و بانک مرکزی هم یکی از شرکت‌های زیرمجموعه و حساب یکی از بانک‌های عامل را که نام آنها، به‌دلایل امنیتی فاش نشده، به عنوان شرکت طرف تسویه مبادلات تجاری با اروپا تعیین کرده و حتی پیشنهاد داده برمبنای یک رمز ارز دیجیتال ملی به نام «پیمان»، مبادلات مالی بین ایران و اروپا تسویه شود.
حالا دولت و مردم ایران منتظر یک تصمیم مهم هستند. اروپا می‌گوید اگر ایران می‌خواهد از این مسیر استفاده کند، باید بداند که تجارت از این مسیر تنها بر اساس قوانین مالی سازمان ملل، اتحادیه اروپا، قوانین مرتبط با ضد پولشویی و مبارزه با تامین مالی تروریسم و جرایم مالی سازمان یافته صورت می‌پذیرد و همه این‌ها در یک کلام خلاصه می‌شود. همکاری ایران برای اجرایی کردن توصیه‌های گروه ویژه اقدام مالی موسوم به FATF.
این نهاد بین‌المللی تا ۱۰اسفند به ایران فرصت داده تا تصمیم نهایی خود را بگیرد و تصمیم‌گیری درباره لوایح پیشنهادی دولت بستگی به نظر نهایی مجمع تشخیص مصلحت نظام درباره ۲لایحه پالرمو و CTF خواهد داشت. فعالان اقتصادی و کارشناسان در گفت‌وگو با همشهری، با امید نسبی به ایجاد روزنه‌های جدید تجارت با اروپا می‌گویند: این فقط یک گام به جلو خواهد بود و برای قضاوت درباره اثر تصمیم روز پنجشنبه ۳کشور اروپایی باید منتظر روزهای آینده ماند.
روزهایی که یک روی آن بستگی به تصمیم نظام در ارتباط با اجرایی کردن توصیه‌های FATF دارد و روی دیگر آن مشروط به اراده واقعی اتحادیه اروپا، چین و روسیه و دیگر کشورها خواهد بود. حالا به نظر وقت آن رسیده که مصالح و منافع ملی ایران دقیق، شفاف و حساب‌شده و دور از موضع‌گیری‌های سیاسی گروه‌ها و جریان‌های سیاسی در نظر گرفته شود. طبیعتا حالا که دولت و نهادهای پولی و مالی ایران به سهم خود بستر لازم برای ورود به تونل ضد تحریم را ایجاد کرده‌اند توپ در زمین نهادهایی است که باید موانع مقرراتی را بردارند آنها قاعدتا ازاین پس می‌بایست پاسخگوی همه تصمیم‌های خود باشند و دیگر راهی برای فرافکنی وجود نخواهد داشت.
نهادهای پولی و مالی ایران بستر لازم برای ورود به تونل ضدتحریم را ایجاد کرده‌اند و حالا توپ در زمین نهادهایی است که باید موانع مقرراتی نظیر FATF را بردارند
- شرط اروپا و تصمیم ایران
۳ کشور اروپایی فرانسه، آلمان و انگلیس با فعال‌کردن ابزار پشتیبانی از مبادلات تجاری برای بهره‌مند شدن ایران از منافع اقتصادی برجام یک شرط مهم در بیانیه رسمی خود گنجانده‌اند که تا اندازه زیادی به تصمیم دولت، مجلس و نهادهای اثرگذار ایران بستگی دارد؛ زیرا مکانیزم جدید به مثابه حفره اروپایی در دیوار تحریم‌های آمریکا قرار است براساس قوانین مالی سازمان ملل، اتحادیه اروپایی، قوانین ناظر بر مبارزه با پولشویی AML، تامین مالی تروریسم CFT و جرایم سازمان یافته فراملی(پالرمو) کار کند و ۳کشور اروپایی به صراحت از ایران خواسته‌اند برای اجرایی شدن برنامه کارگروه ویژه مالی موسوم به FATF اقدام کند.
