هرچند طی ماه‌های اخیر حجم پیامک‌های تبلیغاتی بسیار کمتر شده اما هنوز به صفر نرسیده است. پشت پرده ماجرا هم شرکت‌های عجیب و غریبی هستند که سودشان از خرید و فروش سیم‌کارت به‌صورت انبوه است. پیامک‌های تبلیغاتی با شماره‌های شخصی معمولا با سیم‌کارت‌های اعتباری اپراتورهای مختلف و به وسیله قرار دادن آنها در دستگاه‌هایی مشهور به سیم‌باکس صورت می‌گیرد. چندماه پس از دستور صریح وزیر ارتباطات برای مقابله با سیم‌کارت‌های متخلف و برخورد قاطع اپراتورها با آنها، روز گذشته محمدجواد آذری‌جهرمی در حساب توییتری‌اش ۲شرکت بزرگ متخلف در این حوزه را معرفی کرد.
شرکت‌های «داتیس شهر راز» و «تک‌رایان سپهر» که متعلق به ۲برادر هستند، در مجموع بیشتر از ۷۰درصد سیم‌کارت‌های پیامک تبلیغاتی در بازار را تأمین می‌کردند. کمی پیش از این، وزیر تأکید کرده بود پیامک‌های مزاحم از روزی ۲هزار پیام به ۴۰۰پیام در روز رسیده است. در این گزارش ویژگی‌های مافیای سیاهی که به‌واسطه این بازار تبلیغاتی پدید آمده را بررسی کرده و پیشنهادهای کارشناسان برای برون‌رفت از این معضل را به بحث گذاشته‌ایم.
با محدودیت ارسال پیامک‌ها با سرشماره‌های تبلیغاتی ۱۰۰۰، ۲۰۰۰، ۳۰۰۰ و... و دشواری شرایط استفاده از آنها، بسیاری از شرکت‌ها برای تبلیغ خدمات‌شان به بازار جدیدی روی آوردند که ارزان‌تر بود و به‌نظر می‌رسید دردسر کمتری داشته باشد. در وهله اول، شرکت‌های حقوقی یا شخصیت‌های حقیقی با خریدن سیم‌کارت به مشتری‌های خودشان پیامک می‌فرستادند.
این پیامک‌ها چون با سرشماره‌های شناخته‌شده اپراتورها فرستاده می‌شدند و شماره‌هایشان شبیه تلفن‌های عادی و روزمره مردم بود و مشتری می‌توانست با این شماره‌ها تماس بگیرد، بسیار زیاد دیده شدند و از نظر تبلیغاتی بازخورد خوبی هم داشتند. نتیجه این شد که شرکت‌های واسطه‌ای برای بهره‌مند شدن از این فضا شکل گرفتند و مافیای پیامکی آرام‌آرام به‌وجود آمد.
مافیای پیامکی نه‌تنها انحصار بازار پیامکی را در دست گرفته و شرایط بازار و قیمت‌ها را تعیین می‌کرد بلکه بعد از مدتی توانست نوع جدیدی از خدمات را ارائه کرده یا مواردی را تبلیغ کند که معامله‌شان از نظر قانونی و شرعی درست به‌نظر نمی‌رسید. ضمن اینکه، بازار جدیدی به‌وجود آمد که اطلاعات کاربران را از کانال‌های مختلف می‌خرید و آن را به‌عنوان سرویس ویژه در اختیار مشتری‌هایش می‌گذاشت. این اطلاعات شامل سن، جنسیت، محل زندگی، محل عبور و مرور و... می‌شد و در هیچ‌کدام از موارد صاحب خط اطلاع نداشت که داده‌های شخصی‌اش برای چنین کاری استفاده می‌شود.
- چرا مافیا نابود نمی‌شود؟
با محدود شدن سقف ارسال پیامک‌ها، شرکت‌ها از ابزارهایی به نام «سیم‌باکس» استفاده کردند که سیم‌کارت‌ها به‌صورت چندتایی در آن جای‌گذاری می‌شد و شرکت‌ها می‌توانستند محدودیت تعداد پیامک‌ها را دور بزنند. از آنجایی که شخصیت‌های حقیقی نمی‌توانند بیشتر از ۱۰سیم‌کارت در اختیار داشته باشند، شرکت‌ها تحت نام شخصیت حقوقی و به‌عنوان خرید سیم‌کارت سازمانی از اپراتورها خرید می‌کنند. در این مورد محدودیت خاصی از نظر تعداد سیم‌کارت وجود ندارد و در نتیجه این شرکت‌ها می‌توانند به تعداد تقریبا نامحدودی سیم‌کارت بخرند.
اگر سیم‌کارت‌های متخلف شناسایی شوند هم، می‌توان از اپراتور بعدی سیم‌کارت خرید. در نهایت، یک خانواده می‌تواند به تعداد اعضایش شرکت ثبت کند و با این حساب، شرکت‌های متخلف می‌توانند مدام بزرگ‌تر شوند و هم‌پیاله‌های جدیدی پیدا کنند که یکدیگر را خوب می‌شناسند. نتیجه نهایی، به‌وجود آمدن یک مافیای بزرگ و متحد است که دستش را در جیب مردم فرو برده و بدون رضایتشان پیامک می‌فرستد.
