محروم شدن آیندگان از داشتن دژ الموت

افسانه‌‌های حسن صباح و قلعه الموت بهانه‌هایی بودند که این منطقه منحصر به فرد تاریخی، فرهنگی و طبیعی سر زبان‌‌ها بیفتد و مردم از راه‌‌های دور و نزدیک مهمان دیلمان شده و در گذر از فراز و فرودهای این قلعه سحرآمیز، سفره‌‌های اهالی منطقه رنگین تر از گذشته شود. رونقی که به نظر می‌رسد نه تنها به سود این قلعه و منطقه نبوده است بلکه خود تیشه ای شده است بر ریشه تاریخ و فرهنگ و طبیعت الموت.

این روزها باغ‌‌های گیلاس با طنازی زمین‌‌های الموت را می‌بلعند، حوضچه‌‌ها و لوله‌‌های سیاهرنگ انتقال آب همه جا به چشم می‌خورند، کوه‌‌ها و زمین‌‌ها تصرف می‌شوند، مدام بر تعداد ویلاها افزوده می‌شود و زمزمه هایی مبنی بر ساخت جاده و تله کابین دل دوستداران فرهنگ و طبیعت را به درد می‌آورد، مشکلاتی که به گفته حمیده چوبک، سرپرست 14 فصل کاوش‌‌های باستانشناسی دژالموت، ثبت جهانی منظر فرهنگی الموت را با مشکلات جدی روبرو کرده است.

او که در دژ الموت با خبرنگاران حوطه میراث فرهنگی سخن می‌گفت؛ یکی از مهمترین مشکلات بر سر راه ثبت جهانی منظر فرهنگی الموت را دخل و تصرف‌‌های انجام شده در عرصه و حریم دانسته و با ابراز تاسف می‌گوید: ضوابط تعیین شده در عرصه و حریم به رغم ابلاغ و پیگیری‌‌های قانونی رعایت نمی‌شود.

او با انتقاد از ساخت و سازها و تغییر کاربری‌‌ها می‌گوید: براساس قوانین کسی اجازه ساخت و ساز بر خلاف ضوابط عرصه و حریم را ندارد اما متاسفانه با این تصور که در نهایت جریمه خواهند شد، از قوانین تخلف می‌کنند و ما شاهد ساخت و سازهایی مغایر با ضوابط عرصه و حریم هستیم.

چوبک با اشاره به زندانی شدن یکی از متخلفان به دلیل ساخت و ساز غیرقانونی می‌گوید: این در حالی است که واقعا زندانی شدن گره ای از مشکلات باز نخواهد کرد بلکه باید تخلف رفع شود و فرد براساس قانون مجبور به تخریب ساخت و سازهای غیرمجاز باشد.

• موافقت ساخت و ساز قانونی

البته او معتقد است همانطور که در ضوابط یونسکو هم آمده، مردم محلی باید از میراث فرهنگی منطقه خود بهره مند شوند و آنها هستند که یک منطقه را زنده و پویا نگه می‌دارند بنابراین نمی توان مخالف ساخت و ساز بود اما این ساخت و ساز باید در چهارچوب‌‌های قانونی و مورد قبول میراث فرهنگی انجام شود.

چهارچوب هایی که گویی که به مذاق خیلی‌‌ها خوش نمی آید و به بهانه‌‌های گوناگون آنها را نادیده می‌گیرند. براساس ضوابط عرصه و حریم، کشت بلامانع است اما گسترش کشت باید محدود باشد این در حالی است که به گفته چوبک چون به تازگی باغ‌‌های گیلاس سودآوری زیادی برای اهالی داشته به عرصه و حریم با درختکاری‌‌های فراوان تجاوز شده است.

اما همه مشکل به همین جا ختم نمی شود چرا که درخت گیلاس به آب فراوانی نیاز دارد و باغداران برای آبیاری باغ‌‌های خود از روش غرقابی استفاده می‌کنند، روشی که به گفته حمیده چوبک، به ویژه در پای قلعه باعث رانش زمین پیرامون قلعه می‌شود و به طور حتم در دراز مدت مشکلاتی برای قلعه ایجاد خواهد کرد.

از سوی دیگر باغداران برای آبیاری باغ‌‌های خود در عرصه و حریم حوضچه‌‌ها و منابع ذخیره آب ساخته اند که خود معضل دیگری محسوب می‌شود.

