دیگر تقریبا چاره‌ای نداریم جز آنکه ترمز دستی را بکشیم و پشت چرخ‌ها هم سنگ بگذاریم تا صبح شود. ساعت 2بامداد است و هنوز شام نخورده‌ایم. نور نداریم و همچنین درک درستی از موقعیت‌مان؛ تنها می‌دانیم که در طالقان هستیم.
طالقان منطقه‌ای است ییلاقی در شمال غربی تهران که می‌شود پس از روزها کار طاقت‌فرسا و زندگی در این شهر دودزده برای یک روز به آنجا پناه برد و در سکوت و آرامش طبیعت بکرش خستگی‌ها را جاگذاشت.
طبیعتا این منطقه مانند شمال کشور یا شهرهایی مانند مشهد، اصفهان، شیراز، تبریز و... نیست که بتوانی چندین و چند روز در آن بمانی. سفر یک‌روزه به طالقان می‌تواند گزینه مناسبی برای گذران آخرهفته باشد. در چنین سفرهایی، رفتن به هتل و اقامت در مهمانپذیر، چندان مدنظر نیست. رفتن به دامان طبیعت و یک روز با امکانات کمتر زندگی‌کردن، گاهی لازم است!
حالا صبح شده است. شب را در شیبی تند و سطحی پر از سنگ گذرانده‌ایم، در حالی که چند ساعت بیشتر نیز نخوابیده‌ایم و آفتاب از ساعت هفت صبح به بعد آنقدر تند شده که دیگر امکان ماندن در چادر را نمی‌دهد. اولین فکری که پس از بیداری به سراغمان می‌آید، ماشینی است که در سراشیبی گیر کرده.
حالا در این روز روشن می‌توانیم وضعیت را بهتر تشخیص دهیم. گرچه شیب تند است، اما راهی به دره ندارد و تازه می‌فهمیم ترس دیشب ما تا حدودی بی‌مورد بوده. هر طور شده، ماشین را از وضعیتی که در آن گیر کرده بیرون می‌آوریم و به راه می‌افتیم.
حالا که روز شده، زیبایی‌های منطقه نمایان‌تر است و می‌توان به‌واقع از آن لذت برد. به نظر می‌رسد برای ماندن و اطراق‌کردن، مکان‌های بهتری هم وجود داشته که ما در آن تاریکی نتوانسته‌ایم آنها را ببینیم.
رودخانه شاهرود که از این منطقه می‌گذرد، کناره‌ای باصفا و مناسب برای ماندن دارد. بر سر راه این رودخانه، سدی خاکی زده شده با نام سد طالقان. دریاچه‌ای که پشت این سد تشکیل شده نیز مکان خوبی است برای گذراندن وقت.
در دل کوه‌های بلند
رشته کوه البرز مملو است از چشمه‌های آب گرم و طبیعتا منطقه طالقان هم که در کنار این رشته کوه‌ها واقع شده، از این قاعده مستثنی نیست.
مشهورترین این چشمه‌ها عبارتند از: چشمه آب گرم در شمال روستای گراب در بالاطالقان، چشمه آب گرم «گنداب» در شمال روستای دهدر در بالاطالقان و چشمه آب گرم در شمال روستای هرنج. همچنین در این منطقه غارها و دخمه‌های طبیعی فراوانی وجود دارد که برخی از آنها را معرفی می‌کنیم.
غار بزج: این غار در روستای بزج طالقان واقع شده و در گذشته، از آن به عنوان پناهگاه استفاده می‌شده است.
آثاری از کارهای دستی و محل دروازه و دیده‌بانی و همچنین نشیمن‌گاه در آن مشاهده می‌شود. طول این غار 25متر است.
غار کله‌سنگ: در کوهی به همین نام در نزدیکی قریه سوهان و قریه آرتون واقع شده. دهانه غار بسیار تنگ است. پس از پیشروی در غار، دهانه چاهی به عمق 4متر نمودار می‌شود که بایستی به کمک طناب از آن پایین رفت و در آنجا محوطه بزرگی دیده می‌شود که تعداد زیادی اسکلت انسان روی هم انباشته شده است.
درون این غار، منابع آب‌های زیرزمینی دیده می‌شود و از سنگ‌چینی‌های دستی درون غار استنباط می‌شود که سابقا عده زیادی درون این غار می‌زیسته‌اند.
