به گزارش تسنیم، کاغذ اصلی‌ترین کلیدواژه ناشران و چاپخانه‌داران در سال ۹۷ بود، سالی که شروعش با نمایشگاه کتاب سی ویکم و بحرانی‌شدن وضعیت کاغذ شروع شد و پایانش با گم شدن ۸۶ درصد کاغذهای وارد شده به کشور با مجوز صادر شده از سوی دو وزراتخانه فعال یعنی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و وزارت صنعت، معدن و تجارت.
در مجموع سال گذشته سالی پر حادثه برای کاغذ بود، اگر بخواهیم به بررسی همه آنچه که برای کاغذ در سال ۹۷ پیش آمد اشاره کنیم، قطعاً باید به انتشار فهرست واردکنندگان کالاهای مشمول ارز دولتی که از سوی بانک مرکزی در تیرماه منتشر شد، اشاره کنیم، فهرستی از شرکت‌های مختلف که اقدام به واردات کاغذ با ارز دولتی کرده بودند، شرکت‌هایی که ۹۰ درصدشان نه تنها برای صنف شناخته شده نبودند، بلکه چند هفته‌ای پس از آن مشخص شد که برخی از آن‌ها حتی وجود خارجی نیز نداشته‌اند ودر واقع هیچ وقت بخش بسیار بزرگی از این کاغذها به کشور وارد نشد.
پس از آن بود که اوضاع بازار کاغذ به هم ریخت و قیمت‌ها یکباره شروع به افزایش کردند، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان متولی حوزه مصرف‌کنندگان کاغذ وارد میدان شده و توانست کاغذ را به فهرست کالاهای مشمول ارز ۳۸۰۰ تومانی یعنی گروه کالایی یک وارد کند، اقدامی که به باور بسیاری اشتباه بود و موجب رانت در این حوزه شد.
محمد متولی از ناشران واردکننده کاغذ یکی از مخالفان این موضوع است، وی در این زمینه می‌گوید: من به شخصه معتقدم که ارز دولتی را باید از کاغذ حذف کنند و کاغذ با ارز نیمایی وارد شود، بگویند هر وارد کننده‌ای که توانست برود کاغذ بیاورد، واردات کاغذ را سهیمه بندی نکنند.
سیدحسین میرباقری رئیس انجمن واردکنندگان کاغذ و مقوا از جمله دیگر مخالفان وارد شدن کاغذ به فهرست کالاهای اساسی دریافت کننده ارز دولتی است، وی این اقدام را موجب ایجاد رانت برای عده‌ای سودجو عنوان کرده و می‌گوید: همان زمان که درخواست وزیر ارشاد برای ورود کاغذ به کالاهای مشمول ارز دولتی منتشر شد، من گفتم که این چندنرخی شدن ارز و ورود کاغذ به آن مفسده‌برانگیز است، پیش‌بینی ما این بود که برخی شرکت‌های غیرحرفه‌ای اقدام به ورود به این بازار می‌کنند و ثبت سفارش‌های غیرواقعی انجام می‌دهند.
پس از اینکه شائبه‌هایی برای به وجود آمدن رانت ایجاد شد و بسیاری از واردکنندگان کاغذ که ارز دولتی از بانک مرکزی برای کاغذ دریافت کرده ولی کالایی به کشور وارد نکردند، وزارت ارشاد مسئولیت نظارت بر واردات کاغذ چاپ و تحریر را بر عهده گرفت، به باور بسیاری از کارشناسان این دومین گام اشتباه وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی در زمینه کاغذ بود.
هومان حسن‌پور رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران در روزهای پایانی اسفند ماه در نشست خبری خود به این موضوع اذعان کرده و گفته بود که این میدان بزرگی بود که وزرات ارشاد نباید به آن وارد می‌شد، چرا که ساز و کار لازم برای اقدامات در این میدان را در اختیار نداشت.
همزمان با ورود ارشاد به بحث واردات کاغذ، خبرهایی از گوشه و کنار ایران شنیده شد، مبنی بر اینکه انبارهای بسیاری خالی شده و کاغذهای وارد شده به کشور به نقاط نامعلوم منتقل شده‌اند. انبارهای احتکاری که چند تایی از آن‌ها در قم، مشهد و شهر ری کشف و ضبط شدند.
همه این اقدامات در کنار انحصاری شدن واردات کاغذ به کشور موجب شد تا قیمت کاغذ روز به روز افزایش یافته و بازار کاغذ افسار گریخته شود تا جایی که قیمت‌ها تا پایان شهریور ماه به بالای ۲۰۰ هزار تومان نیز رسید.
وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان یکی از بازیکنان اصلی این ماجرا اقدام به تشکیل کارگروه کاغذ کرد و به برخی از واردکنندگان مورد اطمینان خود مجوز واردات کاغذ را صادر کرد. اما اقدام برای ثبت سفارش و صدور مجوز واردات کاغذ با آغاز تحریم‌های جدید علیه ایران همزمان شده و برخی از کشورها چون کره، چین، اندونزی و ... از فروش کاغذ به ایران خودداری کردند. ماجرا شکل پیچیده‌تری به خود گرفت، اما در نهایت برخی از واردکنندگان موفق به واردات کاغذ شدند.
سرانجام مدیریت وزارت ارشاد وارد فاز جدیدی شده و سامانه توزیع کاغذ نیز به راه افتاد. سامانه‌ای که بر اساس عملکرد سه سال اخیر ناشران و بر اساس آمارهای خانه کتاب اقدام به تخصیص کاغذ می‌کرد. معیاری که به باور بسیاری از فعالان بازار نشر و کاغذ اشتباه است.
هومان حسن‌پور رئیس اتحادیه تهران در این زمینه از بسته پیشنهادی اتحادیه به وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی برای بازی در این میدان سخن گفته و در نهایت عنوان می‌کند که این بسته مورد پذیرش وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار نگرفت و علاوه بر انتخاب معیار اشتباه برای تخصیص، حلقه نظارت بر مصرف نیز از این چرخه حذف شد و حذف این چرخه موجب شده است که از ۲۰۰ هزار تن کاغذ وارد شده به کشور در این سیستم، تنها ۱۴ هزار توزیع شود.
اما این حجم از کاغذ یعنی ۸۶ درصد کجاست؟ اگر این رقم را در کنار ۹۸ درصد کاغذهای وارد شده به کشور با دلار ۳۸۰۰ تومانی در ابتدای سال بگذاریم که آن هم ناپدید شد، به خوبی روشن می‌شود که چرا بازار کاغذ سامان پیدا نمی‌کند و چرا کاغذ در سال ۹۷ به ۴۰۰ هزار تومان رسید.
البته در این میان باید به ماجرای سلطان کاغذ نیز اشاره کرد، فردی با هویت نامعلوم که در رسانه‌ها از وی با عنوان «سلطان کاغذ» نام برده شد، دستگیر شد، اما در نهایت به گفته بسیاری از فعالان این عرصه تنها یکی از اعضای کوچک باند کاغذ در کشور بود و سلطان‌های اصلی هم‌چنان آزاد بودند.
ش
احمد شریفان نایب رئیس اتحادیه فروشندگان کاغذ و مقوا در این زمینه می‌گوید: می‌گویند، سلطان کاغذ دستگیر شده است، این در حالی است که چندین سلطان کاغذ در صنف ما کاغذفروشان برای خود می‌چرخند، چند لابی‌گر با سیستم اقتصادی کشور را دستگیر کرده‌اند، اما این کافی نیست، سلطان‌های اصلی در صنف کاغذ هنوز هستند.
وی به وجود مافیای کاغذ اشاره کرد و گفت: متاسفانه نواقص و ضعف‌هایی که در سیستم اقتصادی کشور ما وجود دارد، موجب به وجود آمدن مافیا در صنوف مختلف شده است. اگر مافیا وجود نداشت چرا دلار به ۱۰ هزار تومان بازگشت اما هنوز برای محاسبه قیمت کاغذ با دلار ۲۰ هزار تومانی تعیین قیمت می‌شود؟
سال ۹۷ سال پر فراز و نشیبی برای بازار کاغذ بود، اتفاقات پرشماری در این حوزه رخ داد، اما همه این اتفاقات در سایه غفلت سال‌های اخیر از وضعیت تولید کاغذ در کشور رخ داد، غفلتی که همه دستگاه‌های دولتی و خصوصی از چند کارخانه فعال کاغذ سازی در کشور داشتند و سرانجام آن‌ها را به جایی رساند که یا به تولید کاغذهای سلولزی و بهداشتی روی بیاورند، یا با یک پنجم ظرفیت تولید تنها به تولید کاغذهایی سفارشی اقدام کنند. در نتیجه در روزگاری که تولید داخل می توانست به کمک بازار کاغذ بیاید و خودی نشان دهد، ما بیش از گذشته وابسته به واردات شدیم.
شاید بتوان گفت، وزارت فرهنگو ارشاد اسلامی در این میان بزرگترین اشتباه را انجام داد و آن وارد شدن کاغذ به فهرست کالاهای اساسی بود و بعد از آن نیز حذف حلقه نظارت بر مصرف، اگرچه بنا به گفته حسن‌پور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی وعده داده است در سال جدید بسته پیشنهادی اتحادیه تهران عملیاتی شود، باید دید این بسته چه اندازه در کنترل بازار افسار گسیخته کاغذ موفق است؟.