چند هفته از باران‌های بهاری نگذشته بود که تصاویری از هجوم ملخ‌ها به اطراف تهران منتشر شد و مشخص شد که امسال باید در کنار حشرات بیشتری زندگی مشترک داشته باشیم.
رضا صادقی -عضو هیأت علمی دانشگاه تهران در رشته سم‌شناسی- جزو چهره‌هایی است که تغییرات اقلیمی را یکی از دلایل هجوم حشرات به نقاط مختلف ایران می‌داند و در عین حال معتقد است که نباید از عوامل دیگر همچون تغذیه و رصد جمعیت حشرات غافل شد.
از نظر این استاد دانشگاه تغییرات اقلیمی همانقدر که می‌تواند موجب هجوم برخی از حشرات شود، زمینه کاهش جمعیت آنها را نیز مهیا می‌کند؛ همانطور که سردی هوا در اردیبهشت‌ماه سال گذشته موجب شد تا تهرانی‌ها از دست سفیدبالک‌ها نفس راحتی بکشند.
* آقای دکتر به‌نظر شما هجوم حشراتی مانند ملخ و پروانه به شهرهای مختلف ما چقدر ریشه در تغییرات اقلیمی دارد؟ آیا برای بررسی این اتفاق تنها باید به بُعد تغییرات آب و هوایی تکیه کرد؟
برای صحبت در مورد این موضوع باید یک دسته‌بندی مشخص انجام دهیم و بگوییم که می‌خواهیم در مورد کدامیک از حشرات صحبت کنیم. شرایط اقلیمی بر جمعیت حشرات تأثیرگذار است. اگر بخواهیم به موضوع هجوم ملخ‌ها بپردازیم، ابتدا باید به حضور ملخ‌ها در اطراف تهران اشاره کنم. این ملخ‌ها که به ملخ‌های شکم بادمجانی معروف هستند در اطراف تهران، به‌خصوص دشت ورامین ظاهر شدند. این ملخ‌های بومی آن منطقه، آفت نیستند و بیشتر از مراتع برای تغذیه استفاده می‌کنند،
اما ملخ‌هایی که در جنوب کشور ظاهر شدند، ملخ‌های صحرایی بودند که به‌دلیل کنترل نشدن جمعیتشان در شبه‌جزیره عربستان، پایشان به کشور ما هم باز شد. این ملخ‌های صحرایی تاحدودی به استان‌های جنوبی خسارت وارد کردند، اما وزارت جهادکشاورزی برای مبارزه با آنها وارد شد و توانست جلوی آنها را بگیرد. این ملخ‌ها در دوران حضورشان در استان‌های جنوبی تخمگذاری انجام دادند و تا چند وقت دیگر باید منتظر تولد جمعیت جدیدی از آنها باشیم.
* دلیل مهاجرت این ملخ‌ها به کشور ما چه بود؟
این ملخ‌ها بیشتر از شبه‌جزیره عربستان وارد کشور ما شدند. این ملخ‌ها آفت آن مناطق و بومی آفریقا هستند. باید در فواصل مختلف مانیتورینگ دقیقی انجام می‌شد تا درصورت افزایش تعدادشان به سرعت با آنها مبارزه شود، اما این اتفاق نیفتاد.
* چرا این مانیتورینگ از سوی عربستان انجام نشد؟
من دقیق نمی‌توانم بگویم که دلیلش چه بود، اما اگر طبق برنامه‌های سال گذشته این رصد انجام می‌شد و آنها بیشتر با این موضوع مبارزه می‌کردند ما در کشورمان با این معضل مواجه نمی‌شدیم. البته من نمی‌توانم این مشکل را به گردن عربستان هم بیندازم.
خوشبختانه در داخل کشور به محض اینکه از هجوم ملخ‌ها مطلع شدند، مبارزه با آنها در دستور کار قرار گرفت و از اواخر بهمن‌ماه تیم‌هایی برای سمپاشی به استان‌های جنوبی کشور رفتند، اما با ورود آفت به کشور، تا حدی مبارزه و کنترل آن با مشکل مواجه شد.
