پیچیدگی این اختلال، خود ناشی از این است که در پیچیده‌ترین ارگان بدن انسان یعنی در مغز رخ می‌دهد. البته در این میان عقاید و خرافات و دیدگاه‌های عجیب و غریب اقوام و ملت‌های گوناگون راجع به این بیماری همه و همه بر ابهامات آن افزوده است.
با این حال ۲۵درصد موارد صرع در سنین قبل از ۵ سالگی بروز کرده و ۵۰درصد موارد آن قبل از ۲۵سالگی خود را نشان می‌دهند. دکتر ابوالفضل نجاران، متخصص مغز و اعصاب و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی ارتش در رابطه با این بیماری، عوامل پیدایش آن و راه‌های درمانش بیشتر توضیح می‌دهد.وی می‌گوید: عدم درمان به موقع ممکن است باعث تغییرات ساختمانی در بافت مغز شود.
- آقای دکتر، صرع ممکن است در هر دوره سنی ایجاد شود، اما چرا شیوع آن در کودکان بیشتر است؟
خب، هر بیماری ممکن است یک گروه سنی خاص را بیشتر در بر بگیرد به طوری که صرع هم در کودکان و حتی کهنسالان شیوع بیشتری دارد. با این تفاوت که در زمان کودکی این بیماری ناشی از علل مادرزادی و عفونت‌هاست در حالی که در افراد مسن عارضه صرع بیشتر ناشی از علل عروقی و سکته‌های مغزی است.
- پس صرع در هیچ کدام از گروه‌های سنی علت مشترکی ندارد؟
نه ولی به‌طور کلی از جمله عوامل صرع می‌توان به ضربه‌های مغزی، عفونت بافت و پرده‌های مغز، اختلالات مادرزادی، بیماری‌های متابولیک ارثی بافت مغز، سکته مغزی، تومور مغزی و بیماری‌های تحلیل برنده مغزی مانند آلزایمر است.
- در کدام گروه سنی این بیماری خطرناک‌تر است؟
ببینید، سن شروع این بیماری از اهمیت خاصی برخوردار بوده و مسلما در کودکی خطرناک‌تر است به طوری که بروز صرع قبل از شش ماهگی حاکی از ضایعات شدید مغزی است که منجر به عقب‌ماندگی‌های شدید هم میشود. همچنین اگر این بیماری در جریان تب اتفاق بیفتد، حاکی از کم شدن آستانه تحمل مغزی بوده و در دوران بلوغ حاکی از اختلالات فیزیولوژیکی، زیستی و هورمونی است. در سن 35 سالگی به بالا نیز معمولاً به دلیل ضایعات قلبی و عروقی است.
- به عوامل فیزیولوژیکی و اختلالات مختلف در بروز این بیماری اشاره کردید. عوامل بیرونی چطور؟ این عوامل هم در تشدید حملات تاثیر دارند؟
صددرصد. استرس‌ها و اضطراب‌های ناشی از زندگی در جوامع شهری از جمله عوامل مهمی است که میتواند باعث تشدید حملات تشنجی در بیماران مبتلا به صرع شود. در جامعه پرشتاب امروزی وجود استرس‌های متعدد که ناشی از زندگی شلوغ و پرتحرک شهری است، حملات تشنجی در بیماران مبتلا به صرع را افزایش می‌دهد و این در حالی است که بر خلاف تصور عمومی درمان بیماران مصروع صرفا با مصرف دارو نیست بلکه با ایجاد حس اعتماد، امنیت و آرامش اجتماعی می‌توان گام موثری در درمان این بیماری برداشت.
- با این حال، این بیماری را به چند نوع اصلی می‌توان تقسیم کرد؟
صرع انواع مختلفی دارد که شایع‌ترین نوع آن صرع اصلی یا صرع بزرگ است. علائم این نوع از صرع هنگامی رخ می‌دهد که مناطق حرکتی مغز دچار عارضه شده است و اسپاسم‌های شدید و بی‌هوشی را دربردارد. در اغلب موارد صرع اصلی ، قبل از آغاز حمله و غش به بیمار یک حالت درونی دست می‌دهد، یک حالت اخطار است و به آن اورا هم می‌گویند که میتواند به صورت روانی یا جسمی باشد.
