به گزارش همشهری، رئیس‌کل بانک مرکزی که در همایش سالانه بانکداری اسلامی سخن می‌گفت با صراحتی کم نظیر ابعاد بحران پولی و ارزی و ریشه‌های بروز آن را برشمرد و به‌صورت تلویحی اعلام کرد برای انتخاب راهکارها عملا گزینه‌های چندانی پیش روی مسئولان سیاسی و حکومتی وجود ندارد.
بیست و نهمین همایش بانکداری اسلامی همایشی متفاوت با 28همایش گذشته بود که در آن رئیس‌کل جدید بانک مرکزی اسکن جدیدی از بحران پولی و ارزی ایران ارائه داد و شرط اصلاح وضع موجود را پرهیز سهامداران از دخالت در مدیریت بانک‌ها و عزم نظام برای مدیریت نقدینگی با استفاده از ابزارهای نوین اعلام کرد.
او به صراحت افزایش نقدینگی را سرچشمه مشکلات اقتصادی دانست. تصویری که عبدالناصر همتی از نظام پولی و ارزی ایران ارائه داد در منظر نخست احتمالا چندان خوشایند سیاستمداران نبود. او با اشاره به اینکه هیچ اراده‌ای نمی‌بینم که بخواهد سرعت رشد نقدینگی را کاهش دهد یا فکری برای جمع‌آوری آن داشته باشد، نشان داد حل معادله چندمجهولی فعلی با راهکارها و ابزارهای کنونی در اختیار بانک مرکزی شدنی نیست.
اشاره دیگر سکاندار جدید بانک مرکزی به‌طور مشخص دخالت سهامداران نظامی و شبه دولتی را در مدیریت بانک‌ها هدف گرفت. او همچنین بر عملکرد بانک‌هایی که به جای بانکداری به بنگاهداری و مال‌سازی روی آورده‌اند، نقدی جدی وارد کرد. همتی دیروز نشان داد کلاف تودرتوی ساختار مالکیت در نظام بانکی را به وضوح می‌شناسد اما آیا او می‌تواند کلاف درهم پیچیده و بحران‌زده نظام پولی و ارزی ایران را باز و ساختار ناکارآمد و پرهزینه فعلی را اصلاح کند؟
بیست و نهمین همایش بانکداری اسلامی، فرصتی بود تا همتی صریح و بی‌پرده از دردهای نظام بانکی و ارزی ایران سخن بگوید. او فاش کرد اجرای سیاست ارزی بر مبنای دلار 4200تومانی، درصورت تداوم، در عمل اقتصاد ایران را در تله آمریکا گرفتار می‌کرد. همتی مانند بسیاری از اقتصاددانان مستقل ریشه افزایش نقدینگی را نه در بحران‌های سیاسی که در ناتراز بودن دخل و خرج بانک‌ها دانست.
شاید تصویری که همتی دیروز ارائه داد، یکی از نادرترین تصاویر واقعی از ساختار نظام پولی و ارزی ایران پس از درگذشت محسن نوربخش، رئیس‌کل فقید بانک مرکزی قلمداد شود تا آنجا که او برخلاف روسای کل بانک‌های مرکزی سال‌های اخیر ایران به جای بیان آمارها به تشریح علت‌ها و ارائه راهبردی جدید پرداخت.
- چرا قیمت ارز پرید؟
رئیس‌کل بانک مرکزی گفت بر این باور است که آنچه در بازار ارز رخ داد، محصول ناترازی سیستم بانکی، رشد نقدینگی و اصرار بر تداوم نقدینگی است. این در حالی است که برخی دولتمردان و ازجمله رئیس‌کل پیشین بانک مرکزی، ریشه پرش قیمت ارز را ناشی از برخی التهاب‌های داخلی و تنگناهای بیرونی پس از خروج آمریکا از برجام اعلام کرده بودند.
اما همتی آدرس جدیدی داد و نقدینگی فزاینده را بسترساز اثرگذاری تحریم‌ها دانست و گفت: تا زمانی که این وضع ادامه داشته باشد، شرایط در بازار ارز و سایر دارایی‌های قابل وصول تغییر نخواهد کرد. او با اشاره به تلاش دولت آمریکا برای محروم کردن ایران از درآمدهای نفتی و ایجاد دست‌انداز در مسیر انتقال دارایی‌های ایران اعلام کرد به همین دلیل دفاع از نرخ واحد برای ارز امکانپذیر نبود و نباید خود را در تله سیاست‌های آمریکا قرار می‌دادیم.
به‌گفته مرد شماره یک بانک مرکزی، اگر هدف حفظ منابع ارزی و کنترل نرخ تورم باشد، باید نخست ترازنامه بانک‌ها را اصلاح کرد و در ادامه جلوی رشد وحشتناک نقدینگی را گرفت تا بتوان مانع اتلاف منابع ارزی و رشد قیمت‌ها شد.