• مخالف باغداری و کشت نیستیم

چوبک در ادامه تاکید می‌کند که به هیچ وجه مخالف کشت و باغداری نیست اما از باغداران می‌خواهد از روش آبیاری قطره ای به جای غرقابی استفاده کنند، روشی که تاکنون باغداران از آن استقبالی نکرده اند و به گفته وی براساس مقررات جهاد کشاورزی نمی توان آنها را مجبور به استفاده از روش خاص آبیاری کرد و این تصمیمی است که باغدار باید بگیرد.

او در ادامه این پرسش را مطرح می‌کند که آیا وقتی پای منافع ملی در میان است نباید امکانات و تسهیلاتی در اختیار مردم قرار داده شود که از روش آبیاری مناسب تری استفاده کنند تا میراث فرهنگی و تاریخی منطقه هم آسیب نبیند؟

پرسش دیگری که در این زمینه مطرح می‌شود این است که با توجه به مشکلات فراوان کمبود آب، چرا باید باغ‌‌های گردوی این منطقه که آب کمتری مصرف می‌کنند جای خود را به درخت‌‌های گیلاس با مصرف آب بیشتر بدهند؟

• دریافت مالکیت با مراجعه به دادگاه

او همچنین با اشاره به این نکته که تا همین یک دهه پیش در الموت 12 مستثنیات وجود داشت، می‌گوید: اهالی با مراجعه به دادگاه موفق به دریافت مالکیت شده اند این در حالی است که تعیین عرصه و حریم الموت بیش از یک دهه پیش در سال 1381 انجام شده و قرار بود به جز مستثنیات این عرصه‌‌ها در اختیار میراث فرهنگی قرار بگیرد.

وی تاکید کرد که عرصه و حریم اعلام قانونی و حقوقی شده بود و باید رعایت می‌شد اما دادگاه آن را نقض کرد.

ساخت و ساز در اراضی خشکه چال یکی دیگر از نمونه‌‌های نقض قوانین میراث فرهنگی در الموت هستند، اراضی که به گفته چوبک در محدوده حریم قرار دارند و نباید در آنها ساخت و ساز می‌شد.

• طمع باغ و ویلا و خلوتگاه شخصی

او با اشاره این که بافت روستا در قسمت پایین این اراضی قرار دارد،گفت: با این حال چون مردم ثروتمند شده اند در طمع باغ و ویلا هستند و می‌خواهند خلوتگاه‌‌های شخصی خودشان را بسازند.

او در ادامه به بازدید معاون سیاسی امنیتی استانداری قزوین از دژالموت اشاره کرد و گفت: آقای آشناگر از این اتفاقات و ساخت و سازها بسیار متعجب شده بود و طی بخشنامه ای به فرمانداری خواستند ضوابط عرصه و حریم رعایت شده و با متخلفان برخورد قانونی شود.

چوبک امیدوار است که این بخشنامه اجرایی شده و بتواند مانع گسترش بیشتر باغ‌‌ها و ساخت و سازها شود و حتی در دراز مدت تا حدودی آسیب‌‌ها اصلاح شوند.

ساخت جاده یکی دیگر از چالش‌‌های باستان شناسان و دوستداران میراث فرهنگی در الموت است، جاده ای که می‌خواهند برای دسترسی راحت تر به باغ‌‌ها و ویلاهای بالادست بسازند. جالب این که دربرابر مقاومت‌‌های پایگاه میراث فرهنگی الموت خطاب به چوبک گفته شده است: بالاخره تو می‌روی و ما جاده و حتی تله کابین خودمان را می‌سازیم!
مسیر این جاده در نزدیکی قلعه قرار دارد و به گفته چوبک؛ کل این محوطه دارای آثار تاریخی است و اگر جاده در آن احداث شود این آثار از بین می‌روند.

او در ادامه نسبت به ساخت تله کابین نیز هشدار داد و گفت: ساخت تله کابین نه تنها منظر منطقه را از بین می‌برد بلکه ساختار و بافت و کالبد آن را هم تخریب می‌کند.

چوبک در پایان تاکید کرد که برای حفاظت از الموت نیاز به پشتیبانی قانونی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، سازمان محیط زیست و اداره منابع طبیعی است.