به واقع این شرط ضمن عقد بین ۳کشور اروپایی برای مصون نگه‌داشتن تجارت شرکت‌های اروپایی با ایران است و ابزار اینستکس بدون رعایت مقررات و قوانین بین‌المللی کار نخواهدکرد. بنابراین پیش‌فرض برخی منتقدان که تجارت با اروپا در قالب ابزار جدید بدون تصویب لوایح چهارگانه پیشنهادی دولت شدنی‌است، به یک گزاره ناشدنی تبدیل شده و از این منظر حتی اصطلاح مناقشه‌برانگیز کالاها و تجارت مشروع، بیش از آنکه ترسیم‌کننده نوع کالاهای تحریمی یا ضدتحریمی باشد،
می‌تواند در قالب پیش شرط اروپا دچار تغییرات شود و انتظارات خوش‌بینانه را محقق نسازد. آیا مجمع تشخیص مصلحت نظام در بررسی لوایح اختلافی بین مجلس و شورای نگهبان، این شرط اروپا را جدی‌تر می‌گیرد؟ چه اینکه حتی کشورهایی چون چین و روسیه هم پیش‌تر به تهران پیام داده‌اند که بدون پذیرش FATF تجارت با ایران سخت و پرهزینه خواهد بود.
- تعهدی فراتر از غذا و دارو
نایب‌رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و روسیه گفت:اروپا پس از خروج یکجانبه آمریکا از برجام متعهد شده بود راهی برای حفظ روابط اقتصادی با ایران و بی‌اثر کردن تحریم‌های آمریکا در این زمینه ایجاد کند و حالا هرچند با تأخیر چندماهه این کار را انجام داده است که البته هنوز قضاوت درباره اثرگذاری آن زود است. کاوه زرگران در گفت‌وگو با همشهری افزود: نفس راه‌اندازی اینستکس یعنی عمل به تعهد اروپا و محقق شدن انتظار فعالان اقتصادی ایرانی اما نکته اینجاست که فعلا این ساز و کار مبادلات غذا و دارو را پشتیبانی می‌کند در حالی که براساس کنوانسیون‌های بین‌المللی، غذا و دارو اصلاً تحریم پذیر نیست و آمریکا نیز در این زمینه مرتکب تخلف شده است از این رو اگر کانال اروپایی بخواهد فقط مبادلات غذا و دارو را پشتیبانی کند،
فقط در چارچوب قوانین سازمان ملل رفتار کرده است که برای ایران هم اقدام خارق‌العاده‌ای نیست. زرگران با اشاره به اینکه گفته شده راه برای ورود کشورهای دیگر به این ساز و کار نیز باز است، گفت: این موضوع یکی از نکات مثبتی است که می‌تواند امیدبخش باشد و این مسئله را تقویت کند که اینستکس فراتر از مبادلات غذا و دارو باشد. به‌خصوص کشورهای آسیای مرکزی و آمریکای جنوبی که تجارت بالایی با ایران دارند. به گفته اوکشورهایی مانند روسیه و برزیل موارد قابل اهمیتی هستند که حضورشان در این سازوکار می‌تواند مشکل‌گشا باشد.
البته این فعال اقتصادی با اشاره به اینکه اگر کانال مالی فقط موضوع تهاتر کالا و تسویه پایاپای را شامل شود، کمک چندانی به فعالان اقتصادی نمی‌کند، تصریح کرد: اگر اروپا به تعهدات برجامی خود متعهد باشد کار باید فراتر از تهاتر یا مبادله پایاپای باشد و امکان انتقال ارز نیز مهیا شود وگرنه در شرایط فعلی ایران بدون نیاز به سازوکار اروپایی، حجم قابل‌توجهی از مبادلات تهاتری با برخی کشورها دارد.
