بعد از انقلاب، دشمنی میان جمهوری اسلامی و آمریکا همیشه وجود داشته اما در دولت ترامپ سیاست تغییر رژیم در ایران علنی‌تر از دولت‌های گذشته شد. حضور مقامات کاخ سفید در نشست‌های منافقین، اظهارات صریح رکس تیلرسون، وزیر خارجه سابق آمریکا برای تغییر مسالمت‌آمیز حکومت در ایران و فعال کردن همه امکانات علیه دولت و حکومت ایران از تحریم‌ها گرفته تا حمایت از برخی اغتشاشات در ایران نشان می‌دهد آمریکا بر همان مداری حرکت می‌کند که 65سال پیش حرکت کرده بود.
با تمام این احوال، محمد هاشمی عضو سابق مجمع تشخیص مصلحت نظام در بازخوانی کوتاه خود از حوادث منجر به کودتای 28مرداد32معتقد است: رویه آمریکا در ارتباط با منافع ملی ایران همچنان از حالت تسلط‌جویی خارج نشده و جنبه مداخله‌گرانه دارد. او بازگرداندن تحریم‌ها را در چارچوب سیاست‌های 40سال گذشته می‌داند و می‌گوید:
اتفاق جدیدی در راه نیست؛ براندازی‌ای در کار نخواهد بود. وی فشارهای اقتصادی آمریکا را بازی این روزهای هیأت حاکمه آمریکا با بسیاری از کشورهای منطقه و فرامنطقه‌ای می‌داند و معتقد است با مدیریت داخلی و حمایت از دولت می‌توان از این برهه عبور کرد.
- بازگشت فشارهای آمریکا 2سال و نیم پس از اجرای برجام و گشایش‌هایی که به تبع آن در کشور ایجاد شد، برخی را متقاعد کرده است که آمریکا بار دیگر با پیروی از همان سیاست‌های کودتای 28مرداد، روند دخالت در امور داخلی ایران، تشدید ناآرامی‌ها در ایران و حمله به دولت منتخب مردم را در پیش گرفته است. شما قائل به این مشابهت‌سازی و قرینه‌سازی حوادث هستید؟
بنده معتقدم شرایط فعلی هیچ تشابهی با شرایط 28مرداد32 ندارد. آن زمان مرحوم دکتر مصدق نخست‌وزیر شاه بود. شاه را از کشور بیرون کرده بودند و سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) برای بازگرداندن محمدرضا شاه به ایران به کمک ژنرال‌های ارتش مثل زاهدی آمد تا مردمی را که علیه حکومت نظامی و نظامیان و در دفاع از حکومت قانونی دکتر مصدق به خیابان‌ها آمده بودند،
مورد حمله قرار دهند و بعد موفق شدند با اختلافی که بین مرحوم آیت‌الله کاشانی و دکتر مصدق انداختند، نیروهای ملی و نیروهای مذهبی را مقابل یکدیگر قرار دهند. ژنرال زاهدی موفق شد با کمک سیا، دکتر مصدق را دستگیر کند و بعد از دستگیری نیز کودتا پیروز شد و پس از چند روز شاه را به مسند قدرت بازگرداندند.
- بخشی از استراتژی امروز آمریکا همان است که اشاره کردید، یعنی تشدید اختلاف بین جناح‌های حاکم بر کشور و در عین حال تشدید تحریم‌ها...
الان مسائل آنگونه نیست. آن حکومت شاهی بود. تحریم‌هایی که بعد از پیروزی انقلاب علیه ایران ایجاد شد در طول 40سال همواره به شکلی وجود داشته است. آنها اسم تحریم‌های اخیر را فلج‌کننده گذاشته‌اند. این امر تازگی ندارد. ملت هم مقاومت کرده و در برابر زورگویی آمریکا تسلیم نخواهد شد.
