۲ کشور در ۴۰سال گذشته در بزنگاه‌های مختلف مثل مذاکرات حل بحران عراق، یا مذاکرات هسته‌ای، یا مذاکرات آزادسازی گروگان‌های آمریکایی در اوایل انقلاب، گهگدار به‌هم نزدیک شده‌اند اما در این دوران تنش به درجه‌ای رسیده که مقامات کشورمان هرگونه مذاکره با رئیس‌جمهور کنونی آمریکا را نفی می‌کنند و بی‌فایده می‌دانند. ترامپ ادعا می‌کند ایران به‌زودی مذاکره را از سر خواهد گرفت، از ایران هم پیام می‌رسد نه جنگی در کار خواهد بود و نه مذاکره‌ای، بلکه برخورد، برخورد اراده‌هاست.
بهترین راهبرد ایران در مواجهه با دولت ترامپ که از یک سو ناو روانه خلیج‌فارس می‌کند و از سوی دیگر شماره تلفن به سفارت سوئیس می‌دهد تا ایرانی‌ها با او تماس بگیرند چیست؟ آنچه عیان است در داخل کشور مسئولان و سیاستمداران مذاکره با ترامپ رادر شرایط فعلی به صلاح نمی‌دانند. با الهه کولایی، استاد گروه مطالعات منطقه‌ای دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران درباره راهبرد پیش روی ایران در چنین شرایطی گفت‌وگو کردیم.
- دیالوگ غیرمستقیمی که میان رهبران ایران و آمریکا مبتنی بر پرهیز از جنگ در عین یک رویارویی سخت در حوزه‌های اقتصادی و فشارهای سیاسی شکل گرفته، از کدام الگوی روابط بین‌الملل پیروی می‌کند و به کجا می‌انجامد؟
براساس وضعیت موجود در روابط ایران و آمریکا و به‌ویژه خروج دولت ترامپ از توافق برجام که بین جمهوری اسلامی ایران و قدرت‌های جهانی برای ثبات بخشیدن به این منطقه از جهان شکل گرفت، وضعیت پیچیده‌ای به‌وجود آمده که متأسفانه افراط‌گرایان ضدایرانی در آمریکا آدرس‌های غلطی را به آقای ترامپ داده‌اند. با وجود تجربه‌های ناکام و شکست‌خورده‌ای که آمریکایی‌ها پیش از این به نام برپا کردن دمکراسی در غرب آسیا تجربه کرده‌اند - تجربه‌هایی از قبیل مقابله با طالبان و ساقط کردن رژیم عراق که ترامپ از این ناکامی‌ها برای به قدرت رسیدن و پیروز شدن در انتخابات نیز بهره گرفت - امروز چالش‌های جدی بار دیگر پیش روی تصمیم‌گیرندگان دولت آمریکا به‌ویژه شخص آقای ترامپ به‌وجود آمده است.
- این شرایط می‌تواند به یک برخورد سخت میان دوطرف بینجامد؟
به هر حال گروه‌هایی در داخل آمریکا به‌دنبال جنگ هستند. همانطور که آقای ظریف در نیویورک گفتند ما شاهد تجمع گروه‌های ضدایرانی در تصمیم‌گیری سیاست خارجی آمریکا هستیم، ضمن اینکه در سطح منطقه نیز متأسفانه تحرک‌هایی از سوی دولت‌های ضدایرانی این برنامه‌ها و تلاش‌ها را در واشنگتن تکمیل می‌کند.
- راهبرد ایران در این شرایط چه باید باشد؟
خروج یکجانبه آمریکا از توافق هسته‌ای در پرتو یکجانبه‌گرایی دولت آمریکا برای کشورهای دیگر جهان نه یارای باقی ماندن در این توافق را باقی می‌گذارد و نه توان تأیید روش نادرست ترامپ برای زیر سؤال بردن توافق‌های پیشین. در چنین شرایطی در نظام بین‌الملل همواره مسیرهای غیرمستقیم، دیپلماسی عمومی و مسیرهایی که به شکل غیررسمی راه را برای رفع بدبینی‌ها و سوءبرداشت‌ها هموار می‌سازد مطرح می‌شود که به‌نظر می‌رسد در این زمینه نیز با توجه به پیچیدگی‌های گوناگون وضعیت ایجاد شده و اینکه دولت ترامپ نیز به ابعاد دشوار داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی این تصمیم، اینک توجه بیشتری پیدا کرده است،
مسیرهای سنتی دیپلماسی و تکیه بر مسیرهای گفت‌وگوی مستقیم در وضعیت کنونی چاره‌ساز نباشد، اما دیپلماسی عمومی و استفاده از ابزارهای گوناگون غیرسیاسی در این زمینه پیش راه تصمیم‌گیرندگان حوزه روابط خارجی قرار دارد.
