در این نشست که با حضور آقایان عباس عبدی روزنامه نگار و پژوهشگر اجتماعی، امیر محبیان روزنامه نگار و مدیر عامل خبرگزاری آریا و شهرام شریف روزنامه نگار حوزه تکنولوژی و مدیر مسئول سایت آی تی ایران برگزار شد، عوامل اجتماعی گسترش و نفوذ فیک نیوز، تاثیرات اجتماعی و سیاسی آن و همچنین راه‌مقابله با فیک نیوز مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
- عوامل اجتماعی موثر در گسترش فیک‌نیوز
در ابتدای این نشست عباس عبدی با اشاره به این که بی‌اعتمادی موجود در جامعه زمینه را برای پذیرش فیک نیوز ایجاد می‌کند در رابطه با عوامل موثر در باورپذیری اخبار فیک گفت: «اولین مسئله فقدان اعتماد است، فیک نیوز در جامعه‌ای شکل می‌گیرد یا تولید میشود که از آن استقبال شود و در جامعه‌ای که اعتماد کم این استقبال بیشتری صورت می‌گیرد، در نتیجه بر اثر انتشار فیک‌نیوز اعتماد نیز دوباره کم میشود.
دومین مورد، جامعه متشنج و ناپایدار است، جامعه‌ای که ثبات و پایداری داشته باشد عجله‌ای برای شنیدن هر خبر و قضاوت فوری درباره آن ندارد. بنابراین در جامعه متشنج هرکسی یا گروهی سعی دارد با اخبار جعلی موازنه را به سمت خود سوق دهد. علت دیگر را میتوان فقدان مرجعیت رسانه ای دانست. جامعه‌ای که مرجع رسانه‌ای ندارد هرکسی می‌تواند هر حرفی درست و نادرستی بزند بدون اینکه از فیلتر رسانه‌ای معتبر برای تایید و رد آن گذشته باشد. بنابراین می‌بینیم در جامعه‌ای که مرجعیت رسانه‌ای کاهش پیدا کرده، تولید و پذیرش فیک نیوز بیشتر و بیشتر شده‌است.»
در ادامه این نشست، امیر محبیان با اشاره به تحول معنای فیک نیوز در سال‌های اخیر این مفهوم را تحت عنوان «آلودگی اطلاعاتی» دسته بندی کرد و با اشاره به عوامل روانشناختی پذیرش فیک نیوز گفت: «انسان‌ها موجوداتی نیستند که عقلانی فکر کنند بلکه موجوداتی هستند که قابلیت عقلانی شدن را دارند و انسان در مواجهه‌ی اول با بسیاری از موضوعات احساسی و عاطفی قضاوت می‌کند و لذا دوست دارد چیزی را که مایل است به عنوان خبر دریافت کند و بشنود. بنابراین خیلی از ما وقتی اخبار واقعی را می‌شنویم کشش آن را نداریم چون مطابق تمایل ما نیست.»
شهرام شریف، خبرنگار حوزه تکنولوژی نیز با اشاره به اهمیت شبکه‌های اجتماعی مجازی در تولید محتوا و اخبار اظهار داشت: «مشکلی که در شبکه های اجتماعی وجود دارد قضاوت سریع است؛ اینکه مردم خیلی زود نسبت به موضوعی واکنش مثبت یا منفی نشان می‌دهند. علاوه بر این مساله روایت غالب هم در این شبکه ها مطرح است. کسی که زودتر حرف یا خبر منفی را در فضای مجازی منتشر می‌کند، مردم همراهش می‌شوند و غایب بودن در این فضا باعث نادیده گرفته شدن میشود.»
- عوامل گسترش فیک نیوز: انحصار رسانه‌ای و عدم حاکمیت قانون
در ادامه این نشست، عباس عبدی با اشاره به مشکلاتی که گسترش فیک نیوز در جامعه ایجاد می‌کند بیان داشت: «با گسترش فیک نیوز هزینه مبادله بالا می‌رود زیرا افراد دیگر نمی‌توانند به یکدیگر اعتماد کنند. هزینه مبادله بالا می‌رود، امنیت از بین می‌رود، و امنیت نه فقط امنیت فیزیکی، امنیت روانی مثل اینکه وقتی من با شما صحبت می‌کنم، اگر مطمئن باشم تمام آنچه به من می‌گویید درست است یا آنچه رادیو و تلویزیون می‌گویند درست است، این خودش امنیت بسیار بالایی ایجاد می‌کند. چون مردم که حوصله و تخصص‌اش را ندارند که بروند اخبار را ریشه‌یابی کنند.
برخی می‌گوید که رسانه‌های رسمی ما منشا فیک‌نیوز هستند، درست هم می‌گویند به خاطر این است که قانون وجود ندارد. اگر قانونی باشد که وقتی صداوسیما یک خبر فیک علیه شما بزند جریمه‌ای بشود که تا هفت‌پشتش فراموش نشود، هیچ‌وقت این کار را نخواهد کرد. یا اگر هم بکند، به محض پی بردن به اشتباه، ده برابر بیشتر از اصل خبر عذرخواهی می‌کند و سعی می‌کند جبران کند. آن موقع شما دیگر ضرر نکردید، او ضرر کرده است. بنابراین بحث اصلی که در ایران در رابطه با گسترش فیک نیوز وجود دارد، یکی انحصار رسانه است، یکی فقدان قانون مناسب و فقدان تنظیم روابط، و یکی فقدان حاکمیت قانون است.»
