در معماری رنسانس معماران از ساخت بنای کلیسا به سوی ساخت ساختمان‌ها شهری و غیر مذهبی یا کاخ‌ها و استفاده از نماسازی و رده‌گیری تزیینی در دیوارهای ساختمان‌ها و ساختن خانه‌های ییلاقی به پیروی از روم باستان تغییر موضع دادند. این مهم در اسکاتلند بسیار با شتاب سر و شکل گرفت. معماران اسکاتلندی شروع به ساخت و سازهای دژ و قلعه و کاخ نمودند و به نوعی و در حقیقت احیاگر سبک خاصی از احیای معماری روم و یونان و احیای معماری پانتئون و پارتنون بودند.
- دژ استرلینگ
دژ یا قلعهٔ استرلینگ، (Stirling Castle)، در استرلینگ، اسکاتلند، یکی از بزرگترین و مهم‌ترین قلعه‌ها، هم از نظر تاریخی و هم معماری، در اسکاتلند است. این قلعه در بالای تپه‌ای؛ پدیدآمده از تخته‌سنگ‌های نفوذی، که بخشی از شکل‌گیری زمین‌شناسی استرلینگ را تشکیل می‌دهد، قرار دارد. این قلعه از سه طرف توسط صخره‌هایی با شیب تند احاطه شده، که موقعیت دفاعی نیرومندی را به‌وجود آورده‌است. جایگاه استراتژیک این قلعه؛ تا آن زمان که امنیت مطرح بود تا دهه‌های ۱۸۹۰، تا دورترین ناحیهٔ عبوری پایین‌دست رودخانه فورث، این دژ را از دیرباز به‌صورت یکی از استحکامات مهم منطقه درآورده‌بود. بسیاری از ساختمان‌های اصلی تاریخی این قلعه در سده‌های پانزدهم و شانزدهم ساخته شده‌اند. چند سازه هم از سدهٔ چهاردهم باقی مانده‌است، در حالی که استحکامات خارجی مشرف به‌شهر در اوایل قرن هجدهم بنا شده‌اند. چند پادشاه و ملکهٔ اسکاتلند در دژ استرلینگ تاج‌گذاری کرده‌اند، که از جملهٔ آنان ماری ملکهٔ اسکاتلند، در ۱۵۴۲ است. قلعهٔ استرلینگ دست کم هشت بار مورد محاصره قرار گرفته که آخرین بار آن در سال ۱۷۴۶، در طول جنگ‌های استقلال اسکاتلند، هنگامی که شاهزاده چارلز ادوارد استوارت در تلاش برای گشودن قلعه ناکام ماند بوده‌است.
دژ استرلینگ یک «بنای باستانی برنامه‌ریزی‌شده» است، و در حال حاضر به‌عنوان یک جاذبهٔ توریستی توسط «اسکاتلند تاریخی» مدیریت می‌شود.
- دژ ادینبورو
دژ یا کاخ ادینبورو (یا "ادینبورگ")، ( Edinburgh Castle)، یک دژ تاریخی است که تسلط باروی آن بر شهر ادینبورو، از فراز کاسل راک؛ (صخرهٔ بلندی که خود به شکل یک کاخ است)، افق آن را می‌سازد، در اسکاتلند قرار دارد. به باور باستان‌شناسان حضور و سکونت انسان در روی این تخته‌سنگ دست کم از عصر آهن، (سدهٔ ۲ میلادی) آغاز شده، اگر چه ماهیت اولیهٔ ساکنان آن نامشخص است. بر روی این تخته‌سنگ، دست کم از زمان پادشاهی دیوید یکم، یک کاخ سلطنتی در سدهٔ ۱۲ ساخته‌شده بوده‌است، و این مکان: به محل اقامت خانواده سلطنتی بودن تا ۱۶۳۳ ادامه داد. از سدهٔ ۱۵ نقش مسکونی این کاخ کاهش یافته‌است، و در سدهٔ ۱۷ از آن عمدتاً به عنوان یک دژ نظامی با یک پادگان نظامی بزرگ استفاده شده‌است. اهمیت این بنا به عنوان بخشی از میراث ملی اسکاتلند به گونهٔ فزاینده‌ای از اوایل سدهٔ ۱۹ به بعد شناخته شد، و برنامه‌های مختلفی برای بازسازی آن در طول یک و نیم سدهٔ گذشته انجام شده‌است.
