گروهي از متخصصان حقوق، روان‌شناسي، جامعه‌شناسي، بهداشت و تعليم و تربيت، پس از 10 سال بحث و گفت‌وگو، متن پيماننامه را نوشتند تا ديگر در هيچ نقطه‌اي از جهان كودكان آزار نبينند، حقوقشان پايمال نشود و ناديده گرفته نشوند.
سال 1990 سازمان ملل«پيمان‌نامه‌ي حقوق كودك» را تصويب كردتا همه‌ي كودكان، سالم و آزاد زندگي كنند و تقريباً همه‌ي كشورهاي جهان،كامل يا با شروطي به آن پيوسته و رعايت آن را از وظايف خود دانسته‌اند. ايران نيز در سال 1372، با شرايطي به اين پيماننامه پيوست. در اين‌جا به چند حق از اين حقوق نگاهي مي‌اندازيم.
- حق برابر براي زير 18ساله‌ها
در پيمان‌نامه‌ي حقوق كودك، كودكي و نوجواني مرزي ندارند، كودكي نامي است براي اشاره به هرانساني كه كم‌تر از 18سال تمام دارد و همه‌ي بندهاي پيماننامه بايد درباره‌ي همه‌ي آن‌ها اجرا شود.
اول از همه اين‌كه حقوقي كه در پيماننامه به رسميت شناخته شده، براي همه‌ي كودكان است، از هر جنس و ن‍‍ژاد و رنگ و زباني و با هر مليت و مذهب و عقايد سياسي و اجتماعي و هرميزان دارايي، با يا بدون معلوليت يا هرخصوصيت ديگر كه كودك و والدينش آن را دارند، بدون هيچ تبعيضي.
كشورهاي عضو پيماننامه متعهد شده‌اند كه از كودك در مقابل هرنوع تبعيضي حمايت كنند.
- كودكان و حق زندگي
كشورها بايد براي رفاه كودكان تلاش و با اقدامات قانوني از آن‌ها حمايت و مراقبت كنند. بايد مطمئن باشند كه به‌خصوص مؤسسات و دستگاه‌هاي مسئولِ مراقبت و حمايت از كودكان، در حوزه‌ي ايمني و بهداشت، كارشان را درست انجام مي‌دهند.
اين پيماننامه، بر حق ذاتي كودكان براي زندگي تأكيد مي‌كند. آن‌ها بايد زندگي كنند و كشورهاي عضو بايد بقا و رشد كودك را تضمين كنند. چه چيزهايي حق زندگي را از كودكان مي‌گيرد؟ هر سال فقر، جنگ و تغييرات اقليمي جان كودكان زيادي را در دنيا مي‌گيرد.
بر اساس گزارش سالانه‌ي يونيسف (صندوق كودكان سازمان ملل متحد)، در سال پيش، يعني سال 2017 ميلادي، پنج ميليون و 500هزار كودك قبل از رسيدن به پنج سالگي جان خود را از دست داده‌اند.
- كودكان بي‌شناسنامه و بي‌هويت
هركودك از هنگام تولد، حق دارد كه نامي داشته باشد و تابعيتي و تا حد امكان والدينش را بشناسد. والديني كه از او مراقبت كنند. هر كودكي حق دارد تابعيت خود، نام و روابط خانوادگي‌اش را حفظ كند. بسياري از كودكاني كه در زمان جنگ به‌دنيا مي‌آيند يا خانواده‌هايشان ناچار به كشوري ديگر، پناهنده مي‌شوند، از حق داشتن شناسنامه و هويت محروم مي‌مانند.
كشورهاي عضو تضمين مي‌كنند كه هيچ كودكي از والدين خود، بر خلاف ميل آن‌ها جدا نشود. اين حق، استثناهايي هم دارد. آن‌جا كه بودن با والدين خلاف منافع كودك است. مثل كودك‌آزاري يا بي‌توجهي والدين به او.
- آزادي بيان، براي كودكان
كودك از زماني كه مي‌تواند عقيده‌اي داشته باشد، حق دارد آزادانه آن را ابراز كند و بايد متناسب با سن و رشد فكري او، به نظرش اهميت داده شود. كودك مي‌تواند در همه‌ي مراحل قضايي اظهارنظر كند. كودك حق آزادي بيان دارد. مي‌تواند آزادانه اطلاعات مورد نظر خود را جست‌وجو و دريافت كند و بدون توجه به مرزها، به شكل‌هاي گوناگون اطلاعات را ارائه دهد.
البته بعضي محدوديت‌ها هم وجود دارد، مواردي كه در قانون به روشني آمده باشد و به‌دليل رعايت حقوق و آبروي ديگران يا براي حفظ امنيت ملي، نظم عمومي، بهداشت يا اخلاق عمومي، اعمال آن محدوديت‌ها ضروري باشد. دسترسي كودك به رسانه‌هاي جمعي و اطلاعات و منابع گوناگون و تشويق توليد و انتشار كتاب‌هاي ويژه‌ي كودكان، زيرمجموعه‌ي اين اصل است.
