آتش آسیب‌ها حالا تا خانه‌های ساکنان شهر پیشروی و اعضای خانواده‌ها را هم درگیر کرده است. زنان از جمله قربانیان این آسیب‌ها هستند. آسیب‌های اجتماعی این روزها این قشر را درگیر و تا مغز استخوان شهر رسوخ کرده است. آمار 10درصدی زنان معتاد در کشور که رقمی معادل 2 میلیون و 800 هزار نفر را به خود اختصاص داده و همچنین یک میلیون و 600 هزار تماس ثبت شده در سامانه مشاوره 1480 سازمان بهزیستی که مربوط به تماس‌های زنان آسیب‌دیده است نشان از رشد روزافزون این آسیب دارد.
این رشد، اما در پایتخت سریع‌تر است تا جایی که چهره‌ای ناموزون از تهران به تصویر کشیده که البته در هر نقطه از تهران متفاوت است. در گفت‌وگو با مسئولان و کارشناسان این حوزه، آسیب‌های اجتماعی زنان و علل ظهور متفاوت آن را در نقاط مختلف تهران بررسی کرده‌ایم.
کوچه‌پسکوچه‌های محله باغ‌آذری را که قدم می‌زنی بیشتر از آدم‌های عادی و رهگذرانی که از این خیابان می‌گذرند، معتادان خمیده و ژولیده‌ای را می‌بینی که با سرو وضعی نامناسب در طول و عرض خیابان‌ها و کوچه‌ها در ترددند. بین این جماعت، زنان هم دیده می‌شوند. زنانی با لباس‌های مندرس، دندان‌های ریخته، چشم‌های گود افتاده، لب‌های کبود، گونه‌ها و صورتی نازیبا و نامتقارن ناشی از مصرف شیشه و هروئین، رایج‌ترین تصویری است که در ذهن حک می‌شود.
برخی از آنان زنانگی و میل به زیبایی را در اوج اعتیاد هم از یاد نبرده‌اند؛ لباس‌های روشن به تن دارند و با آرایش غلیظ ماسیده روی صورت برای خوش‌تیپ و خوش لباس بودن تلاش کرده‌اند. بعضی‌شان، اما زباله و ضایعات به دوش می‌کشند. چند صد متر آن‌سوتر، حاشیه بوستان میثاق، جمعیت معتادان بیشتر هم می‌شود. زنان و مردان معتاد متجاهر گوشه و کنار خیابان و پیاده‌رو کز کرده و مواد مصرف می‌کنند...
حالا کافی است مسافت جنوب تا شمال تهران را تا بوستان «کودک» در شهرک غرب طی کنی. بوستان کودک به بوستان «قورباغه» شهره است؛ معتادانی که برای خرید مواد مخدر می‌آیند اینجا را با این نام می‌شناسند. این بوستان وسیع سال‌هاست محل رفت‌وآمد ساقی‌ها و خریداران مواد مخدر است.
با این تفاوت که رگه‌ای از اعتیاد و تخریب در چهره خریداران و فروشندگان این بوستان دیده نمی‌شود. مشتری‌ها خودروهای آخرین مدل خود را پارک می‌کنند و با ظاهری آراسته و شیک برای خرید مواد پا به بوستان می‌گذارند. زن و مرد با وجودی که گاهی موادشان را همانجا لابه‌لای بوته‌ها و درختان مصرف می‌کنند، اما آنقدر نامحسوس است که چهره‌ای زشت در بوستان به جا نمی‌گذارد. اینجا نه خبری از ظاهر ژولیده و قد و قامت خمیده است و نه اثری از فقر و فلاکتی که از سر و روی معتادان جنوب تهران می‌بارد. در فاصله نه چندان دور در 2 بوستان میثاق و کودک، تفاوت مظاهر آسیب اعتیاد از یکدیگر از زمین است تا آسمان است.
- بازار مخدرها، کنار بزرگراه
از 13 سالگی اعتیاد دارد و دومین بار است که برای ترک به کمپ آمده است. «هستی محبی» 20 ساله می‌گوید: «بعد از گل و حشیش، کمیکال وکتامین مصرف کردم. این مخدرها را به راحتی از پارک قورباغه تهیه می‌کردم. سرنگ‌های آماده تزریق می‌فروختند. ما هم همانجا می‌خریدیم و مصرف می‌کردیم.