رئیس‌کل بانک مرکزی با اعلام اینکه ایران از نخستین کشورهایی است که به حذف ربا از نظام بانکی متعهد شده است، آن را یکی از حداقل‌ترین کارها برای اصلاح نظام بانکی برشمرد و خواستار اصلاح مقررات و ارتقای قانون و ابزارهای بانکداری اسلامی شد. همتی با یادآوری اینکه این دوره از همایش با عنوان «حاکمیت شرکتی در بانک ها» برپا شده، گفت: بی‌توجهی به الزامات بانکداری شرکتی به‌ویژه توسط سهامداران و بردن بانک‌ها به سمتی که به‌صورت حرفه‌ای اداره نشوند یکی از مشکلات امروز است.
- راه نجات اقتصاد از پشت عینک همتی
رئیس‌کل بانک مرکزی باردیگر ریشه اصلی افزایش فشار نقدینگی را برهم خوردن تعادل در سند دخل و خرج بانک‌ها دانست و گفت: تا نتوانیم این مشکل را از بین ببریم، مشکلات اقتصادی کشور قابل رفع نیست. او البته با اشاره به اثر کسری بودجه دولت بر نقدینگی اعلام کرد: سودهای بانکی و وجود شبه‌پول که 90درصد حجم نقدینگی است، عامل اصلی ایجاد نقدینگی است و علت آن رعایت‌نکردن سقف نرخ سود در برخی بانک‌هاست.
او با اشاره به اینکه بازار ارز کمی سامان گرفته، گفت: از این پس سراغ بانک‌ها خواهیم رفت زیرا باید برای مسابقه بی‌سابقه بانک‌ها برای نرخ سود و اضافه برداشت‌های بی‌حساب و کتاب برخی بانک‌های مشکل دار فکری کرد. همتی با بیان اینکه معنا ندارد بانکی مشکل خود، بی‌کفایتی مدیریتی و بی‌نظمی حسابداری خود را با اضافه برداشت به بانک مرکزی تحمیل کند و بعد کشور را به ورطه نابودی بکشاند.، هشدار داد: «دیگر اجازه این کار را نمی‌دهیم و بانک‌هایی که چنین می‌کنند قابل حمایت نیستند زیرا اگر می‌خواهیم اقتصاد درست شود باید بانک‌ها منظم شوند.»
- جراحی با کمک شورای نگهبان
موضع‌گیری جدید بانک مرکزی برای اصلاح ساختار کنونی نظام بانکی و اقتصادی ایران نشان می‌دهد این بانک به اختیارات بیشتری نیاز دارد تا به گفته همتی بتوان با جسارت به جراحی این ساختار اقدام کرد، در غیراین صورت کل سیستم و نظام پایین می‌آید.
او برای همین مثال آورد و گفت: تاکنون ساماندهی وضعیت بانک‌ها وظیفه قانونی بانک مرکزی بود اما پس از صحبت‌های رهبری برای ما اتمام حجت شده و اکنون وظیفه شرعی ماست؛ رهبر معظم انقلاب به‌طور خصوصی نیز به من تأکید کردند بانک مرکزی جلوی بی‌نظمی، بنگاهداری، اضافه برداشت و هزینه سنگین بانک‌ها را بگیرد.
همتی بلافاصله تأکید کرد: اصلاح امور به ابزار جدید نیاز دارد. منظور رئیس‌کل بانک مرکزی از ابزار جدید چیست؟ او فاش گفت: برخی ابزارهای پولی و مالی مدرن به‌دلیل برداشت‌های غلط از قوانین بانکداری اسلامی قابل استفاده نیست و باید با شورای نگهبان، مراجع تقلید و فقها برای اصلاح مقررات صحبت کنیم چون بانک مرکزی وظیفه حاکمیتی دارد و باید از ابزارهای نوین برای ساماندهی وضع موجود استفاده کند. رئیس شورای پول و اعتبار با تأکید بر اینکه با روش‌های گذشته نمی‌توانیم کار کنیم، افزود: با استفاده از ابزارهای مؤثر در بازار پول می‌توان در عملیات بازار باز وارد شد زیرا روند چند سال گذشته نشان داد که روش‌های سنتی دیگر جواب نمی‌دهد.
- تغییر مسیر سپرده‌های بانکی
همتی افزایش میزان بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی به میزان 15هزار میلیارد تومان در 4ماه نخست امسال را «بسیار خطرناک» دانست و با اشاره به ضرورت مدیریت سود سپرده‌های بانکی از تصمیم عقلایی سخن گفت و افزود:برخی گفتند بانک مرکزی با نرخ سود 23درصدی موافقت کرده و به سرعت نیز منتشر شد درحالی‌که گفتیم فقط حساب‌های 2تا 11شهریور یک‌ماه تمدید می‌شود؛ به‌طور حتم برخی منافعی دارند که چنین می‌گویند.
