«چرا می‌ترسید؟» این سؤالی است که مردم از محمد شریعتمداری، وزیر مستعفی صنعت می‌پرسند که دیروز گفت: مدیران می‌ترسند سندی را امضا کنند تا مبادا فردا متهم به تخلف شوند.
این سخنان، دیروز بر زبان 2نفر از بزرگان کابینه و یک‌روز قبل‌تر برزبان عباس آخوندی، وزیر پیشین راه و شهرسازی جاری شده؛ بر زبان کسانی که در 4دهه گذشته همواره در ویترین نظام تدبیر بوده‌اند و نمادی از آدم‌هایی که قدرت انجام بسیاری از کارها را دارند اما حالا می‌گویند دست‌وبال‌شان بسته است و نقشی در امور ندارند.
این افشاگری رمزآلود، واکنش‌هایی را برانگیخته؛ یکی می‌گوید اگر نمی‌توانید نمانید و یکی می‌گوید موانع و عوامل را معرفی کنید. یکی هم مثل غلامحسین کرباسچی، فعال اصلاح‌طلب و شهردار اسبق تهران، خودش را جای جهانگیری گذاشته و می‌گوید: اگر نتوانم منشی‌ام را عوض کنم یک روز هم در این سمت نمی‌مانم. ظریفی می‌گفت کرباسچی در زمان شهردار بودنش هم همین روحیه را داشته و برای همین کارش به دادگاه و محاکمه کشید.
شاید توهم توطئه باشد اینکه فکر کنیم دستی یا دولتی در سایه، اختیار دولتمردان را گرفته و این‌همه تغییر و تحول در سطح کلان مدیریتی بدون دخالت دولتمردان رخ می‌دهد. شاید حق با کسی است که فکر می‌کند شریعتمداری، وزارت صنعت را به تمنای به‌دست آوردن وزارت کار و هلدینگ شستا رها کرده، عباس آخوندی، اختلاف عقیده با روحانی را فقط بهانه کرده تا از کابینه بیرون بیاید و در جای دیگری مسئولیت بپذیرد اما این امکان هم وجود دارد که همه اینها به‌خاطر همان بی‌اختیاری مفرط دولتمردان باشد.
دیروز در لحظه تنظیم این گزارش دولتمرد سابقی میهمان تحریریه همشهری شد که می‌شد در گفت‌وگو با او کتابی نوشت درباره اختیار و بی‌اختیاری دولتمردان اما گویی عهدی بسته بود که درباره دولت و سیاست صحبت نکند. علی ربیعی، نویسنده کتاب «زنده‌باد فساد» و وزیر سابق تعاون، کار و رفاه اجتماعی عاقبت اما در همراهی با موضوع گزارش چند جمله گفت. او از اثرگذاری «ذینفعان من غیرحق» در فرایند انتخاب مدیران گفت که هم اهرم فشار دارند،
هم ابزار نظارتی دارند و باعث می‌شوند هیچ‌گاه ساختار اداری کشور قادر نباشد بهترین مدیران را انتخاب کند. ربیعی از این گفت که در ساختار اداری فضا به‌نحوی شده که باید جمیع منافع ذینفعان یک ماجرا، اعم از ذینفع حق یا غیرحق را مدنظر قرار داد و همین به محدودسازی اختیارات مدیر می‌انجامد. شاید جواب 2سؤالی را که با اظهارات جهانگیری و شریعتمداری مطرح شده بتوان در کلام ربیعی جست؛ شاید انباشت ذینفعان نظام تصمیم‌گیری کشور را تا این حد مختل کرده است.
- اجماع بدبینی و ناامیدی
پس از انتشار نتایج نظرسنجی اتاق بازرگانی تهران با موضوع بیم‌ها و امیدهای فعالان اقتصادی و انتشار آمار بدبینی‌جدی بخش خصوصی به آینده اقتصاد ایران، مراسم بیست و دومین سالروز ملی صادرات ایران زوایای تازه‌ای از این شرایط را آشکار کرد.
مراسمی که در آن معاون اول رئیس‌جمهوری در تلاش برای پاسخگویی به برخی مشکلات صادرکنندگان، به پشت پرده برخی تصمیم‌گیری‌های متناقض اقتصادی اشاره کرد و خواستار رعایت روحیه جوانمردی برای خروج از مشکلات تحریم‌های یکجانبه آمریکا شد.