سال‌هاست آنجا مواد می‌فروشند، اما کسی کاری به کارشان ندارد.» «سیدحامد حسینی» دبیر شورایاری شهرک غرب می‌گوید: «فروش مواد مخدر در این محدوده تقریباً علنی است. خانم‌های زیادی هم برای خرید مواد به این بوستان می‌آیند، اما این تنها نقطه فروش مواد در منطقه 2 نیست. مسیر جنوب به شمال بزرگراه شیخ‌فضل‌الله، نرسیده به میدان صنعت، بازار دیگری از فروش مواد مخدر است که اتفاقاً در این محدوده هم خانم‌ها و آقایان با ظاهری شیک و خودروهای آخرین مدل برای خرید در صف می‌ایستند.»
- محله‌های آسیب‌خیز شهر
در تعریف آسیب‌های اجتماعی از ناهنجاری و بی‌نظمی اجتماعی یاد می‌شود. «مهشید موقر» سرپرست معاونت اجتماعی سازمان بهزیستی استان تهران می‌گوید: «آسیب‌های اجتماعی ارزش‌های جامعه را به چالش می‌کشد. معمولاً این آسیب‌ها متأثر از نابرابری‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی است. در این بین زنان بیشترین آسیب را می‌بینند.
طلاق، اعتیاد، خشونت‌های کلامی، عاطفی، جسمی و جنسی، روسپی‌گری، تجاوز و خودکشی از جمله آسیب‌های اجتماعی است که زنان با آن درگیر هستند. در حال حاضر روسپی‌گری با آمار 18 درصد و خشونت علیه زنان با آمار 31 درصد، از جمله آسیب‌های رو به افزایش در استان تهران است. برخی آسیب‌های اجتماعی بین زنان و مردان مشترک است. خودکشی از جمله این آسیب‌هاست.
در حال حاضر آمار خودکشی زنان در شهر تهران 8/32 درصد است. همچنین 33 درصد از معتادان تهران زن هستند و 8/57 از همسرآزاری‌های تهران توسط زنان انجام می‌شود. طبق آمار اورژانس اجتماعی، آسیب‌های اجتماعی در مناطق11، 12 و 15 و محله‌هایی همچون هرندی، دروازه غار، اتابک، رضویه و بی‌سیم رواج بیشتری دارد. آمار دقیق دیگری از پراکندگی آسیب‌های زنان در شهر تهران منتشر نشده است.»
- مردانه شدن آسیب‌های زنانه
آسیب‌های اجتماعی برای رشد به زمین حاصلخیز نیاز ندارد. آسیب‌های اجتماعی همچون گیاهی خودرو است که به‌راحتی جوانه می‌زند و در مدتی کوتاه با گرده‌افشانی تکثیر می‌یابد. به این‌ترتیب آسیب‌های اجتماعی زنان در همه مناطق تهران وجود دارد، اما در برخی مناطق پررنگ‌تر است.
«علی صادقی» معاون حمایت‌های اجتماعی سازمان خدمات اجتماعی می‌گوید: «آسیب‌های زنان در حال مردانه شدن است. بیشتر آسیب‌های اجتماعی مربوط به زنان در مناطق مرکزی تهران شامل مناطق 10، 11 و 12 است. بعد از آن شکل چشمگیر این آسیب‌ها را در مناطق یک، 3، 4 و در غرب تهران در منطقه2 شاهد هستیم.
از آنجا که توزیع موادمخدر از دلایل اثرگذار در رشد آسیب‌هاست، دسترسی آسان و قیمت پایین موادمخدر باعث ظهور متفاوت این آسیب‌ها شده است. محله‌های دروازه غار، هرندی، دره فرحزاد و... از جمله محله‌هایی است که به وفور می‌توان آسیب‌های حوزه زنان را در آن مشاهده کرد. این معضل از سال 1385 با کاهش سن و افزایش سواد و تحصیلات این افراد همراه بوده است. همچنین تکدی‌گری به‌عنوان معضل جدی دیگری که زنان هم در آن فعال هستند، در محله‌های شلوغ‌تر مانند منطقه12 بیشتر است.»
