پیگیری‌های همشهری نشان می‌دهد ارقام قاچاق سوخت از داخل به خارج مرزها در طول ماه‌های گذشته، یعنی درست پس از صعود قیمت دلار و سرکوب قیمت بنزین در داخل، مرزهای تخیل را درنوردیده است. طبق آمارهایی که در اختیار همشهری قرار گرفته، روزانه بین 20تا 35میلیون لیتر بنزین و 15تا 20میلیون لیتر گازوئیل به شکلی سازمان‌یافته از مرزهای آبی و خاکی ایران به‌صورت غیرقانونی خارج می‌شود.
شاهدان عینی می‌گویند بخش بزرگی از سوخت قاچاق‌شده در مرزهای شرقی به وسیله شلنگ‌هایی که بعضا طول آنها به 20کیلومتر هم می‌رسد، از این سوی مرز با پمپاژ به پاکستان منتقل می‌شود. ظاهرا در محدوده جنوب کشور هم شلنگ‌ها و لوله‌های قرار‌گرفته زیر سطح آب، وسیله‌ای پرکاربرد در قاچاق سوخت به‌حساب می‌آیند. شاهدان عینی به همشهری گفته‌اند در مناطقی از استان هرمزگان به‌ویژه در محدوده بندرعباس و میناب که امکان انتقال سوخت راحت‌تر است،
قاچاقچیان با تعبیه مخازن بزرگ زیرزمینی و از طریق شلنگ و لوله با کمک دستگاه‌های پمپاژ، سوخت را به لنج‌های مستقر در وسط دریا منتقل می‌کنند و در گام بعدی لنج‌ها سوخت را به شناورهای بزرگی که در وسط دریا پهلو گرفته‌اند، منتقل می‌کنند. مقصد بخش بزرگی از این محموله‌های سوخت کشورهای حاشیه جنوبی خلیج‌فارس است.
با وجود این، کارشناسان آگاه به مسائل حوزه سوخت معتقدند با وجود آنکه حجم قابل‌توجهی از سوخت قاچاق شده از این طریق به آن‌سوی مرزها می‌رود، اما نمی‌توان باور کرد که این میزان سوخت را تعدادی قاچاقچی خرده‌پا به‌صورتی ابتدایی به خارجی‌ها می‌فروشند. آنها می‌گویند حتما شبکه گسترده‌ای در پس پرده، هدایت این ماجرا را در دست دارد.
گذری در مرزها بیانگر این واقعیت تلخ است که با افت ارزش پول ملی و سرکوب قیمت بنزین در شبکه توزیع داخلی، زمینه رونق قاچاق سازمان‌یافته فرآورده‌های نفتی فراهم آمده است. با این شرایط مرزهای جنوبی و شرقی از هرمزگان گرفته تا سیستان و بلوچستان به مسیری برای قاچاق سوخت تبدیل شده است.
گفته می‌شود روزانه 10هزار خودرو، بنزین و گازوئیل را از مرزهای سیستان و بلوچستان، قاچاق می‌کنند. در کنار نرخ پایین، کیفیت بالای سوخت و به‌ویژه گازوئیل تولیدی ایران، این محصول را در کشورهای همجوار پرطرفدار کرده است. چندی پیش حسن خسروجردی، عضو اتحادیه صادر‌کنندگان نفت و گاز از قاچاق روزانه دست‌کم 20میلیون لیتر بنزین به کشورهای همسایه خبرداده بود اما پیگیری خبرنگاران همشهری از برخی دست‌اندرکاران سابق پالایش و پخش و ستاد مبارزه با قاچاق نشان داد ارقام قاچاق سوخت به‌مراتب بیش از این مقدار است.
- آمارها چه می‌گویند
آمارهای رسمی از قاچاق خروجی کالا نشان می‌دهد از مجموع کالاهای قاچاق شده 90درصد ارزش دلاری این کالاها را فرآورده‌های نفتی تشکیل می دهد و بقیه متعلق به سایر کالاهاست. پیش‌از این در بین فرآورده‌های نفتی 90درصد ارزش قاچاق خروجی مربوط به نفت گاز و 10درصد مربوط به قیر، بنزین و سایر فرآورده‌ها و سهم بنزین از این قاچاق حداکثر 5درصد بود اما از نیمه دوم سال گذشته به مرور قاچاق بنزین و سایر فرآورده‌های نفتی رشد کرده و به موازات افزایش قیمت دلار و کاهش ارزش پول ملی، سهم بنزین از مجموع قاچاق فرآورده‌های نفتی افزایش یافته و اکنون سهم 5درصدی قبلی این فرآورده نفتی از قاچاق به 30تا 35درصد رسیده است.
