. این اصل می‌گوید، شرکت ارائه‌دهنده خدمات اینترنتی نباید با روشی که تحت کنترل و نظارت کاربر نیست، ترافیک شبکه را بازبینی کرده یا باعث محدودیت در دریافت اطلاعات شود. قیمت‌گذاری غیرعادی روی شیوه ارسال و دریافت محتوا نیز شامل همین قانون است. به‌جز این، برخی کارشناسان می‌گویند، به‌طور کلی کاربران را باید به مصرف بیشتر اینترنت تشویق کرد و تفکیک حجم به 2بخش داخلی و خارجی صرفا باعث سنگ‌اندازی در این مسیر می‌شود.
پوریا آسترکی، کارشناس وب به همشهری می‌گوید: «در دنیای وب باید مشترکان را به مصرف بیشتر اینترنت تشویق کرد و قیمت اینترنت را برای پرمصرف‌ها کم کنیم، اما این در حالی است که، مشترکان کم‌مصرف معمولا مورد تشویق قرار می‌گیرند. دولت‌ها همیشه کاری می‌کنند تا مصرف مشترک بالاتر برود چون هرچقدر خدمات بیشتری از وب دریافت شود یعنی دولت در جای دیگری باید کمتر هزینه کند. هزینه‌های سربار دولتی پایین می‌آید و این به‌نفع کشور است.»
- حق شکایت محفوظ است
شرکت ارتباطات زیرساخت اعلام کرده، کاربرانی که ارتباط اینترنتی مطلوبی ندارند، می‌توانند با شماره تلفن 195 تماس گرفته و وضعیت‌شان را اعلام کنند. سایت http://crasac.ir هم همین کارکرد را دارد و کاربران تلفن همراه نیز اگر اینترنت همراه‌شان دچار مشکل شده، می‌توانند از همین طریق شکایت کنند. حسین فلاح جوشقانی، معاون وزیر ارتباطات و رئیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی به همشهری می‌گوید: «شکایت‌ها به‌صورت موردی بررسی می‌شود. درنهایت، شرکت‌ها درصورتی که خدمات‌شان مشکل داشته باشد، قطعا باید خسارت مشتری‌هایشان را جبران کنند و بی‌مسئولیتی آنها قابل‌قبول نیست.»
- مکث
- شیوه محاسبه مبهم
برای تشویق کاربران به استفاده از سرویس‌های داخلی چند ماهی است که حجم اینترنت به 2بخش داخلی و بین‌المللی تقسیم می‌شود. گفته می‌شود، حجم اینترنت داخلی 50درصد ارزان‌تر از بین‌المللی است. اینکه کدام شرکت چه شیوه‌ای را برای اعمال حجم درنظر می‌گیرد، مشخص نیست. ضمن اینکه شیوه تفکیک ترافیک داخلی و بین‌المللی نیز مبهم به‌نظر می‌رسد. ترافیک معمولا با این 2روش کلی تفکیک می‌شود.
- سایت‌های منتخب
وزارت ارتباطات فهرستی از سایت‌های منتخب داخلی را اعلام کرده که گفته می‌شود مبنای محاسبه ترافیک داخلی است. با این حساب، اگر مشترک از این سایت‌ها بازدید کند، ترافیک داخلی مصرف کرده و هزینه‌اش با 50درصد تخفیف محاسبه می‌شود. در غیراین‌صورت، حجم اینترنت بین‌المللی حساب می‌شود.
نیما شایافر، کارشناس فنی دراین‌باره به همشهری می‌گوید: «معلوم نیست مبنای شمارش استفاده از این سایت‌های داخلی چیست چون معمولا برای اینکه آی‌اس‌پی متوجه شود کاربر در چه سایتی تردد کرده، آی‌پی آن سایت مشخص به‌عنوان راه شناسایی استفاده می‌شود. اما اگر سایت به هر دلیلی روی یک سرور یا CDN جدید فعال شود، آدرس قبلی از بین می‌رود و این احتمال وجود دارد که با وجود استفاده از خدمات سایت‌های داخلی، ترافیک به‌صورت بین‌المللی محاسبه شود.»
- شناسایی آی‌پی کاربر
یکی دیگر از راه‌های تفکیک حجم خارجی از داخلی که به‌نظر می‌رسد بیشتر مرسوم باشد، بررسی آی‌پی یا شناسه اینترنتی کاربران است. با این حساب، استفاده از نرم‌افزارهای تغییر آی‌پی (فیلترشکن) چون عملا ترافیک اینترنت را دور می‌زند و از طریق یک سرویس‌دهنده خارجی به اینترنت کشور متصل می‌شود، حجم اینترنت بین‌المللی را مصرف می‌کند. اما در این مورد هم کاستی‌هایی به چشم می‌خورد. علی اکرمی، مدیر فنی پروژه و توسعه‌دهنده نرم‌افزار می‌گوید:
«از سایتی با سرور داخلی بدون VPN یا Proxy دانلود داشتم و متوجه شدم، حجم ترافیک خارجی برای من محاسبه شده است. از پشتیبانی شرکت جویا شدم که گفتند، از زمان شروع تا پایان اتصال به اینترنت حتی اگر یک کیلوبیت مصرف خارجی داشته باشید، کل ترافیک‌تان تا پایان اتصال، خارجی محسوب می‌شود.»