این صحبت‌های محمدجواد ظریف نشان از نگرانی‌های جدی در سازوکار مالی ایران و اروپا داشت و برای بسیاری این سؤال را مطرح کرد که ایران تا چه زمانی باید در برجام بماند و شرایط کنونی را تحمل کند؟ برای پاسخ به این سؤال به سراغ ۲چهره سیاسی اصلاح‌طلب و اصولگرا رفتیم تا بدانیم مردان سیاست چه نسخه‌ای را برای ادامه حیات برجام می‌پیچند.
- نصرت‌الله تاجیک: تا زمانی که برجام منفعت دارد حفظش کنیم
نصرت‌الله تاجیک، سفیر سابق ایران در اردن و از تحلیلگران مسائل سیاسی از جمله چهره‌های اصلاح‌طلب و موافق برجام است و معتقد است باید از ظرفیت‌های برجام استفاده کرد. «تا زمانی که در برجام منفعت داریم و ترامپ به اهدافش نرسیده باید در برجام بمانیم.»
- آقای تاجیک! دکتر ظریف در صحبت‌های اخیر خود به بررسی گزینه خروج ایران از NPT اشاره کردند، با توجه به اینکه در داخل کشور هم بسیاری زبان به انتقاد از ادامه حضور ایران در برجام گشوده‌اند و همچنین از سوی دیگر شاهد افزایش تنش میان ایران و آمریکا هستیم، از نظر شما ایران از چه مسیری باید به موضوع برجام واکنش نشان دهد؟ و اینکه ایران باید تا چه زمانی در برجام باقی بماند؟
استراتژی بازی ما براساس استراتژی طرف مقابل و مشخصا ترامپ است. ترامپ در قضیه برجام علاقه دارد که ما را وادار به عکس‌العمل کند. ترامپ پس از خروج از برجام نتوانست به اهدافش برسد، قصد او این بود که با خروج از برجام باقی کشورها را هم با خود همراه کند و ایران را تنها بگذارد. اروپا با این خواسته ترامپ همراهی نکرد، به همین دلیل ترامپ از هر ترفندی استفاده می‌کند تا ایران هم تن به خروج از برجام بدهد و در عرصه بین‌المللی تنها بماند.
استراتژی ترامپ کشاندن باقی هم‌پیمانان ایران در برجام به جبهه خودش است. ما نباید طوری تصمیم بگیریم که این هدف ترامپ محقق شود. پس قدم اول این است که تا جایی که برجام برایمان منفعت دارد، در آن بمانیم.
در واقع برجام برگ برنده ما در تعامل با کشورهای اروپایی و هم‌پیمانان است که خروج از آن برای ما کارایی ندارد و از سوی دیگر ماندگاری ما موجب می‌شود تا ترامپ نتواند اجماع بین‌المللی را علیه ما ایجاد کند. همچنین هنوز از تمام ظرفیت‌های آن استفاده نشده است.
- چطور می‌شود این سود و زیان را محاسبه کرد؟
این موضوع خیلی مهم است. ما باید ببینیم که چطور باید این را محاسبه کنیم. ما ۲ رویکرد در مورد برجام داریم و عده‌ای خارج از دولت و به‌عنوان تحلیلگر معتقدند برجام فایده‌ای نداشته است. اما عده‌ای معتقدند همین که برجام توانسته شر بعضی از مسائل که به‌دلیل سیاست‌های غلط گذشته ایجاد شده بود را از سر کشور دور کند و ما را از فصل هفتم بیرون بیاورد و تحریم‌های بین‌المللی را از بین ببرد، مفید است.
به عنوان یک تحلیلگر، برجام را یک فضای تنفسی برای سیاست خارجی‌مان می‌دانم که توانست سیاست خارجی را از خفگی نجات دهد، یک یارکشی بین‌المللی برای ما ایجاد کرد. در دوره قیل یک سیاست غلط در مورد مسائل هسته‌ای و شورای امنیت داشتیم اما برجام باعث شد که سیاست خارجی ما سرپا شود. پس برجام برای ما نفع داشته و تا زمانی که ترامپ به منافعش نرسیده است باید در برجام بمانیم.
