آمارها نشان می‌دهند سال گذشته در کل کشور 900 نفر تلفات انسانی ناشی از خفگی با گاز مونواکسیدکربن داشتیم و امسال قبل از شروع فصل سرما 20 درصد بر میزان تلفات افزوده شده بود اما پس از موج سرمای اخیر تنها در تهران 150 نفر تلفات ناشی از گاز گرفتگی گزارش شد.
سازمان آتش‌نشانی و همچنین اورژانس کشور نیز با اعلام روز به روز موارد مرگ و میر ناشی از گاز مونواکسیدکربن مدام هشدار می‌دهند که آمار امسال نسبت به سال‌های گذشته رشد داشته است.
ضمن اینکه در لابه‌لای تمام این هشدارها شایعاتی در مورد گاز طبیعی ناخالص حتی از زبان مردم شنیده می‌شود که به گفته کارشناسان سازمان آتش‌نشانی در دست بررسی هستند.
با این حال ظاهرا سازمان پزشکی قانونی که مهمترین مرجع اعلام آمار تمام این
مرگ و میرهاست، هم در مورد رشد 3 برابری تعداد تلفات نسبت به سال‌های گذشته و هم در مورد ناخالص بودن ترکیبات گاز شهری نظری کاملا مخالف دارد.
گفت‌وگو با دکتر محمد حسن عابدی، سرپرست سازمان پزشکی قانونی در همین رابطه شاید رفع کننده ابهامات در رابطه با علل افزایش تلفات با گاز مونواکسیدکربن و یا برعکس تشدید کننده این ابهامات باشد.
- آقای دکتر، از آماری که سازمان پزشکی قانونی در مورد تعداد تلفات با گاز مونواکسید کربن دارد، شروع کنیم؟
برای شروع، 9 ماهه اول سال گذشته را با 9 ماه اول امسال مقایسه می‌کنم و آن هم به دلیل وضعیت خاصی که دی ماه امسال از نظر افزایش تعداد آمار کشته‌شدگان با گاز مونواکسیدکربن داشت. 9ماه سال گذشته در کل کشور 486 نفر مورد فوت در اثر مسمومیت با گاز مونواکسید کربن داشتیم که در 9 ماه امسال این تعداد به 429 نفر کاهش یافت و این یعنی رشد منفی 7/11 درصدی نسبت به سال گذشته.
- پس منظورتان از وضعیت خاص دی‌ماه امسال چیست؟
ببینید، چون سال گذشته و آن هم در 6 ماه دوم سال تبلیغات زیادی برای ایمنی در برابر مسمومیت با گاز مونواکسید کربن داشتیم، این خود آگاهی مردم را هم در برداشت.
این روند یک روند خیلی خوب بود، اما در دی‌ماه اخیر در کل کشور وضعیت خاصی ایجاد شد و این روند به کلی معکوس شد، به طوری که در سال گذشته در کل کشور و در این ماه 259نفر با گاز مونواکسید کربن فوت کردند ولی امسال این آمار به 273نفر رسید و رشد مثبت 4/5درصدی داشت.
- پس چرا می‌گویید 10 ماه اول امسال نسبت به سال گذشته رشد منفی آمار کشته‌شدگان را داشتیم؟
خب، این وضعیت خاص فقط مخصوص دی‌ماه است. اما در کل و در 10ماه اول امسال هنوز رشدمان منفی است چون در 10 ماه اول سال پیش و البته به غیر از دی‌ماه 759 نفر فوتی داشتیم ولی امسال 702 نفر.
- مسئولان سازمان آتش‌نشانی از رشد 3 برابری این آمار نسبت به سال‌های گذشته می‌گویند. همچنین در این چند وقت هیچ روزی نبود که در روزنامه‌ها و خبر‌گزاری‌ها آماری از مرگ و میر ناشی از مسمومیت با گاز مونواکسید کربن داده نشود. هنوز هم می‌گویید رشد آمار منفی است؟
بله، حرف من این است که پزشکی قانونی آمارش مستند است. شاهد این دلیل هم آن که ما جواز دفن داریم و علت فوت‌ها برایمان مشخص هستند. علاوه بر این در این دو سه هفته اخیر در تهران یعنی در اواخر دی‌ماه 82 نفر فوتی داشتیم در حالی‌که سال گذشته 89 نفر موارد فوت گزارش شد. یعنی آمارها تفاوت چندانی با هم ندارند و این نشان‌دهنده افزایش آگاهی مردم است.
از نظر پزشکی قانونی هم اینکه می‌گویند آمار مرگ و میر نسبت به سال گذشته رشد 3 برابری داشته اصلا درست نیست چون به نظر ما این آمارها افزایش داشته‌اند ولی نه به اندازه 3 برابر.
- خب، سازمان‌های دیگر هم بر اساس مشاهداتشان این آمار را اعلام می‌کنند نه بر اساس حدس و گمان.