* اگر بخواهیم تنها روی تغییرات آب و هوایی داخل کشور تمرکز کنیم، می‌توانیم بگوییم که ملخ‌های اطراف تهران حاصل تأثیر مستقیم تغییرات اقلیمی داخل کشور هستند؟
به‌طور کلی جمعیت حشرات با بحث اقلیم ارتباط تنگاتنگ دارد و به محض اینکه شرایط اقلیمی مناسب باشد، این حشرات زاد و ولد می‌کنند، اما اگر شرایط محیطی مساعد نباشد جمعیتشان کمتر می‌شود، بنابراین هم شرایط اقلیمی و هم از سوی دیگر بحث مانیتورینگ می‌تواند در افزایش جمعیت حشرات مؤثر باشد.
* بارش‌های اخیر زمینه‌ساز این اتفاقات شده است؟
با این دقت نمی‌توانیم این تحلیل را ارائه دهیم و بگوییم که بارش‌های اخیر باعث این اتفاق شده، این بارش‌ها می‌تواند به این افزایش جمعیت کمک کند، اما تنها عاملش نیست.
* این تغییرات اقلیمی تا چه اندازه بر رشد پروانه‌ها و حشرات دیگر مؤثر بود؟ دلیل هجوم پروانه‌ها به شهر تهران چه بود؟
پیش از عید جمعیت این پروانه‌ها زیاد شده بود. هر جا که شرایط خوب باشد این پروانه‌ها به آن نقطه حرکت می‌کنند. پروانه‌های بالغ این نوع خسارت‌زا نیستند.
سال گذشته شرایط اقلیمی به‌گونه‌ای بود که توانست جمعیت سفید بالک‌ها را در تهران کم کند. این اتفاق دلایل متعددی داشت، اما یک دلیلش سرمای اردیبهشت‌ماه سال گذشته در تهران بود که موجب شد جمعیت این حشره کاهش پیدا کند. پس چند فاکتور تغذیه، اقلیم و مانیتورینگ مناسب می‌تواند در افزایش و کاهش جمعیت آفات مؤثر باشد.
* بسیاری نگران هجوم ملخ‌ها به تهران هستند و می‌گویند این ملخ‌ها به تهران می‌رسند و آسیب‌زا هستند، این نگرانی تا چه حد درست است؟
با قطعیت نمی‌توان گفت که این ملخ‌ها به شهر تهران می‌رسند یا خیر. این اتفاق به میزان مبارزه با این آفات بستگی دارد. به‌عنوان مثال اگر در جنوب کشور هواپیماهای سمپاش وجود داشت در همانجا می‌شد این ملخ‌ها را کنترل کرد. تغییرات اقلیمی بر منابع غذایی ملخ و جمعیت بعدی آنها اثرگذار است.
* پس با توجه به بارش‌ها و فراهم‌شدن شرایط غذایی مناسب برای حشرات منتظر حضور پررنگ ملخ‌ها باشیم؟
در مورد ملخ‌هایی که به کشور وارد شدند و تخمگذاری انجام دادند، ممکن است که تا ۲سال دیگر با معضل هجوم‌شان رو به‌رو شویم، اما در مورد باقی آفات با قطعیت نمی‌توان این نظر را گفت.
* پس ملخ‌های اطراف تهران مشکلی ندارند؟
این ملخ‌ها خیلی جای نگرانی ندارند و برای انسان‌ها نه‌تنها خطر ندارند، بلکه به‌عنوان منبع مناسب غذایی شناخته می‌شوند؛ حتی در استان‌های جنوبی از مردم خواسته شده است که در ازای تحویل ملخ مبلغی دریافت کنند. این ملخ‌ها چون منبع غنی پروتئین هستند به‌عنوان منبع غذای پرندگان و انسان قابل استفاده‌اند.