- آیا این به‌معنای یک مناقشه مزمن و فرسایشی در دور جدید تشدید تخاصم سیاسی و اقتصادی آمریکا علیه ایران است؟ نقطه پایانی بر آن وجود دارد؟
خروج یکجانبه ترامپ از توافق هسته‌ای پیامدهایی را به‌همراه داشته که نتیجه طبیعی آن پرهیز و نپذیرفتن مشی مذاکره در کشور ماست که به سهم خود می‌تواند چالش‌ها و دشواری‌های جدیدی را نه‌فقط برای کشور ما که برای منطقه و صلح و امنیت بین‌المللی به بار بیاورد. با وجود تصمیم نادرست ترامپ در خروج یکجانبه از توافق برجام و پاسخ مبتنی بر نارضایتی از سوی متحدان غربی و بازیگران قدرتمند جهان مانند چین و روسیه، دولت ترامپ با شرایط بسیار دشواری روبه‌رو شده که نمی‌تواند آثار و پیامدهای هر نوع اقدام نظامی و ناآرامی جدید نظامی در منطقه غرب آسیا را بر انتخابات آتی در آمریکا و تأثیر آن را بر رأی‌دهندگان آمریکایی نادیده بگیرد.
با این حال در رفتار کنونی سیاسی خارجی آمریکا و نقش و جایگاه رئیس‌جمهور، نفوذ خود شخصیت آقای دونالد ترامپ غیرقابل چشم‌پوشی است. در شکل گرفتن وضعیت موجود اگر این ویژگی‌های شخصیتی و پیامدهای آن به‌درستی دیده نشود، راهکار مناسب نیز به‌دست نخواهد آمد. به هر حال در شکل‌گیری سیاست خارجی و روابط خارجی کشورها، در بسیاری از مواقع نقش اصلی را شخصیت‌ها و ویژگی‌های شخصی تصمیم‌گیرندگان ایفا می‌کند و این برعهده دستگاه دیپلماسی و همه کسانی است که در حوزه روابط خارجی تصمیم می‌گیرند و عمل می‌کنند که به درستی به این ویژگی و پیامدهای آن توجه کنند.
- تصمیم نهایی با ترامپ است یا تیم B (بنیامین نتانیاهو، بن سلمان، بن زاید و بولتون) برنامه‌های او را عملا راهبری خواهد کرد؟
باید توجه داشت تصمیمی که برای آقای ترامپ در وضعیت کنونی توسط جریان‌های ضدایرانی، چه در منطقه و چه در واشنگتن، ارائه شده به‌هیچ‌وجه با واقعیت‌های منطقه تطبیق ندارد و درواقع آنها (همان تیم B) در حال انداختن دولت ترامپ به دامی هستند که با اهداف منطقه‌ای و شعارهای انتخاباتی آنان هیچ تناسبی ندارد و به‌نظر می‌رسد برخی تغییرات در این زمینه مورد توجه قرار گرفته باشد.
- پس شما نیز جزو کسانی هستید که خطری را متوجه ایران نمی‌دانید؟
باید هوشیار بود. حجم عظیم سلاح و نیروهای نظامی در منطقه بسیار حساس مانند خلیج‌فارس و پیرامون آن فی‌نفسه نگرانی و تهدید را شدت می‌بخشد و در چنین وضعیتی خویشتنداری و توجه به هشدارهای لازم بیش از پیش اهمیت پیدا می‌کند. بسیاری از جنگ‌ها و درگیری‌های نظامی نه بر پایه طراحی‌های از پیش تعیین شده بلکه براساس تصادف‌ها و تصمیم‌گیری‌های آنی و نادرست شکل گرفته است، بنابراین هوشیاری و سنجش موقعیت ایجاد شده توسط تصمیم‌گیرندگان ضرورت بسیار جدی و تأثیرگذار است.
- مقاومت تنها راه است یا راه دیگری هم باقی مانده است؟
در حوزه دیپلماسی بسیاری از ابزارها همزمان و در تکمیل با یکدیگر مورد استفاده قرار می‌گیرند، این مسئله به سطح خردورزی و تدبیر تصمیم‌گیرندگان حوزه سیاست خارجی و تنظیم روابط خارجی مربوط می‌شود که با درک پیچیدگی‌های موجود بتوانند از الگوهای ترکیبی و استفاده از همه ابزارها برای پرهیز از تنش‌های جدی که نه‌فقط برای کشور ما بلکه برای رشد و توسعه کشورهای منطقه هزینه‌های سنگینی دربرخواهد داشت، استفاده کنند. تصمیم‌گیرندگان باید از ابزارها و امکانات موجود بــه‌درستـــی و به‌شکل قابل‌قبول بهره‌برداری‌کنند.