من نه مشاهدات را تایید می‌کنم نه حدس و گمان‌ها را و در این مورد 2 نظر دارم؛ یکی این که شاید افزایش حساسیت نسبت به موضوع مسمومیت با گاز مونواکسید کربن باعث شده تا این تصور بین مردم و حتی کارشناسان جا بیفتد که رشد مرگ و میر ناشی از گاز مونواکسید کربن امسال بیشتر بوده است و دیگر این که عده‌ای در این میان با جو‌سازی سعی در برجسته کردن آمارهایی دارند که کاملا غیر‌واقعی هستند.
اما چیزی که مهم است این است که در این میان رسانه‌ها به‌خصوص در افزایش آگاهی مردم بسیار موثر بودند.
- شما گفتید که آمارهای مرگ و میر امسال افزایش داشته ولی نه به میزان 3 برابر. پس اگر آگاهی مردم با تبلیغات سال‌های گذشته بالاتر رفته و اگر رسانه‌ها این قدر در دادن آگاهی به مردم موثر هستند، چرا امسال شاهد همین افزایش آماری که به نظر شما زیاد هم چشمگیر نبود، بودیم؟
افزایش مرگ و میر امسال بیشتر به این دلیل بوده که گاز مونواکسیدکربن وضعیت خاصی دارد.الان مردم نمی‌دانند که این گاز بدون رنگ و بو است و هنوز تصور می‌کنند اگر دودی دیدند آن دود گاز مونواکسید کربن است.
در واقع استفاده از گاز شهری در حالی‌که مردم منتظر علائم قابل مشاهده هستند، منجر به کاهش آگاهی آن‌ها نسبت به خطرات این گاز شده است. این کاهش آگاهی مردم همراه با افزایش سرمای هوا باعث شد که استفاده از وسایل گرمایشی آن هم به طور ناصحیح، مرگ و میرهای ناشی از خفگی با گاز مونواکسید کربن را افزایش دهد.
- بحث دیگر این است که اگرچه به عقیده شما رسانه‌ها در امر اطلاع‌رسانی به مردم تلاش زیادی کردند اما از طرفی همین رسانه‌ها به مردم در زمینه گرفتن تمام درزها و روزنه‌ها توصیه‌های زیادی داشتند. به نظر شما این خودش عامل مهمی در افزایش تلفات نبود؟
ببینید، اگر مبنای تولید گاز مونواکسید کربن را بررسی کنیم، تولید این گاز به علت سوخت ناقص مواد فسیلی و کربن‌دار است و این را باید قبول کنیم که تمام سیستم‌هایی که با این مواد می‌سوزند، سوختشان به طور کامل نیست و گاز مونواکسید کربن تولید می‌کنند.
برای همین است که مدام هشدار می‌دهیم که این وسایل باید لوله خروجی مناسب داشته باشند. از طرفی وقتی رسانه‌ها در‌ز‌‌گیرها را تبلیغ می‌کنند، شرط دوم آن را نمی‌گویند.
به طور کلی وقتی ما می‌خواهیم گرما را در یک فضای بسته حفظ کنیم، یکی از راه‌هایش این است که درزها را تا حد ممکن بگیریم.
منتها اگر این فضای بسته ثابت بوده و درزها کامل بسته شوند، حتی اگر لوله خروجی هم داشته باشیم، افراد با کمبود اکسیژن مواجه می‌شوند.
این یک طرف قضیه است. از طرف دیگر سوخت فسیلی هم اکسیژن را کاهش می‌دهد و در این حالت وسایل گرمایشی هم که برای سوختشان نیاز به اکسیژن دارند، سوختشان ناقص می‌شود، حتی اگر استانداردهای کافی را داشته باشند و در این حالت گاز مونواکسید کربن تولید می‌شود.
حال اگر سیستم خروجی هم نشتی داشته باشد، واکنش منفی در فضا به‌وجود می‌آید. یعنی از یک طرف اکسیژن در حال کم شدن است و از طرف دیگر نشتی گاز مونواکسید کربن وجود دارد. این 2مساله وضعیت خطرناک را تشدید می‌کند.
میزان جذب گاز مونواکسید کربن در سیستم خونی که وظیفه‌اش انتقال اکسیژن به مولکول‌هاست، 200 برابر بیشتر از اکسیژن است پس گاز مونواکسید کربن به سرعت در سطح خون افرادی که در این فضای خطرناک هستند زیاد می‌شود.
تا حدی چنین وضعیتی برای فرد قابل تحمل است ولی اگر بیشتر شود، اول علائم بالینی برای فرد ایجاد می‌کند و در صورت پیشرفت مسلما مرگ را به دنبال دارد. این سیکلی است که پشت سر هم ایجاد می‌شود و منجر به مرگ افراد بیشتری می‌شود.
