هدایت فهمی، معاون مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی کلان وزارت نیرو، در گفت وگو با ایرنا گفت: وزارت نیرو برای بازه‌های درازمدت ۲۰ تا ۲۵ ساله تراز آبی کشور را محاسبه می‌کند که برای سیاستگذاری و برنامه‌ریزی‌های کلان کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین بیلان عمومی آب در بازه‌های میان‌مدت پنج‌ساله و حتی دوره‌های یک‌ساله نیز استخراج می‌شود.
وی درباره ساز و کار محاسبه بیلان عمومی آب کشور تصریح کرد: اصول محاسبه بیلان عمومی به شکلی است که اعداد و ارقام مربوط به مؤلفه‌های مختلف باید در کنار هم قرار گیرند. سنجش وضعیت بارش‌های جوی اعم از برف و باران یکی از مهم‌ترین موارد است که از طریق ایستگاه‌های باران‌سنجی مستقر در نقاط مختلف کشور در بازه‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و درازمدت انجام می‌شود. همچنین میزان تبخیر و تعرق، رطوبت خاک و میزان نفوذ آب در خاک مورد پایش قرار می‌گیرد.
این کارشناس وزارت نیرو ادامه داد: تغییرات سطح ایستابی در آب زیرزمینی دشت‌های کشور، از طریق بیش از ۱۵ هزار چاه مشاهده‌ای که در مناطق مختلف کشور حفر شده، به صورت ماهانه اندازه‌گیری می‌شود. برای بررسی بیلان عمومی علاوه بر برآورد میزان افزایش و کاهش آب‌های سطحی، جریان رودخانه‌ها نیز از طریق حدود ۱۰۰۰ ایستگاه هیدرومتری سنجیده می‌شود.
به گفته فهمی، برای محاسبه بیلان عمومی مصارف آب شرب با داشتن کنتور و مصارف کشاورزی از طریق شبکه‌های آبرسانی و نیاز آبی محصولات و سطح زیر کشت رصد می‌شود. کل این محاسبات وقتی در کنار هم قرار گیرند؛ بیلان عمومی به دست می‌آید. تهیه بیلان آبی کار محاسباتی سنگینی است که در کل کشور باید برای ۶۰۹ محدوده مطالعاتی انجام گیرد.
وی تأکید کرد: با اندازه‌گیری سطح ایستابی آب‌های زیرزمینی، تراز منفی را استخراج می‌کنیم تا بدانیم طی بازه‌های درازمدت یا کوتاه‌مدت یک‌ساله، چقدر اضافه‌برداشت صورت گرفته است.
این مقام مسئول در پاسخ به این پرسش که آخرین محاسبات بیلان مربوط به چه سالی بوده است؟ گفت: هر پنج سال یکبار بیلان اندازه‌گیری می‌شود و آخرین آن مربوط به سال ۱۳۹۴ است. البته برآورد بیلان سالانه هم بعد از پایان هر دوره آبی ممکن است، تا بدانیم میزان استفاده از آب‌های سطحی و زیرزمینی چقدر بوده است؟
- بیلان سال آبی قبل هنوز محاسبه نشده است
معاون مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی کلان وزارت نیرو در پاسخ به پرسش دیگری مبنی بر اینکه آیا با توجه به اینکه سه ماه از پایان سال آبی ۹۷-۹۶ گذشته است، بیلان عمومی و بیلان آب‌های زیر زمینی برای این سال آبی استخراج شده است؟ اظهار کرد: خیر، هنوز این محاسبه صورت نگرفته است، اما تا چند ماه آینده، اطلاعات این موضوع استخراج می‌شود.
این مقام مسئول در وزارت نیرو در ادامه گفت و گو درباره اهمیت محاسبات مربوط به تراز منابع آبی کشور از جمله آب‌های زیرزمینی، با بیان اینکه از طریق بیلان می‌توان کلیه برنامه‌ریزی‌های توسعه‌ای کشور از جمله استقرار جمعیت و صنعت را انجام داد، گفت: زیربنا و یکی از محورهای اصلی آمایش سرزمینی، بیلان منابع آبی کشور است. همچنین از طریق این محاسبات است که می‌توانیم تخصیص آب برای امور مختلف کشاورزی و صنعت را مشخص کنیم.
- ۶ میلیارد متر مکعب اضافه‌برداشت سالانه از آب‌های زیرزمینی
فهمی با اشاره به وضعیت نامساعد آب‌های زیرزمینی کشور تصریح کرد: در بازه ۲۰ ساله گذشته به طور سالانه حداقل شش میلیارد مترمکعب اضافه‌برداشت از آب‌های زیرزمینی صورت گرفته است. حتی در سال‌های اخیر به دلیل کمبود نزولات جوی و افزایش دما و در نتیجه بروز خشکسالی، بیش از ۱۰ میلیارد متر مکعب اضافه‌برداشت آب صورت گرفته است، بنابراین در مجموع به طور تقریبی ۱۷۰ میلیارد متر مکعب اضافه‌برداشت از آب‌های زیرزمینی داریم.
- خطر بزرگ برای زیرساخت‌های شهری
به گفته این کارشناس حوزه آب در وزارت نیرو، برداشت بیش از ظرفیت از آب‌های زیرزمینی، زیرساخت‌های شهری از جمله خطوط حمل و نقل و تونل‌ها را در معرض فرونشست قرار داده است و شاهدیم که هر ساله دشت‌های کشور حداقل ۳۵ سانتیمتر نشست می‌کنند.
وی در پاسخ به این پرسش که راهکاری برای جلوگیری از برداشت بیش از حد از منابع آب زیرزمینی وجود دارد و آیا وزارت نیرو فکری برای این موضوع کرده است؟ گفت: باید تعادل‌بخشی انجام شود، به طوری که ضمن جلوگیری از برداشت بیش از ظرفیت اقلیمی، باید تغذیه آبخوان‌ها هر ساله به میزان ۸ تا ۹ میلیارد متر مکعب صورت گیرد تا طی ۲۰ سال بتوانیم با جبران گذشته به نقطه تعادل برسیم.
فهمی همچنین تأکید کرد که وزارت نیرو، یک برنامه جامع تحت عنوان «طرح تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی» دارد، اما متأسفانه برای اجرای آن با مشکلات اعتباری و اجتماعی متعددی روبرو هستیم. چون لازم است قبل از بستن چاه‌های غیر مجاز، معیشت جایگزین برای اقشار کم‌درآمد کشور فراهم شود و بدون دستیابی به این امر، توقف برداشت آب از چاه‌ها با معضلات اجتماعی همراه خواهد بود.
- سازگاری با کم‌آبی، نه یک انتخاب بلکه یک ضرورت است
معاون مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی کلان وزارت نیرو در پایان تأکید کرد: در اقلیم خشک و نیمه‌خشکی مثل ایران چاره‌ای جز سازگاری نداریم و باید حواسمان باشد که سازگاری با کم‌آبی و اقلیم خشک نه یک انتخاب بلکه یک ضرورت است، بنابراین باید با مدیریت تقاضا و مدیریت مصرف، مدیریت بهینه آب را محقق کنیم.