مثل شنیدن صدا، دیدن نوری درخشنده، استشمام بویی خاص. بعد از چند لحظه بیمار بی‌هوش می‌افتد که این مرحله کوتاه، تونیک است و در آن تمام ماهیچه‌ها متشنج و منقبض می‌شوند، تنفس بیمار قطع میشود و رنگش نیز ممکن است کبود شود.
- این حالات در انواع دیگر صرع هم به همین اندازه شدید هستند؟
نه، ببینید، در صرع کوچک برخلاف صرع بزرگ یا تشنجی، فرد سقوط نمی‌کند، ولی فراموشی که به حالات «بیخودی از خود» معروف است، در این نوع صرع اتفاق می‌افتد. در این نوع حمله، شخص مصروع ناگهان در حالتی که هست، ثابت می‌ماند و فعالیتش متوقف میشود. در این حالت بیمار چیزی حس نمی‌کند و بینایی و شنوایی‌اش محدود میشود.
ولی پس از گذشت 2 تا 20 ثانیه مجدداً فعالیتش آغاز میشود، در حالی که از اتفاقی که افتاده کاملاً بی‌خبر است.
- این حالات از بین می‌روند؟
این حملات ممکن است در سنین بلوغ از بین بروند ولی در اغلب موارد در صورت عدم درمان درست به صرع بزرگ تبدیل می‌شوند.
مربی بهداشت در برابر یک دانش‌آموز صرعی باید چه اقداماتی را روی بیمار انجام دهد؟
مسلم است که هنگام مواجهه با کودک مصروع باید نکات زیادی را رعایت کرد که به صورت فهرست‌وار شامل این موارد هستند:
کودک را به یک سمت بخوابانید و سرش را هم‌سطح یا پایین‌تر از بدنش قرار دهید، همچنین از تنفس آرام و منظم وی مطمئن شوید و هرگز چیزی را با فشار میان دندان‌هایش قرار ندهید، البته در بیشتر مواقع تشنجات بعد از یک دقیقه متوقف می‌شوند و بعد از آن یک دوره خواب و استراحت است ولی اگر تشنجات بیشتر از چند دقیقه به طول انجامد، حتما باید بیمار را به بیمارستان رساند. هیچ وقت هم سعی نکنید عضلات و اندام‌های کودک را محکم نگه دارید و از زدن ضربه به صورت وی برای یافتن هوشیاری خودداری کنید.
- هیچ اقدامی برای بیدار کردن فرد مصروع یا دادن دارو به او نباید صورت گیرد؟
نه، مربیان باید دقت داشته باشند که در اینگونه مواقع چیزی به فرد نخورانند وسعی در بیدار کردن او نکنند. البته در صورت داشتن آموزش و اطلاع کافی از علائم این حملات می‌توانند از شیاف دیازپام برای جلوگیری از حمله استفاده کنند.
- گفته میشود صرع موجب افت تحصیلی میشود. با کودکان مصروع در این خصوص باید چگونه رفتار کنیم؟
نکته مهم در این رابطه این است که صرع فقط افتادن فرد و عدم هوشیاری نیست بلکه به چندین شکل میتواند دیده شود. به طور مثال صرع میتواند حتی به صورت افت تحصیلی در مدرسه باشد و متاسفانه معلم‌ها فکر می‌‌کنند که این دانش‌آموز دچار حواس پرتی است؛ در حالی‌که والدین و کادر آموزشی باید این مسئله را در نظر داشته باشند که به هیچ وجه فرد را تحت فشار آموزشی قرار ندهند و در حد کشش فرد از او توقع داشته باشند چون اضطراب و استرس موجب تشدید حملات میشود.
با این حال تاکید می‌کنم که 90 در صد افراد مصروع در دوران تحصیل مشکل خاصی ندارند و چه بسا از دانش‌آموزان سالم و بدون مشکل هم بالاتر هستند چون ساختمان مغز آنها مشکلی ندارد.
