آنگونه که از ظاهر ماجرا برمی‌آید و ایرانیان طرف معامله با همسایه شرقی اعلام می‌کنند، در اقدامی بی‌سابقه، حسب دستور رئیس‌جمهور، رئیس گمرک و وزیر اقتصاد افغانستان، واردات 4قلم عمده کالایی شامل مواد نفتی، سیمان سیاه، آهن‌آلات و محصولات گلی (کاشی و سرامیک) از ایران به این کشور ممنوع اعلام شده که به‌احتمال‌قوی تحت‌تأثیر فشارهای آمریکا به دولت افغانستان برای تحریم ایران بوده است.
به گزارش همشهری، این محدودیت فعلا از طرف گمرک فراه افغانستان بخشنامه شده و وزارت امور خارجه واکنشی نسبت به آن نداشته است اما تجار ایرانی فعال در افغانستان معتقدند اگر رایزنی‌های دیپلماتیک نتواند مسئله را رفع کند، احتمالا به‌زودی دیگر گمرکات افغانستان نیز این بخشنامه را اجرایی خواهند کرد.
رئیس کمیسیون حمل‌ونقل، لجستیک و گمرک اتاق ایران گفت: اقلام صادراتی ممنوع اعلام شده از سوی افغانستان 4قلم عمده محصولات صادراتی ایران به این کشور است که یک‌چهارم ارزش کل صادرات ایران به افغانستان را شامل می‌شود. مجتبی بهاروند در گفت‌وگو با همشهری دلیل موضع‌گیری افغان‌ها را نامشخص اعلام کرد و افزود: غیرازاینکه بگوییم همسایه شرقی ما تحت فشارهای سیاسی آمریکا و بحث تحریم‌ها قرار گرفته، چیز دیگری نمی‌تواند این رفتار را توجیه کند زیرا ما با افغان‌ها سال‌های متمادی دادوستد مسالمت‌آمیز داشته‌ایم و حتی در دوره قبلی تحریم‌ها نیز خللی در مبادلات دوجانبه ایجاد نشده بود.
- کدام کشور جای ایران را می‌گیرد؟
براساس آمار گمرک ایران، در سال گذشته تجار ایرانی 5.9میلیون تن کالا به ارزش 2.8میلیارد دلار به افغانستان صادر کرده‌اند و در مقابل 24هزار تن کالا به ارزش 20میلیون دلار از افغانستان وارد ایران شده است. در این میان البته تجارت غیررسمی و مرزی 2کشور نیز باید مدنظر قرار گیرد که البته آماری از آن در دسترس نیست اما با توجه به مباحثی که اخیرا درباره قاچاق دلار از افغانستان به ایران مطرح می‌شود، می‌تواند رقم قابل‌توجهی باشد.
تجارت ایران و افغانستان که به گفته رئیس کمیسیون حمل‌ونقل، لجستیک و گمرک اتاق ایران نه در حوزه قیمت و نه حوزه حمل‌ونقل و ترانزیت هیچ مشکلی نداشته، اینک در مرز متوقف شدن قرار دارد و حدود یک‌چهارم از آن ممنوع اعلام شده است، اما افغان‌ها نیازهای اساسی خود را از ایران تأمین می‌کردند و حالا باید جایگزینی برای آن پیدا کنند تا اموراتشان بگذرد.
بهاروند، به‌عنوان یکی از بازرگانان باسابقه ایرانی در تجارت با افغان‌ها، در مورد رقبای منطقه ایران در بازار این کشور گفت: افغانستان نیاز خود به سیمان، کاشی و سرامیک را از ایران و پاکستان، مواد نفتی را از ایران، عراق و ترکمنستان و آهن‌آلات را از ایران و کشورهای آسیای شرقی تأمین می‌کند و اگر قرار باشد تجارت خود با ایران را محدود کند، طبیعتا نیاز خود را از کشورهای رقیب تأمین خواهد کرد. او امیدوار است رایزنی‌های دستگاه دیپلماسی بتواند به تجارت بی‌حاشیه 2 کشور تداوم بخشد، اما اگر طرف افغان قائل به ترک تجارت با ایران باشد طبیعتا باید ابزارهای ایران برای مقابله با این تصمیم را نیز درنظر بگیرد.
بهاروند تأمین بخشی از نیاز افغانستان به مواد نفتی از کشور عراق را ازجمله مواردی اعلام می‌کند که به‌واسطه ترانزیت شدن از خاک ایران می‌تواند محدود شود. همچنین او با اشاره به بهره‌مندی افغانستان از مزیت‌های بندر شهید بهشتی چابهار در تجارت با هند، اعلام کرد: تخاصم تجاری افغانستان با ایران موضوعی است که بسیار بعید به‌نظر می‌رسد و لااقل در تصور تجار2کشور نمی‌گنجد؛ به‌خصوص که یکی از اهداف توسعه بندر چابهار توسط ایران و هندوستان، کمک به اقتصاد افغانستان است و طبیعتا اعمال محدودیت علیه صادرات ایران به این کشور، در بهره‌مندی افغانستان از این بندر نیز اثرگذار خواهد بود.
- کاسبی دلار برهای افغانستانی از آربیتراژ قیمت ارز
اخیرا با افت ارزش ریال در برابر دلار آمریکا، قاچاق ارز از افغانستان به شغلی پرسود در این کشور تبدیل شده است؛ تا جایی که بلومبرگ مدعی شده دلاربرهای افغان روزانه تا 5میلیون دلار به‌صورت مخفیانه از مناطق مرزی به ایران می‌آورند و در مشهد به قیمت 12هزار تومان به ازای هر دلار می‌فروشند.
دلاربرها ریال به‌دست‌آمده از معامله را با سود ۳۰ درصدی در نقاط مرزی 2 کشور به مردم می‌فروشند و شهروندان نقاط مرزی نیز برای تأمین نیازهای خود با این پول در بازارهای ایران خرید می‌کنند. در این میان گفته می‌شود خروج غیرقانونی دلار و سایر ارزهای خارجی از بازار افغانستان باعث کاهش 3.5درصدی ارزش افغانی مقابل دلار شده است اما این کاهش در مقایسه با افت ارزش ریال ایران مقابل دلار بسیار ناچیز بوده و کاسبی دلاربرها را کساد نکرده است. خبرها حاکی از این است که فعلا دستگاه‌های امنیتی افغانستان، شناسایی و بازداشت دلاربرها و قاچاقچیان ارز را در دستور کار قرار داده‌اند که این مسئله می‌تواند بر روند قاچاق ارز به ایران اثرگذار باشد.