- فعلا باید صبر کنیم
نرسی قربان، تحلیلگر ارشد نفتی در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: سؤالات زیادی درباره مکانیزم مورد نظر ایران و اروپا مطرح است اما نکته مهم اینجاست که این کانال ویژه برای فعال‌شدن نیاز به پول دارد و قرار نیست اروپا پولی به‌حساب شرکت تعیین شده واریز کند، بلکه پول یا منابع مالی آن از محل صادرات قبلی یا جدید نفت ایران تامین خواهد شد. او می‌افزاید: اگر در این سازوکار جدید ایران بتواند از پول‌های نفت فروخته شده در ماه‌های قبل استفاده کند، می‌تواند کالاهای مورد نیاز خود را تامین کند و اگر هم این امکان فراهم شود که پول جدیدی از محل فروش نفت ایران به اروپا وارد این حساب شود،
نشان خواهد داد که زمینه برای صادرات نفت به اروپا مساعد خواهد شد. این تحلیلگر بازار نفت در عین حال یادآوری کرد که کارآمدی کانال ویژه تا اندازه زیادی به تعیین تکلیف لوایح مرتبط با FATF بستگی دارد و اگر این لوایح تصویب نشود، هیچ شرکت اروپایی حاضر به همکاری تجاری و اقتصادی ایران در قالب کانال ویژه نخواهد شد. نرسی قربان با تأکید بر اینکه برای قضاوت درباره کارایی اینستکس باید منتظر اعلام جزئیات بود، می‌گوید:
البته مشکل اساسی اینجاست که آمریکا تصمیم دارد کانال ویژه مالی اروپا موسوم به SPV را تحریم کند که در این صورت بانک‌های اروپایی حاضر به همکاری نخواهند شد اما باید صبر کرد و دید تصمیم نهایی اروپا برای صیانت از تجارت بین ایران و قاره سبز چه خواهد بود؟ او می‌گوید: البته اگر ابزار جدید دارای کارایی لازم باشد، این احتمال وجود دارد که سایر کشورهای خریدار نفت ایران ازجمله هند و چین هم بخواهند در این قالب جدید از ایران نفت خریداری کنند که با این احتمال آنها ارز ناشی از صادرات نفت ایران را به‌صورت یورو به‌حساب تعیین شده واریز خواهند کرد و ایران هم می‌تواند از پول نفت به‌صورت اعتباری و در قالب ابزار جدید استفاده کند.
- کاهش تلاطم ارز و رونق بورس
مهدی طحانی از تحلیلگران بازار سرمایه معتقد است ایجاد کانال مالی ایران و اروپا می‌تواند به کاهش تلاطم‌های ارزی و رونق بورس منجر شود. طحانی با بیان اینکه کانال مالی مشترک ایران و اروپا از دو منظر بر بورس و سایر بازارها مؤثر است گفت: ایجاد این کانال مالی می‌تواند به کاهش تلاطم‌های ارزی و سفته‌بازانه به‌عنوان یک بازار موازی درکنار بازار سرمایه منجر شود. او با بیان اینکه این موضوع به کاهش سفته‌بازی در بازارهای موازی و جذب نقدینگی به سمت بازار سرمایه منجر می‌شود، گفت: متأسفانه فضای کنونی اقتصاد ایران یک فضای کاملا سفته‌بازانه و دلالی است و می‌توانیم بگوییم با اجرایی شدن کانال مالی این فضای سفته‌بازانه قابل مدیریت می‌شود. طحانی توضیح داد:
در مرحله بعد ایجاد کانال مالی مشترک ایران و اروپا به نقل و انتقال پول کمک خواهدکرد که می‌تواند به صادرات شرکت‌ها کمک کند. او افزود: براساس مفاد و جزئیات قرارداد، این کانال مالی می‌تواند محلی برای سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های اقتصادی ایران هم باشد؛ بنابراین با توجه به اینکه بازار ایران بازار جذابی برای سرمایه‌گذاری است شرکت‌هایی اروپایی مشتاق، می‌توانند به جای سرمایه‌گذاری مستقیم، از طریق این کانال در ایران سرمایه‌گذاری کنند.
