کارشناسان معتقدند زباله در روستاها، جمع‌آوری و دپوی آنها به یکی از معضلات جدی تبدیل شده است. بنابر آماری که رسانه‌ها اعلام کرده‌اند میزان تولید زباله در ایران نزدیک به ۴۰ هزار تن در روز است. بخش روستایی حدود ۱۰ هزار تن سهم دارد. حدود ۵۰ درصد پسماندهای روستایی، تر هستند و می‌توانند به کمپوست تبدیل شوند.
- بحران زباله در استان‌های شمالی
طی سال‌های اخیر تولید و مدیریت زباله در استان‌های شمالی به بحران بزرگی تبدیل شده که یکی از دلایل آن، نبود فرهنگ‌سازی برای تولید زباله کمتر، تفکیک نکردن زباله‌های تر و خشک و بازمصرف آنهاست. در شمال کشور از جمله گلستان، تعداد زیادی از روستاها در حاشیه عرصه‌های جنگلی هیرکانی واقع شده‌اند. زباله‌های آنها در حاشیه روستاها، رودخانه یا جنگل دفن می‌شوند که مشکلات زیادی را به وجود آورده است.
۶ روستا برای اجرای طرح تفکیک زباله از مبدا طی یک سال گذشته از سوی دفتر امور روستایی و شوراهای استانداری گلستان انتخاب شد تا در صورتی که نتایج طرح موفقیت‌آمیز باشد در سایر روستاها هم اجرا شود. در ۱۳ کیلومتری شهر گرگان هم زنان روستای کفشگیری چند سالی است که به تفکیک زباله‌های تر و خشک و تبدیل آنها به ورمی کمپوست اقدام کرده‌اند.
تقریبا از سال ۹۲ طرح کاهش حجم پسماند روستایی و تبدیل زباله‌های تر به کمپوست توسط موسسه توسعه پایدار هرمد، تشکل محلی خانه جوان فرید و با حمایت برنامه کمک‌های کوچک تسهیلات محیط‌زیست جهانی ملل متحد (GEF/SGP/UNDP) به اجرا درآمده است. آموزش و توانمندسازی زنان این روستا از همان زمان آغاز شد و امروز حدود ۱۰ نفر از آنان، سایت‌های خانگی تولید ورمی کمپوست از زباله‌های تر را بدون هیچ هزینه‌ای در حیاط منزل خود ایجاد کرده‌اند.
- مشارکت زنان روستا در اجرای طرح
«کلثوم اصفهانی» یکی از زنان روستا در زمینه تولید ورمی کمپوست می‌گوید: چند سال قبل افرادی از یک موسسه برای آموزش تولید کمپوست به روستا آمدند و حدود چندین ماه در این زمینه به تعدادی از زنان آموزش دادند. در حال حاضر همراه با زنان دیگر روستا زباله‌های تر را در منزل تفکیک کرده و از آن کمپوست تولید می‌کنیم. زباله‌های خشک از جمله کاغذ و پلاستیک را هم می‌فروشیم. وی بیان می‌کند: از زمانی که این کار آغاز شده، حجم زباله‌ها کاهش یافته و در کوچه بوی بد شیرابه استشمام نمی‌شود. اصفهانی می‌گوید: کسی کمپوستی که توسط زنان تولید می‌شود را نمی‌خرد بنابراین آنان کود را در زمین‌های کشاورزی و باغ‌های خود مصرف می‌کنند.
- نقش مردم در مدیریت پسماند
رئیس هیات مدیره موسسه توسعه پایدار هرمد هدف از ایجاد سایت‌های خانگی تولید کمپوست از زباله در روستاها را فراگیر شدن بحران تولید و مدیریت زباله به‌ویژه در استان‌های شمالی می‌داند و بیان می‌کند: عمده روستاها در این منطقه در حاشیه جنگل‌های هیرکانی واقع شده‌اند و امروز به دلیل تغییر سبک زندگی در روستاها، روستاییان نیز مانند شهرنشینان، مصرف‌گرا شده و زباله تولید می‌کنند. این زباله‌ها در حاشیه سواحل، رودخانه‌ها، عرصه‌های جنگلی و... دفن می‌شوند.
دکتر «جواد رزمی» با بیان این‌که یکی از ارکان مدیریت پسماند در شمال کشور، مدیریت این بخش در روستاهاست ادامه می‌دهد: در مدیریت پسماند نقش مشارکت مردم نادیده گرفته شده است در حالی که برای رفع معضل زباله در روستاها باید مردم محلی هم مشارکت داشته باشند. نادیده گرفتن نقش آنان موجب می‌شود در درازمدت این معضل تبدیل به یک بحران در سطح وسیع‌تری شود.
- حساس‌سازی جامعه محلی
این مسئول مهم‌ترین اقدام موسسه غیرانتفاعی توسعه پایدار هرمد را حساس‌سازی جامعه محلی نسبت به مدیریت پسماند می‌داند و می‌گوید: تا زمانی که جامعه روستایی حساس نشود، نمی‌توان انتظار موفقیت داشت. روستاییان از گذشته به واسطه شیوه و نوع زندگی خود، روش‌هایی را برای مدیریت پسماند و بازمصرف زباله‌ها داشتند اما به دلیل تغییر سبک زندگی این شیوه‌ها به فراموشی سپرده شده است. ما تلاش کردیم تا با اتکا به دانش بومی روستاییان و بدون استفاده از فناوری‌های هزینه‌بر غیربومی نشان دهیم که می‌توان معضل زباله را حل کرد.
هرچند در مدیریت پسماند عمدتا به مرحله آخر این زنجیره که همان امحای زباله‌هاست توجه می‌شود، اما آنطور که رزمی می‌گوید یکی از مهم‌ترین مسائل در مدیریت پسماند کاهش حجم تولید زباله است. علاوه بر این تفکیک زباله از مبدا، بازمصرف زباله‌ها و در نهایت بازیافت آنها که در حال حاضر توسط مجاری غیررسمی انجام می‌شود، باید مورد توجه قرار بگیرد. امروز با اقداماتی که موسسه توسعه پایدار هرمد انجام داده با زنانی توانمند و تسهیلگر مواجهیم که می‌توانند راهنمای افراد دیگر حتی در روستاهای مختلف باشند. این کار نیازی به امکانات و تجهیزات ندارد و فناوری خاصی هم برای انجام آن نیاز نیست.