غار مرغ‌بند: در شمال روستای «ناریان» قرار دارد و کمتر بدان توجه شده است.
دخمه باستانی خلی‌زر: در مزرعه‌ای به همین نام در روستای «ورکش» واقع شده و دارای اتاق‌ها و محل نشیمن است.
دخمه باستانی بادامستان: در جوار امامزاده یوسف، روبه‌روی روستای «وشته» قرار گرفته و حدود ده اتاق دارد.
میزان بارندگی نسبتا زیاد این منطقه کوهستانی و چشمه‌ساران فراوان و رودخانه‌های فصلی و دائمی آن، منشاء وجود و پیدایش آبشارهای زیادی است و این از دیگر جلوه‌ها و زیبایی‌های طبیعی طالقان به شمار می‌رود.
آبشارهای متعدد فصلی و دائمی در انحنا و سینه کوه‌ها و دامنه ارتفاعات، چشم‌ها را می‌نوازد. مشهورترین این آبشارها عبارتند از: آبشار «شلبن» در جنوب روستای بزج، آبشار «ترنو» در جزینان دربند و آبشار «آسکان» در روستایی به همین نام، آبشار «سفیدآب» در جوار مزرعه و کوهی به همین نام که در غرب قله شاه‌البرز واقع است.
این آبشارها در فصل زمستان، جلوه خاصی از زیبایی به خود می‌گیرند و به‌حدی قندیل‌های یخ تشکیل می‌دهند که اعجاب بیننده را برمی‌انگیزند.
راه رفتن بر البرز
بارزترین ویژگی طبیعت طالقان، وجود ارتفاعات و قلل متعدد و زیباست. رشته‌کوه فرعی طالقان، بخشی از رشته‌کوه اصلی البرز است که طول آن حدود 90کیلومتر و عرض آن از 5 تا 25کیلومتر است.
معروف‌ترین قله رشته طالقان، شاه‌البرز(البرز بزرگ) با بلندای 4200متر از سطح دریاست که در شمال آن، هشت یخچال کوچک، دیدنی و زیبا وجود دارد که جمع مساحت آنها حدود 260000 مترمربع است.
پوشش گیاهی غنی و چشمه‌ساران زلال و آبشاران متعدد آن، زیبایی کم‌نظیری به این قله داده است؛ قله‌ای که در عین حال سفره پرباری برای دامداران منطقه و مامنی گشاده‌دست برای حیات وحش منطقه است.
چهره زیبا و نعمات فراوان شاه‌البرز، این قله را در دیده دلبستگان آن، به هیات زیباترین چکاد جهان‌شان جلوه‌گر ساخته است.
شاه‌البرز 5 قله فرعی دارد که بین گردنه مالخانی و تنورکان واقع شده است.شاه البرز، نمونه‌ای است از ده‌ها قله دیگر طالقان که از جمله مهم‌ترین آنها عبارتند از:
قله «صاد» با ارتفاع حدود 4000 متر از سطح دریا در شرق دره جزینان، قلل «کلوان1» و «کلوان2»، «میش‌چال2،1و3» با ارتفاع 4150 تا 4200 متر، قلل «لشکرک کوچک» و «لشکرک بزرگ»، «زرین کوه» یا «ماسه‌چال»، «کاهار بزرگ و کوچک».
دکتر هانس بوبک - استاد دانشگاه و زمین‌شناس اتریشی - در سال 1934 م، نقشه صحیحی از علم‌کوه را با مقیاس یک/صدهزارم و با استفاده از برخی عکس‌های هوایی تهیه کرده است که این نخستین گام بسیار مهم و ارزنده در راه شناسایی منطقه طالقان و تخت‌سلیمان به حساب می‌آید.
وی از طریق دره «پراچان» که مسیر جنوبی دستیابی به قلل رشته تخت سلیمان است، با استفاده از راهنمایان محلی از گردنه هزارچم عبور و کلیه قلل مشخص سمت شرقی و غربی گردنه را نامگذاری کرده که با استفاده از گویش محلی روستای پراچان انجام پذیرفته است.
