مرگ فاصله‌ای با انسان‌ها ندارد، اما در بعضی مشاغل انگار که این فاصله کمتر است. کارگری معدن یکی از همین مشاغل محسوب می‌شود. کارگران معدن هر روز هنگام ورود به محل کار بیشتر از سایر افراد به مرگ فکر می‌کنند. چند روز پیش گازگرفتگی در تونل شماره ۷ یکی از معادن خصوصی زغال‌سنگ البرز مرکزی واقع در جاده آلاشت، باعث جان باختن ۲ کارگر شد؛ سرنوشتی که تاکنون برای بسیاری از کارگران معدن رخ داده است.
۱۳ اردیبهشت ۱۳۹۶ که حادثه معدن زمستان یورت استان گلستان رخ داد، برای مدتی نگاه‌ها به سمت شغل سخت کار در معدن جلب شد. دولت و مجلس و قوه قضاییه پیگیر شدند تا عامل انفجاری که جان ۴۳ کارگر معدن را گرفته بود، مشخص کنند. در نهایت کمبود امکانات ایمنی و کوتاهی کارفرما در تامین ایمنی معدن به عنوان عوامل اصلی حادثه اعلام شد.
- بی‌تفاوتی به قوانین در معادن
در گزارش نهایی اعلام شده، نبود سیستم تهویه مناسب و کافی در تونل، نداشتن مسیرهای کمکی برای تهویه، ارائه نشدن آموزش‌های لازم و کافی و نبود نظارت بر کارگران به منظور جلوگیری از ایجاد هرگونه شعله یا جرقه داخل تونل، مجهز نبودن لوکوموتیوها به تجهیزات رادیاتور اگزوز و نبود تشکیلات امداد و نجات و مدیریت بحران در معدن از عوامل اصلی این حادثه اعلام شدند و پس از آن نیز برای ایمن‌سازی معادن در سراسر کشور تاکیدهایی شد، اما در عمل اقدامی از سوی پیمانکاران برای ایمن‌سازی معادن انجام نشد. پیمانکاران برخی معادن با وجود همه هشدارها و تاکیدها، تلاش چندانی برای ایمن‌سازی معادن خصوصی خود ندارند و این بی‌تفاوتی بلای جان کارگران شده است.
- مرگ در تونل غیرفعال
نکته قابل توجه و مهم این است که اتفاق در معدنی رخ داده که گفته می‌شود مدت‌هاست فعالیتی ندارد. «سعدی عبداللهی» رئیس اداره صنعت، معدن و تجارت شهرستان سوادکوه در گفت‌وگو با همشهری با بیان این‌که طبق گفته‌های افراد، این معدن بیش از ۲ سال هست که غیر فعال شده، گفت: گفته شده بهره‌بردار معدن اعلام کرده بود کارگران داخل تونل شماره ۷ بروند، لوله بیاورند تا در تونل شماره ۶ که فعال است و استخراج زغال‌سنگ در آن انجام می‌شود، مورد استفاده قرار گیرد. کارگران هم ساعت ۸:۳۰ پنجشنبه (۳۰ خرداد) وارد تونل شماره ۷ شدند.
نقل قول رئیس صمت سوادکوه بر اساس گفته‌های کارگران اگر صحت داشته باشد، جای تامل دارد. عبداللهی درباره چگونگی فوت ۲ جوان کارگر افزود: پس از ورود ۲ کارگر به تونل، کارگر اول به علت کمبود اکسیژن دچار خفگی شد و فوت کرد. کارگر دوم که احساس خفگی پیدا کرده بود از تونل خارج شد و کارگران دیگر را آگاه کرد. به دنبال آن کارگر دیگری بدون هماهنگی و بدون امکانات ایمنی برای نجات جان همکارش داخل تونل رفت که متاسفانه او نیز فوت کرد. پس از حادثه، متوفیان توسط کارگران و افراد دیگر از تونل خارج شدند.
طبق اطلاعاتی که به ما داده شد، این ۲ معدن‌کار در عمق ۳۳۵ متری تونل بودند. وی در پاسخ به این‌که آیا افراد وارد شده به تونل بعد از حادثه، امکانات ایمنی داشتند یا خیر، گفت: در این خصوص اطلاعاتی ندارم، ولی اگر امکانات ایمنی نداشتند نمی‌توانستند وارد شوند. آنها دستگاه گازسنج داشتند.
- نظر مسئولان
پس از صحبت با رئیس اداره صنعت، معدن و تجارت سوادکوه سراغ نماینده عالی دولت در شهرستان رفتیم، ولی «سعید یزدانی» فرماندار سوادکوه حاضر به پاسخگویی نشد و توپ را به زمین اداره تعاون، کار و رفاه اجتماعی انداخت. با وجود تلاش‌های فراوان، «زین‌العابدین نجفی» رئیس اداره تعاون، کار و رفاه اجتماعی سوادکوه نیز در این خصوص پاسخگو نبود، اما رئیس اداره بازرسی کار اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی در این باره به همشهری گفت: بررسی‌ها برای اعلام گزارش نهایی در حال انجام بوده و هنوز گزارش نهایی اعلام نشده، اما مشخص است که نکات ایمنی رعایت نشده و همین امر سبب جان باختن کارگران شده است.
«سمانه نوری» اظهار کرد: شرکت کار کاوان سوادکوه به مدیریت آقای جلیلی حدود ۸۰ کارگر و چند تونل دارد که یکی از آنها تونل غیرفعال شماره ۷ است. البته تجهیزات در این تونل وجود دارد، اما حدود ۲ سال است که از این تجهیزات استفاده نمی‌شود و طبیعتا هوادهی نیز در آن صورت نمی‌گیرد. در مجاورت این تونل نیز یک تونل دیگر در حال پیشروی است.