به عنوان یکی از مهم‌ترین سنگرها در پادشاهی اسکاتلند، قلعهٔ ادینبورو در بسیاری از درگیری‌های تاریخی از جنگ‌های استقلال اسکاتلند در سدهٔ ۱۴ گرفته تا قیام ۱۷۴۵ یعقوبی‌ها نقش داشته و رو به افزایش بوده‌است. در بررسی‌های انجام شده در ۲۰۱۴ وقوع ۲۶ محاصره و درگیری را در طول ۱۱۰۰ سال تاریخ آن شناسایی کرده که به این ترتیب، آن دژ را مدعی داشتن بیش‌ترین "مکان محاصره‌شده در بریتانیا و یکی از جاهایی که بیش از همه به آن در جهان حمله شده، تبدیل می‌سازد ".
- کاخ لینلیتگو
خرابه‌های کاخ لینلیتگو در شهر لینلیتگو، غرب لوتیان، اسکاتلند، ۱۵ مایل (۲۴ کیلومتر) در غرب ادینبورگ واقع شده‌است. این کاخ یکی از خوابگاه‌های اصلی پادشاهان اسکاتلنددر سده‌های ۱۵ و ۱۶ بود. پس از یک‌پارچگی سیاسی با انگلستان این کاخ کمتر مورد استفاده قرار می‌گرفت، و در ۱۷۴۶ دچار آتش‌سوزی شد. امروز این کاخ تاریخی از دیدگاه توریستی مورد توجه است و به صورت یکی از کانون‌های جذب بازدید کننده، زیر توجه و حمایت بنیاد اسکاتلند تاریخی قرار گرفته‌است.
در سدهٔ ۱۲ یک سرای سلطنتی در این محوطه وجود داشته‌است. در سدهٔ ۱۴ نیروهای اشغال‌گر انگلیسی زیر فرمان ادوارد یکم این سایت را به‌سازی کرده و به یک پایگاه نظامی ایده‌آل برای تأمین امنیت مسیرهای تدارکاتی میان دژ ادینبورو و دژ استرلینگ تبدیل کردند. ساختن بنای انگلیسی دژ در مارس ۱۳۰۲ زیر نظارت دو کشیش، ریچارد د وین‌پُل و هنری د گراوندستون آغاز شد. معمار استاد جیمز سن جورج نیز در اجرای آن حضور داشت. در سپتامبر ۱۳۰۲، ۱۴۰ نفر از زنان و شصت نفر از مردان برای کمک به حفاری خندق به آن‌جا آورده شدند؛ به مردان روزانه مبلغ دو پنس و زنان یک پنی پرداخت می‌شد. صد سرباز پیاده هم به عنوان کارگر در درون دژ به کار گرفته شده‌بودند و کار در طول تابستان سال ۱۳۰۳ ادامه یافت.
در ۱۴۲۴، بخشی از شهر لینلیتگو در یک آتش‌سوزی بزرگ نابود شد. شاه اسکاتلند جیمز اول بازسازی این کاخ را به عنوان محل اقامت اصلی برای خانواده سلطنتی اسکاتلند آغاز کرد، همچنین شروع به بازسازی کلیسای سنت مایکل که بلافاصله در جنوب کاخ قرار دارد کرد: کلیسا پیش از این به عنوان یک انبار در طول اشغال ادوارد استفاده شده‌بود.
- قلعه کارلاوراک
قلعه کارلاوراک (Caerlaverock Castle) قلعه-خندقی است در جنوب اسکاتلند و متعلق به سده ۱۳ میلادی. این بنا دارای معماری رنسانسی است و در ۱۱ کیلومتری جنوب دامفریس قرار دارد. از این دژ در جنگ‌های استقلال اسکاتلند استفاده می‌شد.
- قلعه بالمورال
قلعه بالمورال (Balmoral Castle) یکی از اقامتگاههای اصلی خانواده سلطنتی بریتانیا در اسکاتلند است. مساحت زمین‌های احاطه‌کننده کاخ بالغ بر ۲۰ هزار هکتار است. دژ بالمورال با هزینه شخصی ملکه ویکتوریا خریداری و بازسازی شد. این ملک اکنون از املاک شخصی الیزابت دوم و متعلق به خاندان سلطنتی بریتانیا محسوب می‌شود.
معمولاً الیزابت دوم، ملکه بریتانیا ماه‌های اوت و سپتامبر را در دژ بالمورال سپری می‌کند. دژ بالمرال از سال ۱۸۵۲ میلادی، یکی از اقامتگاههای خاندان سلطنتیبریتانی محسوب می‌شود.
- دژ آبردور
دژ آبردور (Aberdour Castle) در دهکده ایستر آبردور شهرستان فایف واقع در شرق اسکاتلند (شمال شرقی بریتانیا) بنا شده‌است. سال ساخت بنا حدود ۱۲۰۰ میلادی می‌باشد. این دژ به همراه دژ سویین در شهرستان آرگِیل در غرب اسکاتلند، از قدیمی‌ترین دژهای بازمانده اسکاتلند به شمار می‌روند. این دو دژ در یک دوره تاریخی ساخته شده‌اند.