- از شمال شهر چه خبر
اینکه در شمال تهران آسیب‌های اجتماعی کمتر است تفکر نادرستی است. کافی است سری به ضلع جنوب میدان تجریش بزنید تا زنان و مردان معتادی را ببینید که گوشه و کنار میدان و زیر پل کز کرده و مواد مصرف می‌کنند. «سلمان رضایی» فعال اجتماعی در این‌باره می‌گوید: «معتادان و متکدیان با استفاده از مترو از نقاط مختلف تهران به تجریش می‌آیند و حوالی امامزاده صالح(ع) و پل‌های اطراف اتراق و همانجا گدایی و دستفروشی می‌کنند.
محله دارآباد در منطقه یک هم محل تجمع معتادان است. اطراف رودخانه این محل چادر زده و ساکن شده‌اند، کسی هم جرئت ورود به جمعشان را ندارد. بروز آسیب در محله فرمانیه، اما متفاوت است. خیابان اندرزگو در محله فرمانیه همه روزه شاهد تردد خودروهای مدل بالا و افرادی با ظاهری آراسته و شیک است.
برگزاری جشن طلاق و اعلام مجرد بودن از دیگر آسیب‌هایی است که در زندگی برخی از زنان مرفه شمال شهر دیده می‌شود. این آسیب‌ها که معمولاً از چهاردیواری خانه‌ها بیرون نمی‌آید و برخلاف ظاهر عیان آن در مناطق مرکزی و جنوبی، زیر پوست شهر ریشه می‌دواند.»
- فقر حقوق شهروندی، افزایش ناهنجاری‌ها
آنچه مسلم است اینکه مناطق جنوبی بیشتر از مناطق شمال تهران شاهد آسیب‌های اجتماعی است. بخشی از این موضوع از تفکر تقدیرزدگی و ناآگاهی ساکنان جنوب‌شهر از حقوق شهروندی ناشی می‌شود. «پروین بلوری» کارشناس ارشد جزا و جرم‌شناسی می‌گوید: «حقوق شهروندی شامل حقوقی است که در منشور حقوق شهروندی قانون اساسی از آن یاد شده و به واسطه زندگی اجتماعی شهروندان به آنان تعلق می‌گیرد.
اما بسیاری از شهروندان با بدیهی‌ترین حقوق خود ناآشنا هستند. ناآگاهی و بی‌توجهی شهروندان از این حقوق باعث بروز بسیاری از ناهنجاری‌ها و حتی هنجارشکنی‌هایی مانند روسپی‌گری، تکدی‌گری، بی‌عدالتی، بزهکاری، تعرض جنسی و کلامی، فقر، کودک‌آزاری، خودکشی و اعتیاد در محله‌های مختلف شده است. ساکنان برخی از محله‌های آسیب‌خیز این مشکلات را ناشی از تقدیر خود می‌دانند و تصوری از حقوق شهروندی ندارند.»
- سهم نابرابر خدمات اجتماعی و امنیتی
آنطور که گفته شد آسیب‌های اجتماعی زنان در هر نقطه از شهر با ظاهری متفاوت جوانه زده و رشد کرده است. «زین‌العابدین سفرچی» جامعه‌شناس در این باره می‌گوید: «شعاع حرکتی آسیب‌های اجتماعی از جمله اعتیاد، وابسته به بسترهای رشد و حمایت از آسیب‌هاست. به‌عنوان نمونه وجود فروشندگان موادمخدر و کلونی‌ها و پاتوق‌ها در هر محله باعث رشد و گسترش آسیب‌ها می‌شود. در حال حاضر آسیب اجتماعی مشهود شهر تهران بی‌خانمانی و مشکلات وابسته به آن است.
بی‌خانمان‌ها بیشتر در محله‌های مرکزی و جنوب شهر دیده می‌شوند.» سفرچی ادامه می‌دهد: «نابرابری در ارائه خدمات شهری و اجتماعی و ساختارهای نابرابر در شهر تهران سبب شده برقراری امنیت و آرامش ساکنان متناسب با جرم نباشد. به این معنی که گشت و نظارت‌های شهری برای برقراری امنیت محله براساس سطح دارایی ساکنان محله‌هاست و نه میزان جرم. به این‌ترتیب خدمات اجتماعی در جنوب تهران ضعیف‌تر است. همچنین نگاه‌های سرکوب گرایانه در شمال تهران شدیدتر از جنوب شهر است و به همین نسبت بروز آسیب‌های اجتماعی در جنوب پایتخت شکلی متفاوت از شمال شهر به خود گرفته است.»