- پس رواج استفاده از بخاری‌های ثابت بدون دودکش هم یک عامل افزایش مسمومیت به حساب می‌آید؟
بله به طور قطع، این بخاری‌ها اصلا نسبت به گاز مونواکسید کربن حساس نیستند و خیلی سریع گاز مونواکسید کربن نشت شده از آن‌ها منجر به مرگ می‌شود. برای همین است که توصیه می‌شود این بخاری‌ها در ساختمان‌های بزرگ‌تر که هوا در حال تهویه است استفاده شوند.
- با همه این اوصاف بالاخره شما معتقد به نقش مثبت رسانه‌ها در افزایش آگاهی مردم هستید یا نه؟
هم بله و هم نه.
- آقای دکتر، صحبت‌هایی در مورد مسمومیت با گاز مونواکسید کربن از زبان کارشناسان در روزهای اخیر شنیده شد؛ به طوری که عده‌ای از آن‌ها عدم نصب صحیح دود‌کش‌ها و سیستم‌های گرمایشی غیراستاندارد را مهمترین عامل مرگ ومیر می‌دانستند و عده‌ای هم ساختمان‌سازی نامناسب را به عنوان عامل اصلی قلمداد می‌کردند. شما به عنوان سرپرست سازمان پزشکی قانونی و با توجه به مراجعات موارد فوت به این سازمان کدام عامل را مهمترین عامل این تلفات می‌دانید؟
البته عدم نصب صحیح دودکش و سیستم‌های گرمایشی غیر استاندارد هم در این میان موثرند، اما باز هم تاکید می‌کنم که بیشترین علت مرگ و میر همان عدم آگاهی مردم است.
استفاده از کپسول گاز برای گرم‌کردن ماشین روشن کردن شعله‌ها در داخل آشپزخانه یا استفاده از بخاری‌های بدون دودکش در منزل نیز موید این عدم آگاهی است.
حتی ما موارد زیادی را در مورد رانندگان ماشین‌های سنگین در جاده‌ها داریم که برای گرم‌کردن ماشین از گاز پیک‌نیک استفاده می‌کنند و متاسفانه موارد زیادی از مرگ و میر این افراد هر ساله به پزشکی قانونی ارجاع داده می‌شود.
- حتما شما هم شایعات در مورد ناخالص بودن گاز شهری و اضافه‌کردن ترکیبات به آن به‌دلیل افت فشار گاز را شنیده‌اید. نظر شما چیست؟
ما ناخالصی گاز را به هیچ وجه تایید نمی‌کنیم. فقط برداشت اشتباهی که هر ساله وجود داشته این است که خیلی از مردم فکر می‌کنند سوخت گاز شهری، مونواکسید کربن تولید نمی‌کند و فقط مواد فسیلی این گاز را دارند در حالی‌که مونواکسید کربن در انواع این سوخت‌ها با مقادیر مختلف وجود دارد.
- شما قبل از بررسی‌های لازم می‌توانید کلا این ادعا را رد کنید؟
بررسی وظیفه ما نیست. من هم عرض کردم در مورد گاز ناخالص بعید به نظر می‌رسد که چنین گازی در اثر سوخت، گازمونواکسید کربن بیشتر تولید کند.
- این نظر شما از نظر علمی هم تایید‌شده است؟
البته باید برای تایید نهایی روی آن بررسی‌های علمی صورت گیرد. تا جایی که من اطلاع دارم چنین مساله‌ای صحت ندارد.
- یک سؤال دیگر، شما به عنوان تنها مرجعی که بر اساس مستندات آمارها را اعلام می‌کنید، تا چه حد توانستید علاوه بر این کار در امر اطلاع‌رسانی به مردم هم تلاش کنید یا اصلا چنین کاری کرده‌اید؟
برای خود ما مسلم است که در امر اطلاع‌رسانی اقدامات زیادی داشتیم هم در روزنامه‌های مختلف هم در صدا و سیما.
- این اطلاع‌رسانی بیشتر شامل دادن آمار می‌شود. نه؟
ببینید، ما به سازمان‌های مرتبط مثل آتش‌نشانی و وزارت‌بهداشت اطلاع‌رسانی می‌کنیم. البته ارتباط مستقیمی با آن‌ها نداریم بلکه اول آمارها را اعلام می‌کنیم و هشدار می‌دهیم که آمار کشته‌شدگان در حال افزایش است. ما علت فوت‌ها را می‌گوییم و روشی که باعث فوت شده. مثل عدم آگاهی مردم و اشکال در سیستم‌های گرمایشی .
بنابر این از سازمان‌های مربوطه انتظار اعمال اقدامات پیشگیری داریم. البته اطلاع‌رسانی عمومی از طریق رسانه‌ها هم جزو اقداماتی است که انجام می‌دهیم. علاوه بر این استانداردهای دستگاه‌ها را به موسسه استاندارد گوشزد می‌کنیم.
روابط عمومی ما هم بخش آموزش دارد که اقدام به تولید فیلم‌های مستند در این زمینه هم خواهد کرد؛ منتها به تنهایی نمی‌توانیم اطلاع‌رسانی کنیم و هر سازمانی در جای خودش نسبت به این امر باید اقدام کند.