یک روز پس از استعفای وزیران راه و شهرسازی و صنعت، اسحاق جهانگیری از نداشتن انگیزه‌ای برای شرکت در مراسم بیست‌و‌دومین سالروز ملی صادرات به‌رغم قول قبلی خبر داد و تأکید کرد حضورش در این مراسم به‌دلیل اعلام نامش در صدا و سیما و برای آن بوده که تعبیر و تفسیر دیگری از این موضوع نشود. او با تأکید بر لزوم ریسک‌پذیری مدیران، برای رفع اتهام از خود در برخی عزل و نصب‌های اخیر دولت تأکید کرد در دستش قلم و کاغذی نیست که کسی را برکنار کند و حتی تا این لحظه اجازه برکناری منشی خودش را هم نداشته و نباید از او انتظار تغییر وکیل و وزیر را داشت.
معاون اول رئیس‌جمهور برخی مشکلات کنونی اقتصاد کشور را معلول اتفاقات ویژه‌ای دانست که در عرصه سیاست داخلی و فضای بین‌المللی رخ داده و موجب شده تا اقتصاد ایران وضعیت خاصی را تجربه کند. او در عین حال تأکید کرد که تاکنون سعی کرده چیزی خلاف آنچه درباره مسائل کشور و شرایط اقتصاد و تولید می‌داند نگوید اما همه آنچه را هم که می‌داند، نیز نمی‌گوید زیرا گفتن برخی مسائل به صلاح کشور نیست.
درحالی‌که در پی استعفای عباس آخوندی از وزارت راه و شهرسازی بسیاری براین باورند که دولت خط اقتصادآزاد را به کل کنار گذاشته، اسحاق جهانگیری با اشاره به اولویت‌های دولت برای قدرت گرفتن و میدان دادن به بخش خصوصی، تأکید کرد:
هر راه دیگری به جز این به بیراهه رفتن است. معاون اول رئیس‌جمهور اگرچه شرایط کنونی اقتصاد کشور را معلول تحریم‌ها دانست اما اعلام کرد: تن دادن به خواسته‌های دولت جدید آمریکا برای مذاکرات دوباره، خلاف روحیه جوانمردی و غیرت ایرانی است و با اشاره به تسلیم برخی کشورها در مقابل ترامپ با توقف خرید نفت ایران تأکید کرد ما نیز دست بسته نبودیم و راهکارهایی را پیدا کرده‌ایم که به‌رغم میل آنها نفت را صادر کنیم.
- دیگر نیستم، من را جایی دیگر به‌کار نگیرید
محمد شریعتمداری، وزیر مستعفی صنعت نیز دیروز به گلایه از نابسامانی شرایط تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی در بدنه دولت پرداخت و خواستار بازگشت شجاعت به مدیران خادم دولتی شد و تأکید کرد: متأسفانه برخوردها طوری شده که دیگر مدیران می‌ترسند سندی را امضا کنند به‌طور مثال در گمرک مدیر می‌ترسد که کار بازرگان یا تاجر را انجام دهد و فردا به او تهمت بزنند که با فلانی دست به یکی کرده است. وزیر مستعفی صنعت، تأکید کرد:
اگر این مسیر ادامه پیدا کند هیچ مدیر دولتی پای هیچ سندی را امضا نمی‌کند و اگر وضع اصلاح نشود مدیر دولتی جرأت خدمت ندارد. او افزود: انصافا باید گفت مجموعا امتحان خوبی در این چند‌ماه پس ندادیم، از خودمان شروع می‌کنم؛ ما به‌عنوان مسئولان صنعت ، معدن و تجارت برای اینکه زبان گویای صنعتگران و تجار در بیان نیازمندی‌های ضروری باشیم حتما نتوانستیم به کفایت همه منویات تجار و تولیدکنندگان را منعکس کنیم تا تصمیم‌گیری‌ها بر پایه واقعیت‌های موجود در عرصه تولید و صادرات صورت گیرد که امروز شماها با برخی مشکلات مواجهید.
به گفته شریعتمداری، الان برخی رایزنان بازرگانی 7ماه است که حقوق نگرفته‌اند و کسی جرأت نمی‌کند تأمین حقوق آنها را از منابع غیر، قبول کند. این به مصلحت کشور نیست. من که دیگر نیستم، هیچ جای دیگر هم مرا به‌کار نگیرید، چون اگر این روند ادامه یابد، وجود من کارایی ندارد.
