امام علی(ع) تا سخن از ستم به حقوق شخص او است، تحمل و مدارا می‌کنند، اما وقتی فتنه‌انگیزان اساس نظام سیاسی و حقوق اساسی مردم را به مخاطره می‌افکنند، دست به شمشیر می‌برد.
به گزارش همشهري آنلاين، دكتر محسن اسماعيلي در یکصد و سی و یکمین جلسه شرح و تفسیر نهج‌البلاغه در مجموعه فرهنگي سرچشمه، در ادامه بحث درباره لزوم اجتناب از اختلاف و تنازع از منظر آموزه‌هاي نهج‌البلاغه، گفت: برای حل اختلاف و جلوگیری از پیدایش تنازع، گام‌های سه گانه‌ای باید برداشته شود؛ اعم از دعوت به گفت‌وگو برای تفاهم و کاهش تفاوت‌ها، مدارا و تحمل نظر مخالف و بالاخره رجوع به کارشناسان و مراجع معتبر دینی.
عضو مجلس خبرگان رهبري در پاسخ به اينكه اگر گام‌های سه گانه براي حل اختلاف موثر واقع نشد و یکی از طرف‌های اختلاف با بغی و زیاده‌خواهی در پی ایجاد تنازع باشد، چه باید کرد؟، گفت: در این صورت باید میان حقوق فردی و اجتماعی تفاوت قائل شد. تکلیف افراد آن است که وقتی نتوانستند اختلاف‌ها را حل کنند، با گذشت از حق فردیِ خویش زمینه تبدیل اختلاف به تنازع را از بین ببرند. تکلیف حاکمان نیز نسبت به حقوق فردی خویش همین است، اما نسبت به حقوق جامعه دیگر جای تسامح و سهل‌انگاری نیست و باید قاطعانه با عوامل ایجاد تفرقه و درگیری داخلی برخورد کنند.
وي با بيان اينكه عامل اصلی پیدایش اختلاف و جدایی‌ها، بغی و زیاده‌خواهی است، خاطرنشان كرد: بنابراين اگر حداقل یک طرفِ اختلاف از حق خویش بگذرد، زمینه درگیری و دشمنی از بین می‌رود. گذشت از حقوق خویش به سود دیگران، اگر داوطلبانه و پیش از زیاده‌خواهی طرفِ مقابل باشد، ایثار نامیده می‌شود، و اگر بعد از تعدی و تجاوز باشد عفو گفته می‌شود.
استاد دانشگاه تهران، ایثار را به مانند افشاندن بذر محبت میان افراد جامعه و موجب از بین رفتن کدورت‌ها دانست و افزود: در کوچکترین واحد جامعه یعنی خانواده نیز چنین است. اگر هر یک از زوجین بخواهند بر سر حرف خود بایستند و از حق خویش کوتاه نیایند، تنازع و جدایی آنان قطعی است. برای همین است که در قرآن کریم از سویی به مردان سفارش شده است که از حق زنان کم نگذارند و بلکه ایثار نمایند، و از سوی دیگر به زنان توصیه شده است که اگر مردی، نامردی کرد و در حق وی جفا نمود، از حق خویش بگذرد تا راه آشتی و حفظ بنیان خانواده باز بماند.
دكتر اسماعيلي افزود: صلح و آشتی بدون گذشت از حقوق خود حاصل نمی‌شود و البته این، کاری دشوار و سنگین است. طبیعت انسان، چه مرد و چه زن، چنین است که می‌خواهد از تمام حقوق خود استفاده کند و نسبت به گذشت از آن بخیل است، و لذا می‌افزاید: «وَأُحْضِرَتِ الْأَنفُسُ الشُّحَّ»؛ بخل، نزد نفوس آدمیان حاضر است و به همین خاطر هر یک از دو زوج در عفو و گذشت از حقوق خویش بخل می‌ورزند.