او با بیان اینکه این کانال مالی می‌تواند هزینه نقل و انتقال پول را برای شرکت‌های ایرانی کاهش دهد گفت: البته این کار در گذر زمان محقق می‌شود اما اگر تراکنش‌های این کانال موفق باشد و عملیات آن توسعه پیدا کند شرکت‌های صادرات محور می‌توانند از مزایای آن بهره‌مند شوند. او در پاسخ به این پرسش که آیا این کانال مالی می‌تواند شرکت‌های اروپایی را برای افزایش تجارت با ایران ترغیب کند، گفت: اقتصاد را نمی‌توان جدا از سیاست ارزیابی کرد و اگر ایران مطابق همان سیاست‌های قبلی در مقابل تحرک سایر کشورها خویشتنداری کند و کارهایی در سیاست انجام نشود که اقتصاد نتواند جوابگوی آن باشد ایجاد این کانال می‌تواند در افزایش تجارت ایران و اروپا مؤثر باشد.
- رابطه تجاری منصفانه
علیرضا عسگری‌مارانی از مدیران شناخته شده بازار سرمایه درباره آثارکانال مالی مشترک ایران و اروپا گفت: ایجاد این کانال باید بر مبنای یک رابطه تجاری منصفانه باشد و اروپا مشخص کند از ایران چه کالاهایی می‌خرد و در مقابل چه کالاهایی را صادر می‌کند. عسگری‌مارانی درباره اثرکانال مالی ایران و اروپا توضیح داد: به‌نظر نمی‌رسد این کانال مالی بتواند خیلی کارساز باشد؛ مگر اینکه اروپا به‌طور روشن مشخص کند که قرار است چه کالاهایی از طریق این کالا مبادله شود؛
به‌طور مثال مشخص کند که آیا حاضر است ۵۰۰هزار بشکه نفت از ایران بخرد و در قبال آن ایران بتواند ماشین‌آلات و تجهیزات مورد نیاز خود را از طریق این کانال از اروپا خریداری کند؟ او با بیان اینکه ایجاد این کانال باید بر مبنای یک رابطه تجاری منصفانه باشد، گفت: آنطور که اروپایی‌ها اعلام کرده‌اند قرار است در شروع عمدتا معاملات دارو، غذا و مواد اولیه تولید این کالا استفاده شود؛ درحالی‌که این محصولات را می‌توان از کشورهای دیگر هم خرید؛ بنابراین کانال مالی باید به سمتی حرکت کند که بتواند نیازهای اصلی تجارت خارجی ایران را تأمین کند.
او با بیان اینکه حجم تجارتی که از طریق این کانال انجام می‌شود بسیار مهم است، گفت: اگر اینطور تعریف شود که در طول ۶ماه مقدار تجارتی که در این کانال مالی انجام می‌شود به ۵میلیارد یورو برسد و در طول سال این مقدار تا ۱۰میلیارد یورو قابل افزایش باشد آن هم در یک مدت زمان مشخص، آن وقت شاید بتوان گفت این کانال قادر است یک رابطه تجاری منصفانه را انجام بدهد اما با توجه به سابقه ایجاد این کانال، محقق شدن چنین ارقامی چندان محتمل نیست. عسکری‌مارانی تأکید کرد: ۷تا ۸ماه است که ما در انتظار اروپایی‌ها برای ایجاد این کانال مشترک مالی هستیم؛ حالا اگر قرار باشد ۲سال هم صبر کنیم و در این مدت با صرف زمان زیاد گردش مالی این کانال ۵۰۰هزار یورو افزایش یابد و منتظر باشیم این ارقام با همین مقدار رشد کند، چندان دردی را از ما دوا نخواهد کرد.