- سورپرایز با تصمیم‌های شتابزده
علاوه بر رازهای سیاستگذاری‌های اقتصادی دولت، مراسم امسال روز ملی صادرات فرصتی را برای گلایه فعالان تجارت خارجی از کم و کیف سیاستگذاری‌های دولت فراهم کرد. غلامحسین شافعی، رئیس اتاق بازرگانی ایران با بیان اینکه دولت هر روز فعالان اقتصادی را با صدور بخشنامه‌ها سورپرایز می‌کند از تعجیل در تصمیم‌گیری‌های بدون مطالعه کابینه انتقاد و اعلام کرد: بسیاری از تصمیم‌گیری‌ها که نیازمند یک پیوست کارشناسی است، در غیاب چنین راهبردی صورت می‌گیرد.
درحالی‌که در ماده۲۴ قانون بهبود مستمر فضای کسب و کار این موضوع مطرح شده که هرنوع تغییر در رویه‌ها، صدور بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌ها، باید همراه با پیش آگهی به فعالان اقتصادی باشد و هرگونه تغییر قبل از اجرا، باید از طریق رسانه‌های عمومی و صدا و سیما اطلاع‌رسانی شود.
او تأکید کرد: هر‌روز ما سورپرایز می‌شویم و دعا می‌کنیم که یک بخشنامه بدون مطالعه دیگر صادر و اجرا نشود. در مقابل اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهور درپاسخ صدور این بخشنامه‌ها را ناشی از شرایط خاص کشور تلقی و تأکید کرد: نمی‌خواهیم بخشنامه خلق‌الساعه صادر کنیم زیرا ثبات تصمیم‌گیری یکی از مسائل اصلی است اما اگر بخشنامه اشتباه صادر کردیم، باید اصلاح کنیم و اگر این اصلاح صورت نگرفت، باید در عقل ما شک کرد.
در ادامه رئیس اتاق ایران با بیان اینکه در سال‌های گذشته برخی افراد که صادرکننده نبوده به‌عنوان صادرکننده نمونه انتخاب شده و بعد از مدتی آنها دستگیر شده یا از کشور رفتند اما صادرکنندگان حرفه‌ای مجبور هستند که ارز را به کشور برگردانند، خواستار واقعی‌شدن قیمت‌های پایه صادراتی شد و تأکید کرد:
اکنون اگر فعالان اقتصادی اختلاف تجاری پیدا کردند، سازوکاری وجود ندارد تا این اختلاف حل شود و دفاتر تجاری ایران در خارج از کشور نیز کارایی لازم برای حل این اختلافات را ندارند. اما جهانگیری در پاسخ به این انتقاد شافعی اعلام کرد:
ما الان هم می‌گوییم که پیمان‌سپاری ارزی را اجرا نمی‌کنیم، بلکه باید امتیازات معافیت مالیاتی صادراتی برای کسی که ارز را نمی‌آورد، حذف شود. اگر کسی دنبال راه انداختن تولید است، باید صادرات را راه بیندازد، ولی این صادرات برای این است که ارزی حاصل شود که نیاز کشور را تأمین کند. اگر کسی به هر دلیلی صادرات انجام می‌دهد که باعث خروج سرمایه شود، خدمت به کشور نیست.
- تثبیت نرخ بنزین و تخصیص 500میلیون دلار برای دارو
با وجود رشد قیمت بنزین و اخبار مطرح شده در مورد احتمال سهمیه‌بندی و افزایش قیمت سوخت دیروز معاون اول رئیس‌جمهوری در پاسخ به رضا رحمانی، سرپرست جدید وزارت صنعت به صراحت اعلام کرد: افزایش نرخ بنزین در شرایط فعلی شدنی نیست و جامعه کشش این افزایش قیمت را ندارد.
اسحاق جهانگیری همچنین از تخصیص 500میلیون دلار برای شرکت‌های دارویی خبر داد و اعلام کرد: از صندوق توسعه ملی ۵۰۰ میلیون دلار را تبدیل به ریال خواهیم کرد تا از شرکت‌های دارویی حمایت کنیم، رهبری نیز هفته گذشته تأیید کرده‌اند و مشکلی برای تخصیص این اعتبار نیست.