- آقای روحانی، رئیس‌جمهور در برنامه تلویزیونی اخیر خودشان در پاسخ به پیشنهاد مذاکره بدون شرط آمریکا گفتند آمریکا ابتدا در زمینه پرداخت غرامت کودتای 28مرداد مذاکره کند. ایران مسائل متعددی با آمریکا داشته و یکی از این مسائل همان دخالت آمریکا در امور داخلی ایران است. به‌نظر می‌رسد کنایه رئیس‌جمهور به همین دخالت‌های آمریکا بود. اینطور نیست؟
اشاره رئیس‌جمهور به غرامت خسارت‌هایی است که آمریکا در جریان کودتای 28مرداد با تغییر حکومت ملی به ایران وارد کرد و این خسارت‌ها در زمان حکومت شاه بود. ریچارد کاتم از مدیران سیا کتابی در اوایل دهه 70میلادی با عنوان حکومت نامرئی (CIA; The Invisible of Government) نوشت و در یکی از فصل‌های آن با عنوان شاه‌سازی در ایران (King making in Iran) توضیح می‌دهد که چگونه کودتا کردند و از چه راه‌هایی وارد شدند و چقدر هزینه کردند، چه دستاوردهایی داشتند و چه خسارت‌هایی به ملت ایران وارد کردند؛ اینکه ملت ایران چه خسارت‌هایی دیده و چه هزینه‌هایی را پرداخت کرده است. اشاره جناب آقای روحانی به آن کتاب و آن خساراتی است که خود سیا اعتراف کرده به ایران وارد کرده است.
- دولت از سال گذشته پیش‌بینی شرایط اقتصادی بسیار بهتری در سال97 را می‌کرد و رشد اقتصادی ایران نیز از میانگین کشورهای همسایه بالاتر رفته است. بسیاری از برنامه‌های دولت در سومین سال اجرای برجام نیز متکی بر همین شکوفایی اقتصادی و افزایش چشمگیر درآمدهای کشور بود. این فرضیه درنظر برخی تحلیلگران وجود دارد که آمریکا با اطلاع از همین آثار اقتصادی به‌دنبال جلوگیری از افزایش قدرت ایران برآمد. آیا بازگرداندن تحریم‌ها با هدف ضربه‌زدن به همین شرایط نبود؟
آقای ترامپ و حتی دولت‌های قبل از او بیشتر از 2واژه در ارتباط با ایران به‌کار نبرده‌اند؛ یا تغییر حکومت ایران را خواسته‌اند، یا تغییر رفتار جمهوری اسلامی ایران را مطالبه کرده‌اند. بوش پدر خواهان تغییر حکومت ایران بود و بوش پسر ایران را در سال 2001 در محور شرارت معرفی کرد.
آنها خواهان براندازی حکومت ایران بودند. کلینتون و اوباما خواهان تغییر رفتار ایران بودند. صحبت‌های آقای ترامپ نیز چندان از این قاعده مستثنی نیست. هیچ‌کدام از صحبت‌های او معنای به راه انداختن یک جنگ علیه ایران را ندارد، چون می‌دانند نمی‌توانند با قدرت نظامی علیه ایران اقدام کنند، حرکت‌هایشان ایذایی و روانی است. آنها در ارتباط با روسیه نیز که یک قدرت بزرگ است از طریق کاهش قدرت پول ملی اقدام کردند.
آمریکایی‌ها در رابطه با ترکیه و هند نیز اقدام مشابهی انجام دادند. بحث ترامپ اقتصادی است. ایران، چه قبل از انقلاب و چه بعد از انقلاب اتکایش به درآمدهای نفت و گاز بوده و همین مسئله محل تهدید قرار گرفته است. آنها قادر به کودتا در ایران نیستند؛ این را خودشان هم می‌دانند. نه‌تنها در مورد ایران، بلکه در ارتباط با کره‌شمالی، کانادا و اروپا نیز چنین رویه‌ای را در پیش گرفته است. متأسفانه برخی صحبت‌های او تأثیر می‌گذارند اما به‌معنای توان نظامی آمریکا در حمله به ایران یا براندازی و کودتا نیستند.
- این دیدگاه نیز وجود دارد که فشار دولت ترامپ در وهله نخست متوقف ساختن دولت آقای روحانی و از اعتبار انداختن آن است. آنها تنها دولت را نشانه گرفته‌اند یا حاکمیت را؟
به‌نظر من موضوع فراتر از دولت آقای روحانی است. آنها اگرچه درخواست مذاکره با رئیس‌جمهور را دارند، اما حرکت‌شان مربوط به نظام اقتصادی است. نظام اقتصادی ما تنها مربوط به قوه مجریه نیست و کل قوا را دربرمی‌گیرد؛ ازجمله نهادهای عمومی، بخش خصوصی، بخش تعاونی و اقتصاد دولتی. آنها فکر می‌کنند از لحاظ اقتصادی می‌توانند فشار زیادی بیاورند که البته باید پذیرفت تا حدودی نیز موفق شده‌اند و قیمت دلار دوبرابر شده است. قابل کتمان نیست که کالاهای تولید داخل نیز ناشی از آثار روانی فشارهای آمریکا گران شده‌اند. در عین حال باید تصریح کرد که این فشارها در حد براندازی نیست. دولت متصدی اقتصاد است، باید برنامه‌ریزی کند و با همکاری سایر بخش‌های اشاره شده مشکل به‌وجود آمده را با هم حل کنند. این مسئله نظام است و مسئله فرد نیست.
