موسسات آموزش عالی آزاد بر اساس مصوبه جلسه ۴۱۳ چهاردهم بهمن ماه ۷۶ شورای عالی انقلاب فرهنگی و آیین‌نامه مصوب شورای گسترش آموزش عالی، در چارچوب مقررات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری فعالیت می‌کنند.
این موسسات با هدف مشارکت در ارتقای سطح دانش و فرهنگ جامعه و کمک به تربیت نیروی انسانی کارآمد و ماهر مورد نیاز بخش‌های مختلف جامعه و فراهم آوردن زمینه برای دسترسی مردم به آموزش‌های علمی – کاربردی تاسیس می‌شوند.
قلمروی فعالیت موسسات آموزش عالی آزاد در زمینه برگزاری دوره‌های آزاد تک‌درس و کوتاه‌مدت است که در ازای شرکت در این دوره‌ها به شرکت‌کنندگان، گواهینامه گذراندن دوره اعطا می‌شود. شرکت در دوره‌های آموزشی موسسات آموزش عالی آزاد منجر به برخورداری شرکت‌کنندگان از معافیت تحصیلی نمی‌شود.
بر اساس قوانین وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، گواهینامه صادره از سوی مراکز آموزش عالی آزاد در حکم مدرک دانشگاهی محسوب نمی‌شود. بنابراین این دوره‌ها منجر به اعطای هیچ‌گونه مدرک رسمی دانشگاهی مانند کاردانی، کارشناسی و غیره و حتی معادل آن نخواهد شد.
این موسسات برای ایجاد دوره‌های کوتاه‌مدت و تک‌درس لازم است از دفتر آموزش‌های آزاد وزارت علوم نسبت به اخذ مجوز اقدام کنند. موسسات آموزش عالی آزاد لازم است پس از کسب مجوزهای لازم از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به ثبت برسند.
نظارت بر عملکرد موسسات آموزش عالی آزاد بر عهده معاونت آموزشی وزارت علوم بوده و این وزارتخانه در برابر تخلفات موسسات می‌تواند از صدور اخطار تا انحلال موسسه اقدام کند.
حداقل دو تن از اعضای هیات موسس این موسسات، لازم است دارای شرایط هیات علمی در سطح مربی یا بالاتر با حداقل دو سال سابقه تدریس دانشگاهی باشند. رئیس این موسسات از سوی هیات موسس به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری معرفی و پس از تایید معاون آموزشی این وزارتخانه، با حکم رئیس هیات موسس منصوب می‌شود.