- ایران تا چه زمانی باید در برجام بماند؟ شاهد هستیم که سیستم مالی اروپایی‌ها حتی از جانب مسئولان وزارت‌خارجه مورد نقد قرار می‌گیرد و از کندی همکاری گله‌مند هستند تا چه زمانی باید با امید در برجام ماند و گفت ماندن در برجام بهتر از خروجش است؟
توانایی اروپایی‌ها در برابر آمریکا مطلق نیست. شاید هم به میزانی که می‌توانند با ما همراه نشده‌اند اما بخشی از بحث عدم‌فعال شدن کانال مالی به سازوکار آن و مشکلات سیستم بانکی ما و آنها بازمی‌گردد. هم‌اکنون ما به آن نقطه‌ای نرسیده‌ایم که صددرصد اروپا را مقصر بدانیم، بلکه خودمان هم مشکلاتی داشته‌ایم.
من نمی‌توانم زمان خروج برجام را کمیتی برآورد کنم، باید به این سؤال که «تا چه زمانی باید در برجام بمانیم؟» بر مبنای کیفیت این حضور پاسخ دهیم. تا زمانی که ما در برجام منفعت داریم و ترامپ به اهدافش در مورد برجام نرسیده است، باید در برجام بمانیم. ترامپ به‌دنبال ایزوله‌کردن و منزوی ساختن ایران است. تا زمانی که اروپایی‌ها پشت ترامپ قرار نگرفتند ماندن در برجام برای ما منفعت دارد.
- شما می‌گویید حتی اگر آن سازوکار مالی به نتیجه نرسید باز هم ماندن در برجام به‌دلیل جلوگیری از رسیدن ترامپ به خواسته‌اش که همان انزوای بیشتر ایران است، برای ما منفعت دارد؟ چه دلیل قانع کننده‌ای برای این تحلیل‌تان دارید؟
بله، دیدگاه من این است که خروج از برجام دام ترامپ است. در کنار این نگاه تأکید دارم که باید سازوکار مواردی که به‌خودمان مربوط می‌شود را مهیا کنیم تا اروپا هم بهانه‌ای برای کم گذاشتن نداشته باشد.
اگر می‌خواهیم اروپا را هم از دست ندهیم باید سازوکارهایی که به‌خودمان مربوط می‌شود را با یک برنامه مشخص به سرانجام برسانیم. من نمی‌گویم پالرمو و اف‌ای تی اف را تصویب کنیم یا نه، اما به‌نظرم باید با دلایل قانع‌کننده سرنوشت آنها را مشخص کنیم. باید اروپایی‌های را در تیم خود نگه‌داریم.
- یعنی شما می‌گویید در بحث سازوکار مالی بخشی از مشکل به‌خاطر کوتاهی ایران است؟
اگر بخواهیم منصفانه به قضیه نگاه کنیم، اتحادیه اروپا صد درصد مقصر نیست. تمام مشکل به اروپا بازنمی‌گردد و نمی‌توان گفت چون آمریکا خارج شد و اروپا هم هنوز تعهداتش را کامل اجرا نکرده است ما باید از برجام خارج شویم. ما همچنان در برجام منفعت داریم و یک مقدار کوتاهی از طرف خود ماست، مثلا مواردی که مربوط به پالرمو و اف‌ای‌تی‌اف می‌شود، در آن سازوکار مالی اثر دارند. تا زمانی که موارد مربوط به‌خودمان را حل و فصل نکنیم، نمی‌توانیم طرف مقابل را مشکل‌دار بدانیم، چون مجموعه‌ای از مسائل دست به‌دست هم می‌دهد.
- احمد توکلی: برگ برنده خروج از برجام را نباید سوزاند
احمد توکلی، نماینده سابق مجلس این روزها در تلاش است با تکیه به سایت دیده‌بان شفافیت و عدالت، به مقابله با فساد بپردازد. هر چند او جز مردان اصولگرایی است که در قامت یک مرد معتدل به انتقاد از برجام می‌پرداخت، اما در رابطه با خروج ایران از برجام نظری مشابه بسیاری از اصلاح‌طلبان دارد؛ «بیرون آمدن ایران از برجام، برگ برنده و یک اهرم فشار است که از این طریق ایران می‌تواند به طرف مقابل فشار بیاورد و بنابراین نباید هر زمانی آن را سوزاند.»
