به گزارش شهرنوشت، اگر تا چندین دهه قبل صنعتی شدن جزئی جداناپذیر از کلانشهرها بود، اما حالا خیلی از شهرهای بزرگ سیاست خود در قبال صنعت و کارخانه های صنعتی را تغییر داده اند. توسعه پایدار، مدرن شدن، دستیابی به تازه‌ترین تجهیزات و ایجاد رفاه فقط یک روی سکه صنعتی شدن است. روی دیگر آن اما، آلودگی‌های زیست محیطی است. آلودگی‌های صنعتی که شهرک‌های صنعتی و هر آنچه که مربوط به صنعت و در داخل و اطراف شهرها شکل گرفته، برای شهروندان و شهر ایجاد می‌کند. در ایران، بیشترین و بزرگترین صنایع در استان‌های تهران، اصفهان، استان مرکزی، آذربایجان شرقی و فارس مستقر هستند.
بر اساس آنچه که در وب سایت شرکت شهرک‌های صنعتی استان تهران آمده است، ۱۹ شهرک صنعتی و ناحیه صنعتی در اطراف و داخل شهر تهران وجود دارد. از این تعداد، حداقل دو شهرک صنعتی بزرگ در جنوب شرق تهران است.
قدیمی ترین شهرک صنعتی تهران به نام «علی آباد یا پایتخت» در منطقه خاوران مستقر است، اما این منطقه در دل خود شهرک صنعتی بزرگ «عباس‌آباد» را هم جای داده است. علاوه بر این، شهرک صنعتی خوارزمی و همچنین نواحی یا لکه‌های صنعتی جمال‌آباد، خاتون‌آباد، فرون‌آباد و عباس‌آباد علاقه‌مند در جنوب شرق- شرق تهران، جایگاه برجسته‌ای در استان به خود اختصاص داده است.
این در شرایطی است که فعالیت صنعتی در شعاع ۱۲۰ کیلومتری شهر تهران، جز برای صنایع پاک و دانش‌بنیان‌ها ممنوع است. در شهرک‌ها و نواحی صنعتی پاکدشت، فعالیت صنایع مختلف اعم از فلزی، غیرفلزی، شیمیایی، سلولزی، نساجی، بهداشتی، مواد غذایی، معدنی و بسیاری از رشته‌های دیگر متمرکز شده و حدود ۱۸۰۰ واحد صنعتی بزرگ و کوچک با ۲۵ هزار کارگر در این شهرک‌ها و ۱۵۰۰واحد تولیدی خارج از شهرک‌ها فعالیت می‌کنند.
گرچه بیشتر این شهرک‌های صنعتی در وب سایت خود، در بخش قوانین و مقررات به محیط زیست و اینکه مواردی مانند استاندارد خروجی فاضلاب یا آیین نامه جلوگیری از آلودگی آب را رعایت می‌کنند، اشاره کرده‌اند اما به گفته ناظران محیط زیست، برخی از این اقدامات نمایشی و برای پاک کردن صورت مساله است. آنان بر این باورند که صنعت به طور مستقیم و غیرمستقیم بر آلودگی هوا و آب شهرها اثرگذار است.
صنایع و شهرک‌های صنعتی بر محیط فیزیکی (کیفیت هوا، صدا، فرسایش خاک و ...) بیولوژیکی (اکوسیستم خشکی، جمعیت جانوارن، تغییر زیستگاه های جانوری و مهاجرت آنها) اقتصادی اجتماعی (ایمنی و امنیت، ترافیک، تغییرات جمعیتی و مصرف آب) و فرهنگی (چشم اندازها و مناظر) جامعه پیرامونی خود تاثیر می گذارند.
نزدیک به ۱۰ سال پیش وزارت صنایع و معادن اعلام کرد صنایع غیر ضروری باید از تهران برود اما از آن زمان تاکنون نه لیستی از این صنایع منتشر شده است و نه از تعداد آنها کم. اما حالا گویا دوباره پرونده صنایعی که وجودشان در تهران ضرورتی ندارد باز شده است. ۱۲ مهر ۱۳۹۷ بود که عیسی کلانتری معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست گفت: «اگر استاندارهای محیط زیستی بخواهد اعمال شود، باید ۸۰ درصد صنایع را تعطیل کرد. »
سهم صنایع در آلودگی، کمتر از ۱۰ درصد
البته گروهی که به نحوی با صنایع و کارخانه های معدنی در ارتباط هستند، سهمشان در آلودگی زیست محیطی تهران را کمتر از ۱۰ درصد عنوان می‌کنند. پیشتر محمدرضا بهرامن رییس خانه معادن ایران گفته بود «در تهران نزدیک به ۴۰۰ واحد معدنی وجود دارد که اکثر آنها در حوزه مصالح ساختمانی مانند شن، ماسه، گچ و غیره هستند و گرد و خاک ناشی از استخراج است که در همان منطقه در زمان کوتاهی به زمین می‌نشیند در حالی که بر اساس تعاریف زیست محیطی ذرات زیر ۲.۵میکرون به عنوان ذرات آلاینده هوا خطرناک شناخته می‌شوند که در مورد معادن تهران نمی‌تواند مصداق داشته باشد. »
اما دیدگاه گروه سومی هم هست که مخالف وجود صنایع در شهر نیست اما با رعایت شرایطی.
جعفر قادری استاد برنامه ریزی شهری دانشگاه شیراز معتقد است «صنایعی که ضرورتی به وجودشان در تهران نیست باید از شهر خارج شود، آنهایی هم که باید بمانند و چاره ای ندارند، باید هزینه ماندنشان در پایتخت و آلودگی و مزاحمت‌های ترافیکی که ایجاد می‌کنند را بپردازند. »
او می‌گوید: «شهرداری باید وضع عوارض یا مالیات، تمامی صنایعی که در تهران مستقر هستند را ملزوم به پرداخت هزینه‌های استقرار در شهر کند. »
باتوجه به گسترش روزافزون شهرک های صنعتی در اطراف شهرهای بزرگ و مشکلات اجتماعی و زیست محیطی حاصل از آنها، بسیاری کشورها در دو دهه گذشته به فکر ایجاد شهرهای صنعتی کوچک افتاده اند. به این شکل که بسیاری از مدیران و صاحبان شرکت های موجود در شهرک های صنعتی را راضی به انتقال کارخانه و نیروی انسانی خود به شهرهای صنعتی کوچک با ارایه امکانات و تسهیلات ویژه کرده اند. مثل تجربه کره جنوبی و روسیه. در کره جنوبی شرکتی مانند «هیوندایی» به شهری با جمعیت یک میلیون نفری منتقل شده و همه کارکنان این کارخانه همراه خانواده‌شان در آن شهر مستقر هستند.
با این حال برخی ناظران اقتصادی در ایران، هزینه انتقال صنایع به خارج از شهرها را زیاد می دانند. اما همچنان دولت‌ها و شهرداری‌ها بر سر دوراهی مانده اند؛ اینکه هزینه‌های مالی این کار را به جان بخرند یا اینکه اجازه دهند صنایع کوچک و بزرگ در شهرها مستقر باشند.