- محمد اسلامی، وزیر راه و شهرسازی: تنها هدف سازوکاری که اروپایی‌ها ایجاد کرده‌اند، ایجاد مصونیت است تا آمریکا شرکت‌هایشان را تحریم نکند. در این طرح امکان گسترده‌ای برای ایران به‌وجود نیامده و تنها هدف این است که آن دسته از شرکت‌های اروپایی که با ایران کار می‌کنند، دچار آسیب نشوند.
- حسین سلاح‌ورزی، نایب‌رئیس اتاق ایران: درسی که برجام در مورد اینستکس می‌دهد، این است که گشایش حقوقی و سیاسی تنها بخشی از روند احیای تجارت است و باید با تلاش‌های فنی و رایزنی‌های اقتصادی تکمیل شود. کار تازه آغاز شده و از امروز نیازمند همکاری نزدیک‌تر فعالان بخش خصوصی، دیپلمات‌ها و دولتمردان هستیم.
- عباسعلی قصاعی، رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و آلمان: اینستکس ثمره چندین‌ماه پیگیری ایران و تلاش اروپاست که تاسیس آن به دلایل مختلف به تعویق افتاده بود. این سازوکار جدید که ۳کشور بزرگ اروپایی با تولید ناخالص داخلی قابل‌توجه، حامی آن هستند، هم از نظر اقتصادی و هم از نظر سیاسی برای ایران و تعامل ما با اروپا مؤثر و مفید است اما اینگونه نیست که کل مشکلات ما را حل کند. مشکلات را باید یک‌به‌یک حل کرد.
- حسین سلیمی، رئیس انجمن سرمایه‌گذاری‌های مشترک ایران: بعد از خروج آمریکا از برجام، اروپا متعهد شده بود راه‌حلی برای ارتباط با اروپا در زمینه خرید، تهاتر و انتقال کالا و ارز ایجاد شود و همه نیز منتظر تحقق این تعهد بودیم. حالا با ماه‌ها تأخیر اینستکس ایجاد شده و این اتفاق فرضیه ما در تعهد اروپا برای تداوم برجام بدون آمریکا را تأیید می‌کند اما اینکه فعالیت سازوکار ویژه مالی اروپا از کی آغاز می‌شود و چه نتایجی به‌دنبال دارد، پرسش‌هایی است که فعلا پاسخ‌دادن به آن نیازمند گذر زمان است.
- محمد لاهوتی، رئیس کنفدراسیون صادرات ایران: سیستم تسویه مالی اروپا برای تسهیل تجارت با ایران در سایه تحریم‌های آمریکا با نام اینستکس رونمایی شده که به‌نظر می‌رسد درصورت ورود چین و روسیه می‌تواند متفاوت از آنچه باشد که اکنون فقط برای کالاهای اساسی و دارو تعریف شده است.
- مجیدرضا حریری، نایب‌رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و چین: اینستکس یکی از مواردی است که در مقابل تحریم‌ها شکل گرفته و قطعا باید اثر مثبت روی بازار ما بگذارد. اعلام ثبت کانال مالی ایران و اروپا فشار روانی را از بازار برمی‌دارد و از هفته جاری با اقداماتی که بانک مرکزی برای تعدیل عرضه و تقاضا در بازار اسکناس انجام می‌دهد، شاهد برگشت ارز به کانال ۱۱ هزار یا حتی ۱۰ هزار تومان خواهیم بود.
- علی شریعتی، عضو اتاق ایران: پِر فیشر، بانکدار باسابقه آلمانی سرپرستی کانال ویژه مالی اروپا را بر عهده خواهد گرفت و قرار است سرپرستی کانال مالی موسوم بهINSTEX (ابزار حمایت از مبادلات تجاری) را بر عهده بگیرد تا زمینه تجارت شرکت‌های اروپایی با ایران فراهم شود.