وي با اشاره به فرمايشات پيامبر اكرم (ص) مبني بر اينكه «از يكديگر گذشت كنيد تا كينه‌هاى ميان شما از بين برود.»، عفو را مانع از شکل‌گیری کینه و عداوت و در نتیجه جدایی و درگیری دانست و گفت: البته ایثار و عفو اختصاص به حقوق فردی و مواردی دارد که این گذشت آثار و نتایج منفی از قبیل تجرّی فتنه‌گران و ایجاد اخلال در دین و نظام دینی نشود.
دكتر اسماعيلي با مرور كلام اميرالمومنين(ع) كه فرموده‌اند: «بدى يا خوبى را به نيكى پاداش ده و از بدى درگذر، به شرط آن كه به دين لطمه‌اى نزند يا در قدرت اسلام ضعفى پديد نياورد.»، افزود: امام علي(ع) تا سخن از ستم به حقوق شخص او است، تحمل و مدارا می‌کنند، اما وقتی فتنه‌انگیزان اساس نظام سیاسی و حقوق اساسی مردم را به مخاطره می‌افکنند، دست به شمشیر می‌برد.
استاد دانشگاه تهران با اشاره كلام ديگر امام(ع) كه فرموده‌اند: «وَاللهِ لاََُسْلِمَنَّ مَاسَلِمَتْ أُمُورُ الْمُسْلِمِينَ، وَلَمْ يَكُنْ فِيهِا جَوْرٌ إِلاَّ عَلَيَّ خَاصَّةً»؛ (به خدا سوگند تا هنگامىكه اوضاع مسلمانان روبراه باشد و در هم نريزد، و به غير از من به ديگرى ستم نشود، همچنانخاموش خواهم بود)، اظهار داشت: اصولاً یکی از دلایل اصلی یا تنها دلیل امام علي(ع) برای چشم‌پوشی از حق خلافت، نگرانی از تفرقه و به هم خوردن اتحاد و انسجام مردم بود و به صراحت می‌فرمود: تا آنجا که فقط در حق خود وی جفا شود، تحمل می‌کند؛ ولی اگر حقوق مردم و امنیت جامعه اسلامی مخدوش گردد مدارا و سکوت را جایز نخواهد شمرد.
وي در ادامه با بيان نمونه‌هاي عملي از اين رويكرد اميرالمومنين(ع) در زمينه سكوت يا مقابله در برابر ستم، گفت: وقتی به آن حضرت خبر داده شد که اصحاب جمل در حال جمع شدن در بصره و آماده شدن برای مقابله با ایشان هستند، فرمود: «اينان به دلیل دشمنی با حکومت من دست اتحاد به یکدیگر داده‌اند و من صبر مي‌كنم، تا آنگاه كه بترسم كه صبر من اختلاف و افتراق شما را در پى داشته باشد. اگر اين انديشه را كه در سر دارند، به انجام رسانند، نظام كار مسلمانان از هم گسيخته گردد.»
دكتر محسن اسماعيلي افزود: رفتار امام(ع) با مارقین هم نمونه روشن بعدی است. یکی از مهم‌ترین نصیحت‌های آن حضرت به خوارج همین بود که از جامعه و مردم متدین فاصله نگیرند و جدا نشوند؛ بعد هم قاطعانه فرمود: «أَلاَ مَنْ دَعَا إِلَى هذَا الشِّعَارِفَاقْتُلُوهُ، وَلَوْ كَانَ تَحْتَ عِمَامَتِي هذِهِ»؛ آگاه باشيد هر كس كه به اين شعار، یعنی تفرقه و درگیری داخلی دعوت كند باید او را بکشید؛ حتی اگر زير اين عمامه من باشد!
بر طبق اين گزارش، جلسات شرح و تفسیر نهج‌البلاغه روزهای چهارشنبه بعد از نماز مغرب و عشا در شهادتگاه شهید بهشتی (میدان بهارستان؛ چهارراه سرچشمه) برگزار می‌شود، شرکت در آن برای همه خواهران و برادران آزاد است.