شانزدهمین جلسه از سلسله نشست‌های نقد و اندیشه با موضوع «صیانت از اخلاق در فضای مجازی» با تمرکز بر «گفتمان اخلاق محور در فضای مجازی» روز چهارشنبه در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات برگزار شد.
هادی خانیکی، پژوهشگر و استاد علوم ارتباطات، حجت‌الاسلام محمدرضا زائری استاد حوزه و دانشگاه و فعال فضای مجازی، سید بشیر حسینی استاد دانشگاه و رئیس باشگاه سواد رسانه‌ای در نشست صیانت از اخلاق در فضای مجازی درباره «گفتمان اخلاق محور در فضای مجازی» به بحث و تبادل‌نظر پرداختند.
- هادی خانیکی: پدیده جدید و چالش‌های جدی
خانیکی استاد دانشگاه علامه طباطبایی این نشست را با اشاره به اینکه فضای مجازی و به‌تبع آن شبکه‌های اجتماعی مجازی پدیده نوینی در جامعه ما و کلاً جهان به‌حساب می‌آید، آغاز کرد.
وی گفت: این پدیده جدید مدام ما را با پرسش‌ها و چالش‌های مختلف روبه‌رو می‌کند. ممکن است در این فضا افراطی‌گری و خشونتی شکل بگیرد که حقوق دیگران را نقض کند، مسائلی از این دست سلسله‌ای از نابهنجاری‌ها را شکل می‌دهد و اولین چیزی که می‌تواند مهارکننده این چالش‌ها باشد نظم اخلاقی است.
این صاحب‌نظر عرصه ارتباطات در ادامه گفت: در فضای مجازی، قانون و محدودیت کمتر کارایی دارد به همین دلیل اخلاق می‌تواند تنظیم‌کننده فعالیت‌ها در این فضا باشد.
خانیکی بحث این جلسه از نشست نقد و اندیشه را با اشاره به اینکه امکان اخلاقی‌تر شدن فضای مجازی وجود دارد، این‌طور ادامه داد: یکی از نقدهایی که در سیاست‌گذاری وجود دارد این است که فکر می‌کنیم عمده مسائل فقط سراغ ما آمده و در کشورهای دیگر خبری از این مشکلات نیست. اما این مسائل همه‌جا وجود دارد و برایش راه‌اندیشی هم کرده‌اند.
او با بیان اینکه اخلاقی که در پسِ ترس به وجود بیاید، ماندگار نیست، خاطرنشان کرد: چند مانع مهم اخلاقی عمل کردن در فضای مجازی وجود دارد؛ فضای مجازی به دلیل فناوری رسانه‌ای، کاربر را به فضای رمانتیک و هیجانی دعوت می‌کند. قدرت حرف زدن در این فضا، با دنیای واقعی متفاوت است. در این دنیا شبه گفت‌وگو وجود دارد و گفت‌وگو به معنای واقعی وجود ندارد.
استاد ارتباطات افزود: ابراز خشم در فضای واقعی به یک کنش تبدیل می‌شود و ممکن است عامل اصلاح‌کننده در جامعه باشد. اما ابراز خشم در فضای سست مجازی چطور عمل می‌کند؟ عمدتاً میزان زیادی از نفرت پراکنی را رقم می‌زند.
وی تصریح کرد: فضای مجازی در کنار تهدیدها، فرصتی است برای گفت‌وگو. رویکرد اخلاقی ما را وادار می‌کند به سازوکارهای گفت‌وگویی در فضای مجازی بیندیشیم که البته این کار ساده‌ای نیست.
او در توضیح ساده نبودن این کار گفت: جامعه ما در معرض تغییر پر دامنه قرار دارد؛ تغییری که همه‌جا را در برگرفته است، از کودکان تا بزرگسالان.
غر زدن در این وضعیت چاره‌گشا نیست. ما در این فضا، مرتب سیاست‌هایی اتخاذ می‌کنیم که درست و به موقع نیست. برای شکل‌گیری گفت‌وگو در جامعه باید فرصت‌هایی را کشف و خلق کنیم.
- حجت‌الاسلام زائری: ما فقط شعار می‌دهیم
حجت‌الاسلام زائری استاد حوزه و دانشگاه نیز صحبت‌های خود را با پاسخ به اینکه اوضاع اخلاق در جامعه ما چگونه است؟ آغاز کرد: بعد از پیروزی انقلاب، با شناخت درستی از حکومت‌داری وارد این حیطه نشدیم. تصوری درباره کشورداری وجود داشت که می‌گفت قصه راحت است. وقتی خانواده ۵ نفری را مدیریت کرده‌ام، ۵۰ میلیون نفر را هم می‌توانم مدیریت کنم.