- روی حرف ترامپ نمی شود حساب کرد
- وزیر خارجه وقت آمریکا در دولت کلینتون عذرخواهی تلویحی بر سر ماجرای کودتای 28مرداد داشت. برخی می‌گویند با تغییر شرایط و اکنون که طرف مقابل مذاکره بدون شرط را مطرح کرده شاید راه مناسب نشستن پای میز مذاکرات باشد. چنین نگاهی دارید؟
درآن زمان خانم آلبرایت، وزیر خارجه آقای کلینتون قرار گذاشته بودند تا رئیس دولت اصلاحات که به سازمان ملل می‌رود، در آن عکس هزاره با آقای کلینتون دست بدهند و خوش‌وبش کوتاهی داشته باشند. شرط هم گذاشته بودند که اول دولت آمریکا باید بابت کودتای 28مرداد عذرخواهی کند تا آقای کلینتون و آقای خاتمی در راهرو به هم برسند و با هم دست بدهند.
خانم آلبرایت در جلسه سخنرانی از ملت ایران به‌خاطر کودتا عذرخواهی کرد. اما الان شرایط فرق می‌کند. طرف مذاکره‌کننده باید اعتبار و اعتمادی به حرفش وجود داشته باشد. آقای ترامپ به هیچ کدام از حرف‌ها و تعهدات بین‌المللی‌اش پایبند نیست.
آمریکایی‌ها زیر برجام را امضا کرده بودند و وقتی ترامپ اعلام خروج کرد یعنی به مذاکرات وقعی نمی‌نهد. بنابراین هم‌اکنون طرف مذاکره‌کننده کسی است که هیچ اعتباری به او نیست و کسی حاضر نمی‌شود با او مذاکره کند. اگر کنگره یا سنای آمریکا پیشنهاد مذاکره با نمایندگان مجلس ما را بدهند، می‌شود روی حرف آنها حساب کرد ولی روی حرف آقای ترامپ و وزیر خارجه و جان بولتون اصلا نمی‌شود حساب کرد. با این تیپ اشخاص مذاکره معنا ندارد و سبک‌شدن مذاکره‌کننده ایرانی را در پی خواهد داشت.
- جلسه پیگیری اقدامات دولت در کودتای 28مرداد
کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس امروز در جلسه خود اجرای قانون پیگیری حقوقی و سیاسی نقش و دخالت آمریکا و انگلیس در کودتای 28مرداد1332 علیه دولت ملی ایران را بررسی می‌کند. حشمت‌الله فلاحت‌پیشه رئیس این کمیسیون به خبرگزاری میزان گفته است:
«به‌طور مشخص قوانین لازم درباره خسارات وارده آمریکا به ایران وجود دارد و قصد داریم این موارد را مورد بررسی قرار دهیم. قطعا ما از مسئولان دولتی می‌خواهیم که گزارش قانون پیگیری حقوقی و سیاسی کودتای ۲۸مرداد را به مجلس ارسال کنند.» قانون ذکرشده ۱۰شهریور۱۳۹۲ به تصویب مجلس رسید.
در ماده یک این قانون آمده است «با توجه به افشا و اعلام رسمی سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا مبنی بر دخالت دولت‌های آمریکا و انگلیس در طراحی و اجرای کودتای ۲۸مرداد علیه کشور ایران و نقض حاکمیت ملی و ورود خسارات سنگین مادی و معنوی به کشور، دولت جمهوری اسلامی ایران موظف است کارگروهی را به‌منظور برآورد خسارات مادی و معنوی وارده به ملت ایران فورا تشکیل دهد و هر 3ماه یک‌بار گزارش اقدامات این کارگروه را به مجلس شورای اسلامی ارائه کند.» کارگروه پیگیری جبران خسارت کودتای 28 مرداد عبارتند از: وزیر خارجه، دادستان کل کشور، وزیر اطلاعات، وزیر اقتصاد، نماینده تام‌الاختیار فر مانده سپاه و رؤسای کمیسیون‌های امنیت ملی، حقوقی و قضایی، برنامه و بودجه.