دریاچه ارومیه، دومین دریاچه شور جهان، بزرگ‌ترین پارک ملی کشور و یکی از زیستگاه‌های مهم پرندگان مهاجر آبزی ایران، از اوایل دهه۷۰ آهسته آهسته با بحران خشکیدگی مواجه شد و طی ۲دهه بخش عمده منابع آبی خود را از دست داد.
۳۲ میلیارد مترمکعب، مجموع آبی است که طی ۲۰ سال و تا سال۹۳ در این دریاچه از دست رفت؛ عددی معادل کل آب‌هایی که در یک سال پشت سدهایمان ذخیره می‌کنیم. خشک شدن دریاچه ارومیه تهدید بزرگی است؛ تهدیدی که برابر است با شکل‌گیری کانون‌های ریزگرد نمکی به وسعت ۵۰۰ هزار هکتار و به خطر افتادن زندگی ۱۴میلیون شهروند ایرانی. همین تهدید سبب شد از سال۹۳ ستاد احیای دریاچه ارومیه فعالیت خود را آغاز کند. حالا مسئولان این ستاد امیدوارند اگر همه دستگاه‌های ذیربط به وعده‌هایشان در قبال احیای دریاچه عمل کنند، حال وخیم دریاچه ارومیه تا سال ۱۴۰۵ بهبود یابد.
در ماه‌های اخیر خبرهای خوبی از دریاچه ارومیه و افزایش سطح تراز آن در مقایسه با بازه‌های زمانی گذشته منتشر شد؛ افزایش ترازی حدود ۷سانتی‌متر که اگر همین روال ادامه یافته و اقدامات انجام شده به خوبی پیش رود و وعده‌های رئیس‌جمهور درخصوص تامین اعتبارات محقق شود، انتظار می‌رود که تا ۳ سال آینده تراز دریاچه به یک متر هم برسد. در این صورت ۹۵درصد کانون‌های ریزگرد زیر آب خواهند رفت. روز گذشته معاون محیط انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست از اتفاق خوبی درخصوص دریاچه ارومیه خبر داد.
سال گذشته و براساس توافق انجام شده میان وزارت نیرو و سازمان حفاظت محیط‌زیست قرار بود ۲۸۰ میلیون مترمکعب آب از سدها به دریاچه اختصاص یابد که متأسفانه این اتفاق نیفتاد و آبی به سوی دریاچه ارومیه رها نشد. اما از ۲روز قبل وزارت نیرو رهاسازی ۹۲میلیون مترمکعب آب از مجموع ۲۸۰میلیون مترمکعب بدهی سال آبی گذشته خود را به سمت دریاچه رها کرده است.
مسعود تجریشی، معاون محیط انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست و مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه با اعلام این خبر به همشهری گفت: ۲۴میلیون مترمکعب از سد شهرچای با دبی ۱۵مترمکعب در ثانیه، ۲۸میلیون مترمکعب از سد مهاباد با دبی ۲۰مترمکعب در ثانیه و ۴۰میلیون مترمکعب از سد زولا با دبی ۱۵مترمکعب در ثانیه به سمت دریاچه ارومیه رهاسازی شده است.
اگر یک تا ۲ مرتبه دیگر تا پایان سال، این رهاسازی از سدها انجام شود، بدهی ۲۸۰میلیون مترمکعبی سال گذشته وزارت نیرو به دریاچه به‌صورت کامل پرداخت خواهد شد. مسئولان ستاد همچنین در انتظار بالا آمدن آب در پشت سد بوکان هم هستند تا رهاسازی از این سد نیز برای دریاچه ارومیه آغاز شود. تامین این حقابه‌ها نقش بسزایی در کاهش کانون‌های گردوغبار ایفا خواهد کرد؛ به همین دلیل قرار است در سال‌هایی که آب بیشتر از تخصیص‌های وزارت نیرو در پشت سد ذخیره شود، آب مازاد به سمت دریاچه ارومیه رهاسازی شود و در سال‌هایی که آب ذخیره شده به‌دلیل کم‌بارشی کمتر از تخصیص باشد، از سهم دریاچه و همچنین از سهم دیگر مصارف به‌صورت مساوی ۵۰درصد کاهش یابد.
- انتقال آب خزر و دریاچه وان به دریاچه ارومیه منتفی شد
سطح دریاچه ارومیه در روز شنبه ۲۶آبان۹۷، یکهزار و ۷۲۵کیلومترمربع بود که نسبت به سال گذشته تغییر چندانی نداشته است. تراز دریاچه نیز هم‌اکنون حدود ۷سانتی‌متر است. تجریشی می‌گوید اگر اقدامات ستاد احیا نبود، هم‌اکنون این تراز را نداشتیم و حتی با کاهش بیش از یک متری آن هم مواجه شده بودیم. او می‌افزاید: «اتفاق خوب دیگری که برای دریاچه ارومیه رخ داده این است که با آبگیری‌های انجام شده، کف دریاچه عمیق و نمک‌های آن حل شده است.
این نشان می‌دهد اگر آب وارد شود، دریاچه عمق می‌گیرد. اکنون تراز آب در جنوب دریاچه هم به تراز سال۹۲ برگشته است.» پیش از این۲ گزینه نیز برای تامین آب مورد نیاز دریاچه ارومیه مطرح شده بود؛ انتقال آب از دریای خزر یا انتقال آب از دریاچه وان ترکیه. اما درنهایت هیچ کدام مورد تأیید قرار نگرفت. آنگونه که بررسی کارشناسان نشان داد، آب خزر به‌دلیل سولفاته بودن، عمر دریاچه ارومیه را کاهش می‌داد.
آب دریاچه وان نیز از نظر بیولوژیکی این امکان را نمی‌داد و اگر به ارومیه انتقال می‌یافت، آرتمیا یا همان میگوی کوچک آب‌های شور که یکی از اصلی‌ترین زیستگاه‌هایش همین دریاچه ارومیه است، از بین می‌رفت و مشکلات زیست‌محیطی در منطقه ایجاد می‌شد. به همین دلیل انتقال آب از تونل کانی سیب، مورد تصویب قرار گرفت؛ تونلی که پیش از این قرار بود آب را برای مصارف کشاورزی انتقال دهد اما با پیگیری ستاد احیا و موافقت دولت مقرر شد آب این تونل که از آب‌های داخل سرزمین تامین می‌شود، به احیای دریاچه ارومیه اختصاص یابد. به گفته مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه، عملیات احداث این تونل ۳۵ کیلومتری در سال۹۸ پایان می‌یابد و عملیات انتقال آب در سال۹۹ اجرایی می‌شود.