- قاچاق 20میلیون لیتری گازوئیل
معاون پیشین پیشگیری ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز در مورد میزان واقعی قاچاق سوخت به کشورهای همسایه به خبرنگار همشهری اعلام کرد: در مرداد و شهریورماه امسال حجم قاچاق روزانه فرآورده‌های نفتی از 35میلیون لیتر فراتر رفته است. به گفته او، آمار وزارت نفت در مورد میزان عرضه بنزین در نیمه نخست امسال نشان می‌دهد عرضه روزانه این فرآورده در اواخر تیر و مرداد‌ماه امسال به 120میلیون لیتر و در شهریورماه امسال به 130میلیون لیتر افزایش یافته است.
مهدی ابویی افزود: آمارهای واقعی مصرف روزانه بنزین بین 90 تا حداکثر100میلیون لیتر است. مصرف روزانه 130میلیون لیتر بنزین رقم عجیبی به‌نظر می‌رسد؛ در واقع سهم قاچاق از این آمار، عرضه روزانه بنزین بین 30تا 35میلیون لیتر است. به‌گفته او، با این روند حتی درصورتی که 5میلیون لیتر مصرف روزانه بنزین را به سایر مصارف جزئی اختصاص دهیم، حداقل سهم قاچاق بنزین در شهریورماه امسال به روزانه 20تا25میلیون لیتر رسیده است.
او افزود: در شهریورماه امسال روزانه بین 15تا 20میلیون لیتر گازوئیل قاچاق شده و در مجموع رقم قاچاق بنزین و گازوئیل به 35تا 40میلیون لیتر افزایش یافته است. او درباره علت رشد ارقام قاچاق سوخت گفت: اختلاف فاحش قیمت فرآورده‌های نفتی در ایران با کشورهای همسایه و همچنین کیفیت بالای نفت‌گاز (گازوئیل) تولیدی ایران که برای مصارف شناورهای سنگین مناسب است، به عاملی برای افزایش قاچاق سوخت تبدیل شده است.
معاون پیشین پیشگیری ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز تأکید کرد: یکی از مقاصد نفت‌گاز قاچاق شده از ایران، شناورهای سنگین عمدتا تجاری هستند که در آب‌های خلیج‌فارس تردد دارند و برای تخلیه کالا به بنادر کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس می‌روند. پس از آن مقاصد عمده سوخت قاچاق شده از ایران به‌ترتیب کشورهای حوزه خلیج‌فارس و بعد از آن کشورهای پاکستان، ترکیه و سپس افغانستان هستند.
- باندهای قاچاق سازمان‌یافته سوخت
معاون پیشین پیشگیری ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز اعلام کرد: افزایش قیمت دلار و کاهش ارزش پول ملی موجب شده تا سود قاچاق فرآورده‌های سوختی از ایران 300درصد رشد داشته باشد. این امر شرایطی را رقم زده تا باندها و عوامل بیشتری در داخل کشور و به‌خصوص استان‌های مرزی در این زمینه فعال شده و از همه امکانات خود برای قاچاق فرآورده‌های نفتی استفاده کنند. به گفته ابویی، یکی از روش‌های این قاچاقچیان نفوذ در بدنه پالایشگاه‌ها و شبکه پخش فرآورده‌های نفتی است که مشکلات زیادی را برای کارکنان رصد مصرف سوخت ایجاد کرده است.
ابویی با بیان اینکه درآمد قاچاقچیان سوخت دلاری است، افزود: بخشی از سرمایه مورد نیاز کالاهای قاچاق ورودی از همین محل تأمین می‌شود. به گفته او، به‌نظر می‌رسد قاچاق فرآورده‌های سوختی از ایران سازمان‌یافته شده و در قالب شبکه‌های خاصی که در حوزه پخش نفوذ کرده و ارتباط وسیعی با خارج از مرزها برای نقل و انتقال پول برقرار کرده‌اند، انجام می‌شود. او تأکید کرد: تصویری که عموما از قاچاق سوخت در مرزها به نمایش گذاشته می‌شود، کارگرانی هستند که سوخت را برای صاحبان باندها جابه‌جا می‌کنند. اما اینها فقط کارگرانی هستند که برای کارفرمایان اصلی یعنی قاچاقچیان کار می‌کنند.
- تاکتیک‌های آبی- خاکی در قاچاق سوخت
به گفته معاون پیشین پیشگیری ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، در منطقه وسیعی از مرز پاکستان قاچاق سوخت روزانه با کمک 10هزار خودروی حمل فرآورده‌های نفتی انجام می‌شود. در مناطق جنوبی هم جدا از شناورهای صیادی، 7هزار و 500لنج با ظرفیت 50تا 500تن داریم که یکی از منابع درآمدی این لنج‌ها قاچاق فرآورده‌های نفتی است.
ابویی افزود: متأسفانه در اغلب نقاط محدوده 2هزار کیلومتری مرز آبی سواحل جنوبی امکان قاچاق سوخت فراهم است، خصوصا آنکه قاچاقچیان سوخت بسیار متبحر شده‌اند و منبع دریافت سوخت قاچاق را با فاصله قابل توجهی از ساحل قرار داده و با لوله‌کشی سوخت را به دریا انتقال می‌دهند.