تصمیم عقلایی کوتاه‌مدت بانک مرکزی چیست؟ همتی به‌طور ضمنی گفت: شاید دوباره حساب‌های 2یا 3ساله را در بانک‌ها رایج کنیم که لازمه آن توان بانک‌ها برای مدیریت این حساب‌هاست و البته دولت هم باید اوراقی را برای جذب نقدینگی منتشر سازد. همتی خبر داد که ایجاد سپرده‌هایی برای حفظ دارایی‌های مردم، تا آنها دارایی‌های فیزیکی خود را در قالب آن نگهداری کنند در دستور کار است.
- هشدار صریح به بانکداران و سهامداران
او به بانکداران هشدار داد و گفت: من با مدیران بانک‌ها دوست هستم، اما در بحث نظارت در بانک‌ها جدی هستم و قول می‌دهم که ضابطه را با عاطفه یکی نخواهم کرد، زیرا ضروری است با جدیت مشکلات را پیگیری و حل کنیم. رئیس بانک مرکزی با تأکید بر اینکه باید مداخله سهامداران در اداره بانک‌ها کم شود، افزود: همه بانک‌های دولتی و خصوصی باید بدانند دخالت سهامدار در اداره بانک باید به حداقل برسد.
- ذخایر ارزی، ناموس بانک مرکزی
نه بازار ارز را رها می‌کنیم و نه در بازار دخالت می‌کنیم. این شاه‌بیت مواضع رئیس‌کل جدید بانک مرکزی است که امیدوار به اثربخشی بسته جدید ارزی است و می‌گوید روزانه شخصا بازار ارز را رصد می‌کند.
همتی از ذخایرارزی بانک مرکزی به‌عنوان ناموس این بانک یاد و تأکید کرد: باید به هر وسیله‌ای از آن صیانت شود. همتی گفت: «گفته‌ام از منابع این بانک برای دخالت در بازار ارز استفاده نکنید. زیرا بین 35تا 40میلیارد دلار درآمد صادرات غیرنفتی ایران است که اگر به درستی در بازار به‌کار گرفته شود همه نیازها را پاسخ می‌دهد.»
او با بیان اینکه در شرایط خاص از منابع ارزی بانک مرکزی برای مدیریت بازار ارز استفاده می‌شود، اما افزود: فعلا ضرورتی برای این کار نیست. رئیس شورای پول و اعتبار با اشاره به اینکه در بازار ارز دخالت نمی‌کند، افزود: «اینگونه نیست که بازار را رها کنیم، اما نمی‌گذاریم بازار از مسیری که برای نظام و اقتصاد کشور مفید است خارج شود و از طریق عرضه و تقاضا آن را مدیریت خواهیم کرد.» به گفته او 97درصد از کل معاملات ارزی به شکل حواله در بازار ثانویه صورت می‌گیرد و سهم معاملات اسکناس در صرافی‌ها به 3درصد رسیده است، بنابراین آنچه در بازار صرافی‌ها شکل می‌گیرد رقم چندانی نیست.
- راهکارهای رئیس‌کل بانک مرکزی برای جراحی پولی و ارزی
انتشار اوراق مالی دولتی با هدف جذب نقدینگی
جلوگیری از بی‌نظمی، بنگاهداری و اضافه برداشت بانک‌ها
صدور مجوز برای گشایش حساب‌های 2یا 3ساله در بانک‌ها
اصلاح ناترازی دخل و خرج بانک‌ها برای مقابله با افزایش نقدینگی
حفظ منابع ارزی و کنترل نرخ تورم از مسیر اصلاح ترازنامه بانک‌ها
ایجاد سپرده‌های بانکی جدید به‌منظور حفظ ارزش دارایی‌های مردم
توقف مداخله دولت در بازار ارز و تعیین قیمت بر اساس عرضه و تقاضا
جلوگیری از مداخله سهامداران شبه دولتی و نظامی در مدیریت بانک‌ها
پایان دادن به مسابقه بی‌سابقه بانک‌ها برای افزایش نرخ سود و اضافه برداشت‌های بی‌حساب و کتاب
افزایش سهم معاملات حواله ارزی در بازار ثانویه و کنترل سهم معاملات اسکناس در صرافی‌ها
مقابله با رشد فزاینده نقدینگی برای خنثی‌سازی اثر تحریم‌ها و کنترل بحران بازار ارز و ثبات در سایر بازارها
در خواست اعطای اختیارات تازه برای استفاده از ابزارهای مدرن مالی با مجوز شورای نگهبان، مراجع تقلید و فقها