- حمايت در برابر خشونت
كشورهاي عضو پيمان‌نامه‌ي حقوق كودك بايد هر كار‌ي كه لازم است انجام دهند تا از كودكان در برابر خشونت، صدمه، آزار، بي‌توجهي، انواع بهره‌كشي و سوء‌استفاده مراقبت و حمايت كنند. اين حمايت در مقابل هر نوع آزار از سوي هركسي است حتي شامل والدين يا سرپرست قانوني كودك هم مي‌شود.
دستگاه‌هاي مسئول در اين زمينه، بايد آزار را شناسايي كنند و آن را گزارش دهند، هم‌چنين بايد در پي حل مشكل باشند و آن را به شيوه‌ي قانوني پي‌گيري كنند. به گزارش يونيسف، در سال 2017 ميلادي در جهان، به ازاي هر هفت دقيقه، يك نوجوان بر اثر خشونت از دنيا مي‌رود.
- خانه‌ي امني براي كودكان
خانه محل امن و پناه كودكان است اما زماني كه بودن در خانه به نفع كودك نباشد و آن‌جا حقوق او نقض شود، بايد كودك از آن مكان خارج شود. كودكاني كه از محيط خانوادگي مناسب محروم‌اند يا به دليل منافعشان نبايد در خانه بمانند بايد مورد حمايت باشند.
برهمين اساس، بايد از كودكان پناهنده نيز حمايت كرد. امسال يونيسف اعلام كرد كه 30 ميليون كودك در سراسر جهان، در داخل يا خارج از كشور خود آواره‌اند و نيمي از آنان كم‌تر از 18 سال دارند.
- آموزش براي همه
آموزش راهي است براي نجات از فقر و حقي است كه همه‌ي كودكان بايد از آن برخوردار باشند. بر اساس اطلاعات سايت يونيسف امكان ورود به مدرسه و تحصيل، براي 264 ميليون كودك و بزرگ‌سال از جمعيت جهان فراهم نيست و فقط 50درصد كودكان پناهنده وارد مدارس ابتدايي مي‌شوند. كشورهاي عضو پيماننامه هم حق برخورداري كودك را از آموزش به رسميت مي‌شناسند و هم براي تحقق آن تلاش مي‌كنند.
اجباري‌كردن و در دسترس بودن آموزش ابتدايي رايگان براي همه، گسترش انواع آموزش‌هاي عمومي و حرفه‌اي، به‌صورت رايگان يا با كمك‌هاي مالي، در دسترس قراردادن آموزش عالي براي همه، برنامه‌ريزي براي كاهش موارد ترك تحصيل، از جمله‌ي فعاليت‌هاي مربوط به اين بخش از پيماننامه است.
متأسفانه آمار سرشماري سال 1395، نشان مي‌دهد كه بيش از دو ميليون و 386 هزار كودك و نوجوان شش تا 18 ساله در كشور از تحصيل يا ادامه‌ي تحصيل بازمانده‌اند.
- كار كودكان
دولت‌ها بايد از بهره‌كشي اقتصادي از كودك، انجام هركاري كه براي او زيان‌بار است يا مخالف تحصيل و رشد و سلامتي اوست، جلوگيري كنند. آن‌ها بايد حداقل سن مناسب را براي كار، در نظر بگيرند و مقررات لازم براي حمايت از كودكان در اين زمينه وضع كنند.
به گزارش خبرگزاري ايسنا1 و براساس گزارش‌هاي سازمان جهاني كار در سال 2017 ميلادي، حدود 152ميليون كودك در سنين پنج تا 17سالگي ناگزيرند تن به كار اجباري بدهند. يعني تقريباً از هر 10 كودك، يك نفر ناچار به تحمل كار اجباري است.
در ايران آمار دقيقي از كودكان كار وجود ندارد، اما به‌گفته‌ي فعالان حوزه‌ي كار كودك، در سال 1396، آمارهاي غير‌رسمي شمار كودكان كار 14 تا 18ساله را حدود يك ميليون و 500هزار نفر تخمين زده‌اند.2
- 29 سال بعد
29 سال از تصويب پيمان‌نامه‌ي حقوق كودك مي‌گذرد، در اين مدت جنگ‌هاي زيادي شروع و تمام شده‌اند و حقوق اوليه‌ي بسياري از كودكان پايمال شده است، اما پيماننامه راهي باز مي‌كند تا هم كودكان و نوجوانان و هم بزرگ‌ترها روز به روز بيش‌تر با حقوق كودكان آشنا شوند و براي تحقق كامل آن تلاش كنند. همه بايد حقوق كودكان را به خود و به ديگران يادآوري كنيم و براي رعايت آن قدم برداريم.
پي‌نوشت:
1. 22 خرداد 1397
2. روزنامه‌ي اعتماد، شماره‌ي 8283، 1369/3/22، صفحه‌ي 21
منابع:
گزارش‌هاي سالانه‌ي سايت يونيسف: www.unicef.org
سايت كتابك: ketabak.org
عكس: حميد صادقي/ آرشيو عكس روزنامه‌ي همشهري