- راهکارهای فنی برای یک نبرد
برای برخورد درست با مافیای به‌وجودآمده، کارشناسان چند راه عمده را پیشنهاد می‌کنند:
- ایجاد شبکه ارتباطی بین اپراتورها
آرش کریم‌بیگی، مدیرعامل یکی از اپراتورهای مجازی تلفن همراه به همشهری می‌گوید: «نقطه ضعف فعلی آنجاست که وقتی یک شرکت متخلف دستش رو شد، در لیست سیاه اپراتور قرار گرفته و نمی‌تواند سیم‌کارت دیگری با نام شخصیت حقیقی یا حقوقی دریافت کند. اما در عین حال، اپراتورهای دیگر اطلاعی درباره فرد متخلف ندارند. در نتیجه او مجموعه سیم‌کارت‌های مورد نیازش را از اپراتور بعدی می‌گیرد. بهتر است سیستم اطلاعاتی یکپارچه‌ای بین اپراتورها وجود داشته باشد که اطلاعات لیست سیاه‌شان در چنین مواردی را با یکدیگر به اشتراک بگذارند.»
- ستاره ۸۰۰ مربع
آرش کریم‌بیگی درباره مسئولیت کاربران در برخورد با پیامک‌های مزاحم می‌گوید: «از آنجایی که اپراتور حق ندارد محتوای پیامک ارسال‌شده توسط مشترکش را بازبینی کند، متوجه نخواهد شد که یک شرکت از سیم‌کارت‌هایی که خریده برای امور سازمانی استفاده می‌کند یا با کمک آن، پیامک تبلیغاتی می‌فرستد. در این موارد مردم می‌توانند با گزارش کردن شماره‌های متخلف به سامانه# ۸۰۰ * اپراتور و رگولاتوری را در جریان بگذارند.
- هوش مصنوعی
تحلیل رفتارهای ترافیکی استفاده‌کننده از خدمات پیامکی می‌تواند یک راهکار مهم در شناسایی مجرمان در این حوزه باشد. آرش کریم‌بیگی به همشهری می‌گوید: چنین راهکاری در موارد مشابه در ایران کارکرد داشته و در دنیا نیز، از آن برای شناسایی ایمیل‌های مزاحم استفاده شده و می‌توان در مورد پیامک‌ها نیز از آن استفاده کرد.
- محدودیت برای شماره‌های عادی
از نظر قانونی، پیامک‌هایی که از سرشماره‌های خاص فرستاده می‌شوند، قابل نظارت هستند و درباره نوع استفاده‌شان به شرکت‌های بالادستی تعهد داده‌اند. اما شماره‌های عادی که شبیه شماره‌های اشخاص حقیقی هستند، اجازه ارسال پیامک تبلیغاتی و مزاحم را ندارند. محمدجعفر نعناکار، مدیرکل حقوقی سازمان فناوری اطلاعات ایران می‌گوید: این سیم‌کارت‌ها برای ارتباط شخص به شخص هستند و اصلا برای چنین مواردی طراحی نشده‌اند.
- نظارت رگولاتوری
محمدجعفر نعناکار می‌گوید: نظارت روی محتوا و چگونگی ارسال، مسئله مهمی است که رگولاتوری با تکیه بر آن می‌تواند شرایط بهتری را فراهم کند؛ اینکه چه اشخاصی، براساس چه محتواهایی، چه داده‌هایی را ارسال کنند. چون عموما در همین مسیر تخلف رخ می‌دهد؛ در این شرایط فرستنده پیام یا به اطلاعاتی که نباید -مثل اطلاعات شخصی افراد- دسترسی دارد، یا پیامی می‌فرستد که گیرنده نسبت به آن رضایتی ندارد.
- نیاز به برخورد قضایی قاطع
برخورد قضایی پرهزینه و قاطع با چنین مواردی می‌تواند جلوی گسترش بیشتر مافیای پیامکی را بگیرد. آرش کریم‌بیگی در این‌باره به همشهری می‌گوید: «بالا رفتن هزینه حقوقی برای اشخاص می‌تواند در پیشگیری از چنین جرم‌هایی مؤثر باشد. در شرایط فعلی عمده مشکلی که برای یک شرکت پیش می‌آید، سوختن سیم‌کارت است که چندان مهم نیست. اما ایجاد هزینه مالی یا حقوقی می‌تواند بخش مهمی از این مزاحمت‌ها را کم کند.
محمدجعفر نعناکار در مورد اینکه نظر قانون درباره مزاحمت‌های پیامکی چیست، به همشهری می‌گوید: «از نظر قانونی، مزاحمت به‌عنوان یک جرم پیش‌بینی شده است. در قانون مجازات اسلامی سال۷۵ یک ماده قانونی برای این مورد ایجاد شده که می‌گوید کسی که با استفاده از دستگاه‌های مخابراتی مزاحمتی را ایجاد کرده، مرتکب جرم شده و حتی مجازات زندان هم برای آن درنظر گرفته شده است.
در قانون تأسیس شرکت مخابرات سال۶۶ نیز آمده است که اگر از دستگاه‌های مخابراتی سوءاستفاده شده و برای کسی مزاحمت ایجاد کند، علاوه بر قطع شدن خط مشترک می‌تواند از آن خسارت گرفته شده و در محاکم دادرسی مورد رسیدگی قرار بگیرد. بر همین اساس، ایجاد مزاحمت به هر صورتی که باشد جرم محسوب می‌شود و افراد می‌توانند با مراجعه به دادسرا از سرشماره فرستنده پیامک مزاحم شکایت کنند.»