سفری برای دوری از شهر
با آنکه نقاط دیدنی بسیاری را در طالقان به شما معرفی کردیم، ولی پیشنهاد ما برای گذراندن بعدازظهر سفرتان، کناره رودخانه شاهرود است؛ رودخانه‌ای که همچنان بکر مانده و اگر اهل جمع‌آوری سنگ‌های زیبا و کلکسیون سنگ هستید، می‌توانید سنگ‌های خوبی از این رودخانه جمع‌آوری کنید؛ اتفاقی که در رودخانه‌هایی مانند جاجرود، کرج و... رخ نمی‌دهد. از آنجا که امکان رفتن به کنار رودخانه با ماشین هم وجود دارد، مشکلات احتمالی شما کمتر می‌شود.
طالقان منطقه‌ای است کوهستانی که گاهی دمای آن به یازده درجه زیر صفر هم می‌رسد؛ البته در فصل زمستان. ولی در هر صورت تا هوا گرم است، آخر هفته‌ای را در این منطقه بگذرانید.
برای سفر، حتما به چند نکته توجه کنید؛ اول، همراه‌داشتن وسایل لازم و کمک‌های اولیه؛ به‌خصوص اگر می‌خواهید اندکی کوهنوردی کنید.
پس از آن، حتما هنگام رانندگی، توجه لازم را داشته باشید. نکته سوم خطاب به کسانی است که می‌خواهند به ارتفاعات بروند؛ توصیه ما حرکت با گروه و داشتن راهنمای آشنا به منطقه است. آخر سر هم حفظ محیط زیست و خودداری از تخریب آن.
تاریخچه
تاریخ طالقان به 4500سال قبل بازمی‌گردد و آثاری از سلسله‌های مختلف پادشاهی در این منطقه وجود دارد.
زبان مردم طالقان، فارسی و لهجه آنها تاتی است و تنها در دهکده میناوند، مردم به زبان ترکی سخن می‌گویند. آیین مردم طالقان تا حدود قرن سوم هجری، دین زرتشت بوده است.
با ظهور اسلام و گرویدن مردم قزوین و سایر مناطق نزدیک طالقان به مذهب شافعی و مالکی، مذاهب جدید در میان آنان رونق پیدا کرد اما چون ساداتی که به طالقان روی آوردند پیرو زیدبن‌علی‌بن‌حسین‌ابن‌علی بودند، مردم طالقان، آیین زیدیه را که حسینیه نیز نامیده می‌شود قبول کرده و به آن علاقه‌مند شدند.
ظاهرا مذهب اسماعیلیه در طالقان نفوذ و دوام قابل ملاحظه‌ای نداشته است زیرا مردم طالقان، بیشتر در قلمرو نفوذ حکمرانان زیدی‌مذهب قرار داشته‌اند.
به هر حال با روی‌کارآمدن صفویه و نفوذ حکمرانان سلسله کیانیه - خصوصا خان‌احمد اول که به آیین شیعه اثنی عشری معتقد و علاقه‌مند بود - از گسترش و نفوذ آیین زیدیه کاسته شد و مردم به مذهب اثنی‌‌عشری گرویدند. اکنون عموم طالقانی‌ها شیعه دوازده امامی هستند.
موقعیت جغرافیایی
طالقان، منطقه‌ای است متشکل از 80 آبادی که در میان دره بزرگی در کوه‌های البرز قرار دارد. این منطقه با مساحتی حدود 1200کیلومترمربع مساحت، در فاصله حدود 140کیلومتری تهران واقع شده و ارتفاع آن از سطح دریا از 1400 تا 2600متر، متغیر است.
اگر از تهران به سمت این منطقه بروید، از شهرهای کرج، هشتگرد و آبیک گذشته و 4کیلومتر بعد از آبیک، به جاده انحرافی و اختصاصی طالقان می‌رسید.
این جاده پرپیچ‌وخم، پس از گذشتن از چندین روستا سرانجام به سه‌راهی می‌رسد که راه پایین‌طالقان و بالاطالقان را از هم جدا می‌کند. طالقان، یکی از شهرستان‌های حومه تهران است که از شمال به کلاردشت و الموت و منجیل، از غرب به اوشان، از جنوب به قزوین و آبیک و هشتگرد و کرج و از شرق به کندوان و کرج متصل می‌شود.