به گفته او، در مناطقی از استان هرمزگان و میناب که امکان انتقال سوخت راحت‌تر است، قاچاقچیان با تعبیه مخازن بزرگ زیرزمینی سوخت را با لوله‌هایی که تا داخل دریا امتداد دارد، به لنج‌ها پمپاژ می‌کنند و این لنج‌ها سوخت را به شناورهای بزرگی که در دریا پهلو گرفته‌اند، منتقل می‌سازند یا اینکه آن را به بنادر جنوبی خلیج‌فارس قاچاق می‌کنند. ابویی تأکید کرد: در مناطق دوردست مرزهای ساحلی نیز سوخت با تانکرهای کوچک و بزرگ حمل شده و سپس در دبه‌های کوچک از طریق قایق‌ها به لنج‌ها منتقل و به مقاصد هدف قاچاق می‌شود.
- رشد 15میلیون لیتری قاچاق سوخت
معاون پیشین پیشگیری ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز گفت: براساس آمارهای رسمی همه دستگاه‌های ذی‌ربط مانند وزارت نفت، نیروی انتظامی و... حجم قاچاق روزانه فرآورده‌های نفتی در سال 92 حدود 5میلیون لیتر بوده و به‌تدریج سیر صعودی به‌خود گرفته است؛ به‌نحوی که این رقم در سال93 به روزانه 20میلیون لیتر رسید و از نیمه دوم سال96 تا شهریورماه امسال به‌دلیل افزایش نرخ ارز افزایش 15میلیون لیتری قاچاق گازوئیل و به‌خصوص بنزین را شاهد بوده‌ایم.
ابویی افزود: اگر تولید روزانه بنزین و گازوئیل را 100 تا 130میلیون لیتر درنظر بگیریم، با توجه به رقم 40میلیون لیتری قاچاق سوخت، یک‌سوم این فرآورده‌ها از ایران قاچاق می‌شود. براساس آمار وزارت نفت نیز مصرف روزانه بنزین ایران 100میلیون لیتر است اما عرضه روزانه این فرآورده به 130میلیون لیتر رسیده است. در مورد گازوئیل نیز شاهد 15تا 20میلیون لیتر قاچاق هستیم.
- رشد بی‌رویه مصرف؛ گواه قاچاق سوخت
مدیرعامل پیشین شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی در گفت‌وگو با همشهری حذف کارت هوشمند از چرخه توزیع سوخت را عامل تشدید قاچاق دانست و گفت: رشد مصرف سوخت غیرمنطقی شده و از رشد منفی به سالانه یک درصد و اکنون به 10درصد رسیده است؛ یعنی اینکه برای پاسخگویی به این میزان مصرف باید هر دو سال 2پالایشگاه 200هزار بشکه‌ای احداث کنیم و علت این رشد مصرف لجام‌گسیخته، غفلت از بستر موجود توزیع هوشمند سوخت بوده است.
جلیل سالاری با بیان اینکه بخشی از قاچاق سوخت از طریق باک خودروها صورت می‌گیرد که این موضوع مرتبط با قیمت‌گذاری سوخت است، افزود: اما رشد مصرف در مناطق مرزی و حتی برخی مناطق داخل کشور بیانگر رشد قاچاق بنزین و گازوئیل است. قاچاق سوخت به روش‌های مختلف مانند امتزاج اختلاط، روش‌های جایگزینی چندگانه و... اتفاق می‌افتد اما برای ارائه نرخ مشخصی از رشد قاچاق باید آنالیز لازم صورت گیرد.
به گفته او، آنچه مسلم است رشد غیرمنطقی مصرف سوخت در داخل کشور محرز است؛ قبلا با توجه به افزایش 800 تا یک میلیون خودرو در هر سال، تراز سهمیه را بسته و موازنه تراز تولید و مصرف بنزین را پیش‌بینی می‌کردیم اما اکنون مصرف روزانه بنزین به 90میلیون لیتر رسیده و این افزایش‌ها با توجه به اختلاف قیمت این فرآورده و بازار مصرف در کشورهای همسایه می‌تواند به تشدید قاچاق بنزین منجر شود.
در واقع این اختلاف قیمت‌ها زمینه‌ساز رشد قاچاق بنزین و گازوئیل شده است. سالاری افزود: علاوه برآن، اکنون برخی فرآورده‌های نفتی مانند حلال‌ها با موارد استفاده چندگانه را داریم که نرخ هم‌سنگ بنزین در بورس انرژی دارند اما فروش این محصولات در بورس انرژی با توجه به قیمت فروش ریالی و عرضه دلاری آنها در مبادی صادراتی، این مابه‌التفاوت قیمت زمینه‌ای را برای استفاده چندگانه فراهم ساخته که در قاچاق سوخت مؤثر است.