وی افزود: نیت نادرستی هم پشت ماجرا نبود، اما تصور اشتباه بود. بزرگ‌ترین چالشی که مدعیان دینداری با آن روبه‌رو شدیم این بود که فهمیدیم حکومت‌داری به این راحتی نیست. فضای مجازی آیینه‌ای است که آن «روی» واقعی ما را به خودمان نشان می‌دهد و این آزاردهنده است.
حجت‌الاسلام زائری با یادآوری اینکه در ایران هم مانند تمام دنیا فقر، بیکاری، اعتیاد و دیگر مشکلات وجود دارد، گفت: در اغلب کشورهای دنیا برای مقابله با این مشکلات به راه‌حل فکر می‌کنند و متأسفانه ما بیشتر به صحبت کردن عادت کردیم. روسای قوای ما فقط سخنرانی می‌کنند. وضعیت فضای مجازی، سرریز جامعه واقعی است.
در ادامه گفت: ما خلأ جدی در تربیت داریم، نسل امروز ما نسل بی‌تربیتی است چون ما نقشه‌ای برای همگام بودن با سرعت پیشرفت مظاهر تکنولوژی نداشته‌ایم.
او به این نکته اشاره کرد که ما از غرب‌گرایی مدیر بانکمان در اختلاس، غرب‌گرایی وزیرمان در تعامل با دیگران ناراحت نمی‌شویم، اما جوانی که تی‌شرت با جمله انگلیسی به تن می‌کند را به غرب‌گرایی محکوم می‌کنیم و از او ناراحت می‌شویم. فضایی که امروز به جامعه ما حکمرانی می‌کند فضای توجیه و پاک کردن صورت‌مسئله است. این روش، هیچ‌وقت اجازه حل مسائل را به ما نمی‌دهد.
سید بشیر حسینی: ظهور یک «من» هیجان‌زده در فضای مجازی
سید بشیر حسینی با فاصله گرفتن از حوزه دانشگاهی، کمی به موضوع گفتمان رسانه‌ای، مردمی‌تر نگاه کرد و گفت: ما مردم دو تا «من» داریم؛ «من» در فضای مجازی و «من» در دنیای فیزیکی که این دو تفاوت بسیاری با یکدیگر دارند.
وی افزود: در محیط فیزیکی محدودیت زمان، مکان، زبان و امکان وجود دارد، چیزهایی که در دنیای مجازی نیست. ما در دنیای حقیقی به دنبال مکان و در دنیای مجازی به دنبال فضا هستیم.
حسینی خاطرنشان کرد: از آنجا که فضای مجازی به دلیل نهی محدودیت‌ها قید و شرط ندارد، دو مسیر را ایجاد می‌کند؛ یکی از این مسیرها می‌تواند ما را به سمت بی‌بندوباری و مسیر دیگر به سمت پیشرفت ببرد. در فضای مجازی بیشتر آن «من» وجودمان شروع می‌کند به عقده‌گشایی و برخورد هیجانی با ماجرا و همین مقدمه ایست بر بی‌اخلاق شدن فضای مجازی.
وی در ادامه به حوزه رسانه و شبکه‌های اجتماعی پرداخت و گفت: دوران کودکی ما با نهضت سوادآموزی مصادف شد و در این زمینه پیشرفت خوبی هم داشتیم. دهه ۹۰ باید نهضت سواد رسانه‌ای راه می‌افتاد. تا زمانی که سواد رسانه‌ای به‌صورت نهضت دنبال نشود به موفقیت نمی‌رسیم و هر روز از آن دور می‌مانیم.
این عضو هیات علمی دانشگاه گفت: رسانه و نهاد قدرت، مانع رشد و تکثیر سواد رسانه‌ای می‌شود. اگر این‌ها درک کنند این اتفاق چه بحرانی ایجاد می‌کند قطعاً با آن همراه می‌شوند.
او در پایان گفت: ما نسل انقلاب بودیم و نسل بعدی نسل انتقام است که از همه نسل‌های قبلی انتقام می‌گیرد. اگر فضای رسانه‌ای درست نشود به سمت شکاف نسلی خواهیم رفت، با توجه به اینکه نوجوانان می‌توانند در آینده، بحران‌های اجتماعی را رقم بزنند، مکتب‌های بزرگ سواد رسانه‌ای می‌گویند لاجرم نیازمند این هستیم که نه‌تنها در انتخاب مدیران و مسئولان جوان‌گرایی کنیم، بلکه به سمت نوجوان‌ها نیز برویم.