- بعضی از اصلاح‌طلبان مانند آقای محمود صادقی می‌گویند برجام چه فایده‌ای دارد و می‌خواهند که افرادی مانند آقای ظریف توضیح بدهند که ادامه حضور ما در برجام چه دستاوردی برای ایران دارد؟ با توجه به شرایط و اوضاع، نگاه شما به برجام چیست؟ آیا هنوز برای ما کار می‌کند یا ماندن ایران در برجام فایده‌ای ندارد و باید تصمیمات دیگری از جانب مسئولان ما اتخاذ شود؟
بزرگ‌ترین خاصیت برجام طبق وعده آقای روحانی، حذف تحریم‌ها بود که این اتفاق نیفتاد و برجام از حیز انتفاع خارج شد نه اینکه ما بخواهیم رفتار خاصی داشته باشیم. ولی در شرایطی که ما مسائل حل نشده دیگری داریم، بیرون آمدن از برجام و درست کردن مسئله جدید منطقی نیست. ما اگر از برجام بیرون بیاییم، بازی دست آنها (آمریکایی‌ها) می‌افتد و فکر نمی‌کنم در شرایط کنونی لازم باشد تا بهانه جدیدی به‌دست آنها بدهیم. ممکن است در شرایطی ما بخواهیم با آنها مقابله به مثل کنیم، به آمریکا بگوییم چون تو این کار را انجام دادی، ما هم این کار را اجرا می‌کنیم، به همین دلیل مهم است که از برجام بیرون نیاییم.
ما تا الان برعهدمان باقی ماندیم. در قرآن آمده است که «فما استقاموا لکم فما استقیموا لهم» پس تا با شما [بر سر عهد] پایدارند، با آنان پایدار باشید. آنها ناپایداری کردند ما هم باید همین کار را انجام می‌دادیم اما در شرایطی که آمریکا پایداری نکرد، ما اختیار داشتیم و براساس مصالح تصمیم گرفتیم که در برجام بمانیم. هم‌اکنون بیرون آمدن ضرورتی ندارد. از نظر من بیرون آمدن ایران از برجام یک امتیاز و یک اهرم فشار برای ایران است که از این طریق می‌تواند به طرف مقابل فشار بیاورد و بنابراین نباید هر زمانی از آن استفاده کرد.
- پس شما می‌گویید در این شرایط برجام فایده‌ای ندارد اما خروج ما هم اتفاق مثبتی نیست؟
خروج ما یک ابتکار عمل است که الان نباید اتفاق بیفتد. زمانی باید از این حربه- خروج از برجام- استفاده شود که فایده‌ای برای ایران داشته باشد و منافعی برای ایران به همراه بیاورد.
- بعضی از منتقدان معتقدند اینکه آمریکا از برجام خارج شده ضعف خود برجام بوده، این را قبول دارید یا معتقدید شرایط خاصی با حضور ترامپ پیش آمد و ناشی از ضعف برجام نبود؟
به‌نظر من به ضعف برجام مربوط است و آمریکا هم منتظر نمی‌ایستد که اگر نفعی برایش ندارد، زیر برجام نزد چون آمریکا قلدر هست. اگر این ضعف هم نبود باز هم آمریکا این کار را می‌کرد.
- یعنی حتی از برجام خارج نمی‌شد و از راه‌های دیگر فشار می‌آورد؟
نه حتی اگر برجام هم ضعف نداشت، حتما از برجام خارج می‌شد. مگر باقی کارهای ترامپ عقلانی است و از منطق خاصی تبعیت می‌کند؟
- با توجه به شرایطی که در میان ایران و آمریکا به‌وجود آمده فکر می‌کنید در آینده مذاکراتی مثل برجام تکرار می‌شود یا این آخرین مذاکره بود؟
نه البته اگر عقل در کار باشد. (خنده)