- وجود تبعیض دروغ را مجاز می‌کند
امیر محبیان در ادامه نشست با اشاره به این که دروغ و اخبار فیک به ضرر همه از جمله طراحان آن است اظهار کرد: «اگر فرد احساس بکند دروغی که می‌گوید برایش هزینه‌زاست؛ کم‌کم این عمل را ترک خواهد کرد. اما به نکته‌ی مهمی اشاره کردید که یکی از شرکت‌کنندگان نشست‌های پیشین هم مطرح کرده بودند. اگر قضیه را صرفاً اقتصادی ببینم و عدالت به معنی تساوی در میان همه برقرار کنیم؛ تصور کنید که بگوییم هر دروغی صدهزار تومان جریمه دارد.
پرداخت این جریمه برای من که صدهزار تومان ندارم خیلی سخت است، بنابراین دروغ نمی‌گویم. ولی عملاً کسی که پول دارد، با پرداخت هزینه دروغ می‌گوید. یعنی باید تناسب‌ها رعایت بشوند. طبیعتاً نباید هزینه، برای منی که ممکن است رسانه‌ام در روز پنجاه‌هزار نفر مخاطب داشته باشد؛ با آن رسانه‌ای پنج میلیون مخاطب دارد، برابر باشد.
یک دورغ می‌تواند پنجاه هزار نفر و یک دروغ می‌تواند پنج میلیون نفر را متاثر بکند. بنابراین مکانیزم روشن و در عین حال دقیق و قاطعی لازم است. یکی از مسائل دیگری که دروغ را متاسفانه مجاز می‌کند، وجود تبعیض است. یعنی وجود تبعیض، توجیه‌گر دروغ است. به عبارتی کسی حقی دارد که در همان شرایط دیگری همان حق را ندارد.»
- صرف قانون گذاری برای مقابله با فیک نیوز کارایی ندارد
در ادامه این نشست شهرام شریف با اشاره به مواضع عباس عبدی در رابطه با ضرورت قانون گذاری در حوزه فیک نیوز، ابراز داشت: «من به سابقه قانون‌گذاری تکنولوژی و وب در ایران و دنیا نگاه می‌کنم و می‌بینم که تاثیر مثبتی بر رفع مشکلات در این حوزه نداشته است. مثلا از قانون فیلترینگ که از شورای عالی انقلاب فرهنگی بیرون آمد تا امروز که شورای عالی فضای مجازی دستور می‌دهد که بسته‌های غیراینستاگرامی شرکت‌های اینترنتی بفروشند، مدل‌هایی نیستند که بتوانند مشکلات و معضلات ما در تلگرام یا اینترنت را تنظیم کنند.
باید خودمان را در آینه ببینیم، به نظرم اشکال همچنان در خود جامعه است. کانال تلگرامی رسانه نیست، ابزار است که دست کسی افتاده که در جامعه نظری دارد، یا اعتراض دارد چنان که آقای عبدی گفتند یا موضوعی دارد که می‌خواهد از آن بگوید. تلگرام این امکان را برای او فراهم می‌کند و دم دست است. اگر تلگرام را ببندیم فردا از اینستاگرام استفاده خواهد کرد و اگر اینستاگرام را ببندیم در تظاهرات پلاکارد به دست می‌گیرد. موضوع او حل نشده است که از این ابزارها استفاده می‌کند.
حذف تلگرام و قانون گذاشتن برای تلگرام تجربه شد و به نظر من تاثیری نداشت. فیلتر شدنش مردم را از آن دور نکرد و سرمایه‌گذاری گسترده روی پیام‌رسان‌های داخلی باعث نشد که مردم از آن دست بکشند.»
وی در همین راستا، با اشاره به این که قانون گذاری و یا فیلترینگ راه حل مناسبی برای مواجهه با فیک نوز نیست افزود: «فیک‌نیوز بخش عمده‌ای از تاثیری که می‌گذارد بر روی جامعه سطح پایین کشور است. دو شب پیش مرکز ماهر گزارشی منتشر کرد که نشان می‌داد پنجاه درصد نرم‌افزارهای تلگرامی که ایرانی‌ها در فروشگاه‌های اندرویدی ایرانی ساخته‌اند، فیک هستند و اطلاعات کاربران را می‌دزدند. برای اولین‌بار بود که وزارت ارتباطات اطالاعاتی از این قبیل را منتشر می‌کرد.
به نظر من کاری که دولت می‌تواند بکند از این جنس کارهاست، کاری که بتواند شفاف سازی بکند، نه در جهت قانون‌گذاری بخواهد دخالت بکند. امروز ما با قدرتمند شدن فیک‌نیوز مواجه هستیم. تکنیک‌هایی که برای افراد سطح پایین جامعه به کار می‌برند پیچیده‌تر میشود.»
- حاکمیت قانون و بالا بردن هزینه دروغ گویی راه حل مقابله با فیک نیوز
در پایان این جلسه، حاضران در پاسخ به این سوال که چه عوامل می‌تواند منجر به کاهش اثرگذاری فیک نیوز شود بر بالا رفتن هزینه دروغ گویی و مقابله عادلانه با دروغ، حاکمیت قانون و اجرای قانون برای همه افراد و گروه‌ها، افزایش اعتماد اجتماعی میان مردم و حاکمیت از طریق افزایش سرمایه اجتماعی و استفاده از فناوری‌های نو به عنوان مهمترین راه حل‌ها برای مقابله با فیک نیوز عنوان شد.