متاسفانه کارگران بدون این‌که موارد ایمنی را رعایت کرده باشد برای خارج کردن مقداری از استحکامات به عمق تونل رفتند و به دلیل هوادهی نشدن تونل، دچار خفگی شدند. وی با بیان این‌که هنوز نظر پزشکی قانونی و گزارش نهایی بررسی‌ها اعلام نشده، ادامه داد: طبق آیین‌نامه ملی معادن در همه تونل‌ها پیش از این کسی فردی وارد تونل شود، ابتدا باید گازسنجی با دستگاه‌های کالیبره شده انجام شود و پس از تایید مناسب بودن شرایط توسط مسئول فنی، افراد وارد تونل شوند.
این مسئول بیان کرد: هنوز مستنداتی به ما ارائه نشده که آیا افراد با دستور کارفرما وارد تونل شده‌اند یا خیر، اما حتی اگر دستوری هم صادر نشده باشد، کارفرما در این زمینه مسئولیت دارد و باید نظارت انجام شود. کار در این معادن یکسری الزامات دارد که حتما ارزیابی ریسک و شناسایی خطرات دائمی آن باید انجام شود. این معدن نیز قبلا بازدید و اخطاریه‌هایی برایش صادر شده بود.
- شرح ماجرا
این حادثه علاوه بر ۲ فوتی، ۲ مصدوم نیز داشت. سراغ یکی از حادثه‌دیدگان رفتیم. «فرشاد معافی» یکی از آن کارگرانی است که صبح روز پنجشنبه، با دستور کارفرما وارد تونل شد و مرگ دوستانش را دید. وی نیز دچار گازگرفتگی شده بود، ولی خوشبختانه جان سالم به در برد. معافی که در چهره‌اش شوک ناشی از حادثه مشهود است به همشهری گفت: قبل از ساعت ۹ صبح همراه با «ابراهیم غضنفری» (یکی از فوت‌شدگان) و «سیدمهدی حسینی» (دیگر مصدوم حادثه) برای تخریب آهن و لوله مشغول کار بودیم. چند لحظه بعد من و سیدمهدی متوجه غیبت ابراهیم شدیم. او به داخل «اوکلون»-حفره داخل تونل-رفت.
متاسفانه در آنجا دچار گازگرفتگی شد. پس از متوجه شدن موضوع برای نجات جان او تلاش کردیم، ولی ما هم دچار گازگرفتگی شدیم. این کارگر معدن افزود: دوستم دچار گازگرفتگی شده بود و خیلی سخت نفس می‌کشید. سرش هم به آهن خورده بود؛ او را کنار کشیدم و دوباره تلاش کردیم. ولی گاز حریفمان شده بود. بویش را استشمام می‌کردیم و اذیت می‌شدیم. تقریبا اکسیژنی وجود نداشت و دیگر قدرت نداشتیم دوستمان را بیرون بکشیم. بنابراین بیرون تونل رفتیم و از بقیه کمک خواستیم.
معافی همکار دیگرش که برای کمک آمده بود را نیز از دست داد و درباره لحظه جان دادن دوست دیگرش گفت: «رشیدالله طاهری» (نفر دوم فوت شده) زودتر از بقیه برای نجات رسیده بود. وقتی بالای سر ابراهیم رسید، متاسفانه او نیز دچار گازگرفتگی شد و فوت کرد. با این‌که نیروهای دیگر آمده بودند، ولی وجود گاز کار را سخت کرده بود. در نهایت با کمک «محمود مقیمی» موفق شدیم آن ۲ مرحوم را خارج کنیم. این کارگر معدن ضمن قدردانی از نیروهای اورژانس اظهار کرد: بیرون تونل، تنفس مصنوعی و شوک توسط نیروهای اورژانس برای احیای ۲ همکارمان تاثیری نداشت. هر دو دوست ما فوت کردند و تلاش‌ها در بیمارستان هم نتیجه‌ای نداد.
- عبرت نمی‌گیریم
هرچند که پیگیری‌ها برای بررسی عوامل حادثه، آرامش را به خانواده‌های داغدیده برنمی‌گرداند، اما می‌تواند باعث جلوگیری از بروز حوادث مشابه شود؛ نتیجه‌ای که انتظار می‌رفت در سال‌های اخیر با توجه به تعدد حوادث مشابه رخ دهد، اما به نظر می‌رسد عمق بی‌توجهی‌ها نسبت به برخی نکات مربوط به ایمنی و حفظ جان کارگران در بعضی از معادن بیشتر از عمق تونل‌های تاریک و بدون اکسیژن است.
حادثه در معادن سراسر دنیا رخ می‌دهد، اما برخی از این حوادث مانند حادثه ۳۰ خرداد معدن سوادکوه هیچ دلیلی جز سهل‌انگاری و بی‌توجهی به نکات ایمنی ندارد. کارگران بدون تجهیزات مناسب برای انتقال لوله وارد تونلی می‌شوند که حدود ۲ سال است تعطیل شده و طبیعتا هر اتفاقی ممکن است در آنجا رخ دهد. صورت مساله به روشنی پاسخ و علت را نشان می‌دهد.
وقتی کارگران به دستور کارفرما به این تونل متروکه فرستاده می‌شوند باید امکانات ایمنی لازم برای آنها فراهم شود، توسط مامور ایمنی مورد تایید قرار گیرد و سپس کارگران وارد تونل شوند. ضعف نظارت اداره کار بر معادن خصوصی باید بیشتر باشد؛ ضعف‌هایی که گاهی نتیجه خسارت‌های غیرقابل جبران است. در خصوص حادثه اخیر ضعف‌های نظارتی غیرقابل انکار است. تلخ است که می‌دانیم این آخرین اتفاق مشابه نیست.