- آیا این افراد یا کسانی که سابقه تشنج دارند، باید از رژیم غذایی خاصی پیروی کنند؟
بله، بهتر است این افراد مواد غذایی که طبیعت سرد دارند را کمتر مصرف کنند شود، همچنین لبنیات به ویژه ماست را به دلیل نفاخ بودن و سرد بودن کمتر مصرف کنند. با این حال، شیر گوسفند و گاومیش که طبیعتی گرم دارند، برای این بیماران مفیدتر است و در صورتی که مواد غذایی سردی خورده‌اند، از عرقیات گرم مثل عرق نعناع استفاده کنند.
- این اقدامات در مورد رژیم غذایی بودند. درمان بیماران نیز حتما شامل درمان‌های دارویی و غیر دارویی میشود. با این حال کدام یک از این روش‌های درمانی برای بیماران ارجحیت دارند؟
مسلما درمان‌های دارویی و غیر دارویی در کنار هم هستند ولی درمان‌های غیر دارویی از اهمیت بیشتری برای ما برخوردارند و آن هم به این جهت که این درمان‌ها شامل حذف عوامل خطرناک به خصوص برای پیشگیری از آسیب‌های مغزی هستند که از زمان جنینی شروع میشود.
درمان‌ها شامل خودداری از مصرف دخانیات، عدم مصرف الکل، دوری از محیط‌های آلوده مثل رادیواکتیو هستند. البته انجام ورزش و پیاده‌روی به طور غیرمستقیم نیز آمار تشنج‌های ناشی از صرع را پایین می‌‌آورد. علاوه بر این، برای جلوگیری از تشنج، فرد باید خواب منظم و کامل داشته باشد چون بی‌خوابی یکی از مهم‌ترین عواملی است که باعث تشدید تشنج میشود.
- در چه بیمارانی ممکن است بیماری بهبود نیابد یا کنترل نشود؟
ببینید این‌ها بیمارانی هستند که آسیب‌های شدید مغزی دارند، مانند بیماران عقب‌مانده ذهنی یا افراد دچار ناهنجاری‌های شدید مغزی مادرزادی. اکثر افراد با درمان دارویی یا غیردارویی در زندگی هیچ مشکلی نخواهند داشت؛ چه بسا افراد به ظاهر سالم ممکن است در برخورد با مشکلات زندگی عاجز باشند ولی این افراد در زندگی خود هیچ مشکلی نداشته باشند.
- انجام آزمایش‌های دوره‌ای برای افرادی که تحت درمان دارویی هستند چقدر ضروری است ؟
انجام آزمایش‌های دوره‌ای به فواصل 6 ماه یک بار که شامل تست‌های کبدی، خون و در برخی موارد سنجش استخوان ضروری به نظر می‌رسد. همچنین ممکن است مصرف داروها سنگ کلیه ایجاد کنند که انجام معاینات و آزمایش های مربوط به آن هم لازم به نظر می‌رسد.
- عدم درمان به موقع این بیماری چه عواقبی ممکن است داشته باشد؟
عدم درمان به موقع باعث می شود که کانون ایجاد تشنج (کانون شورشی تشنج) به صورت فونکسیون و فیزیولوژیک دچار اختلال شده و اگر درمان نشود ممکن است باعث تغییرات ساختمانی در بافت مغز شود و نواحی دیگر مغز را نیز درگیر کند. بنابراین درمان این بیماران الزامی است.
اما در مجموع چون صرع یک بیماری خوش‌‌خیم است، بهتر است در صورت ثابت شدن این بیماری توسط پزشک متخصص، اقدامات درمانی انجام گیرد و مطمئن باشید که درصد بسیار زیادی از این افراد (بالای 95درصد) به طور کامل درمان خواهند شد.
- گاهی بروز صرع را به وجود تومورهای مغزی نسبت می دهند. توجیه شما در این باره چیست؟
به هیچ وجه این طور نیست. بروز تشنجات مکرر تا قبل از 18 سالگی، کاملا صرع محسوب میشود؛ البته بین سنین 30 تا 50 سال احتمال اینکه تشنج با وجود تومورهای مغزی مرتبط باشد وجود دارد که با انجام ام آر آی این مسئله مشخص میشود. با این حال بروز تشنجات پس از 50 سالگی نیز ممکن است مربوط به سکته‌های مغزی باشد.